Белегова әлия ақанбайқызы болашақ дене шынықтыру мұғалімдерінің рефлексивтік мәдениетін

47 
бағытталған адамның белсенділігі. Кәсіби әрекет құрамына да жалпы әрекеттің 
құрамындағы мотивтер, мақсаттар, құралдар, әрекеттің тәсілдері мен түрлері, 
осы өзге-рістерден алынған нәтижелер мен өнімдер енеді. Кәсіби әрекет осыған 
сәйкес адамнан кәсіби білімді, арнайы дағдылар мен кешенді біліктерді және 
маңызды кәсіби сапаларды қажет етеді. Бұл салалардағыадамның дамуы 
жүйелі, өзара байланыстағы мақсаттарғабағытталған. 
Әрбір мамандық қызмет субъектісіне қоғам дамуының белгілі бір 
кезеңінде қалыптасқан экономикалық және саяси жағдайға байланысты 
талаптар қояды. Кез-келген қызметтің тиімділігі осы қызметтің субъектісі 
табысты қамтамасыз ете алатын жеке және іскерлік қасиеттерге ие болуына 
байланысты. Басқаша айтқанда, тақырып қандай дәрежеде кәсіби. 
«Высшее образование в Европе» журналының әр басылымында 
(ЮНЕСКО) шетелдегі мамандар қызметіне қойылатын талаптарға және тұлғаға 
тән талаптарға жалпы сипаттама беріліп отырады. Маман дайындаудың тиімді 
критерийлері ретінде оның 
тез үйренуге бейімділігі, жаңа білімді жылдам 
меңгеру қабілеті, өзін өзі бағалау
алынады. Осы қасиеттері бар маман жұмыс 
таңдауда да, өмір сүру салтын таңдауда да толық еркіндікке ие болады.
Кәсібилік - маманның сапалы сипаттамасы ретінде түсініледі, бұл белгілі 
бір қызмет түрін орындау үшін қажетті дағдылардың жоғары деңгейін 
көрсетеді. Кәсібилік жоғары біліктілік деңгейін білдіреді, яғни «қызметкердің 
белгілі бір қызмет түрінде белгілі бір күрделілік дәрежесіндегі еңбек 
қызметтерін орындауға мүмкіндік беретін қабілеттерін дамыту деңгейі. 
Біліктілік қызметкердің теориялық білімі мен практикалық дағдыларының 
көлемімен анықталады және оның маңызды әлеуметтік-экономикалық 
сипаттамасы болып табылады» [130]. 
А.К.Маркова кәсібиліктің кезеңдерін төмендегідей етіп анықтайды: 1) 
мұғалімнің мамандығына бейімделу кезеңі; 2) мамандықта өзін-өзі 
өзектілендіру кезеңі; 3) өз мамандығын еркін меңгерген кезең; 4) мамандықта 
шығармашылық деңгейге жеткен кезең.Соңғы 
бесінші
кезеңде мұғалім өз 
тәжірибесін өзінің шығармашылық ізденістерімен толықтырады, авторлық 
еңбектерін кеңінен қолдануды кәсіби жоғары деңгейде іске асырады деп 
есептей отырып, мұғалімнің кәсіби деңгейге көтерілуінің мына төмендегідей 
психологиялық критерийлерін анықтаған: 
1. Объективті критерийлерге
: мұғалімнің өз мамандығына сәйкестігі, сан 
және сападағы жоғарғы еңбек көрсеткіші, әртүрлі мәселелерді шеше алу 
біліктері, әлеуметтік тәжірибеге қосар үлесі, т.б. жатады. 
2. Субъективті критерийлер
: адамның мамандығы қаншалықты оның 
табиғатына, қабілеттері мен қызығушылықтарына сәйкес; қаншалықты ол өз 
ісінен қанағат табады деген сұрақтың жауабын іздейді. Мұғалім еңбегіндегі 
субъективті критерийлерге сондай-ақ кәсіби-педагогикалық бағыттылық, 
кәсіптің маңыздылығын, оның құндылығын түсіну, маман иесі ретінде өзіне оң 
көзқарастың болуы жатады.
3. Нәтижелі критерийлер
: мұғалім өз ісінде қоғам талап етіп отырған 
нәтижелерге қол жеткізіп отыр ма деген мәселе тұрғысынан қарастырылады.

48 
4. Шығармашылықтың критерийлеріне
: 
мұғалімнің өз кәсібінің 
шегарасынан аса отырып, сол арқылы өз тәжірибесін, еңбегін өзгерте алуы 
жатады. Шығармашыл мұғалім үшін біреудің тәжірибесін қайталағаннан гөрі өз 
жаңалықтарын, білгендері мен түйгендерін басқаларға ұсына алудың, 
шығармашылық бағыттылықтың болуының мәні зор [131]. Біздің 
зерттеуіміздегі түйінді мәселе студенттердің рефлексивті мәдениетін 
қалыптастыру болашақ дене шынықтыру мұғалімдерінің өз мамандығының 
майталмандары болуының алғышарты деуге әбден болады. 
Кейбір ғалымдардың пайымдауынша, маманның кәсібилігі білімнің, 
дағдылардың, дағдылардың жаңа өнім шығару қабілетімен қатар анықталады. 
Басқалары кәсіпқойлықты «қажетті нәтиже алуға, жұмыстың сапалы және 
тиімді орындалуына кепілдік беретін білім мен дағдылардың органикалық 
қоспасы, өз ісіне міндеттер жиынтығы ретінде қарауға дайын болу» деп 
анықтайды,олардың әрқайсысы нақты, нәтижеге қол жеткізуді талап етеді». В. 
Я. Синенко кәсібилікті қандай да бір жұмысты орындау үшін қажетті 
дағдыларды меңгерудің жоғары деңгейін куәландыратын кәсіби дайындық 
процесінің нәтижесі ретінде қарастырады [132]. 
Мұғалімнің кәсібилігі білім беру жүйесінің негізгі тұлғасы ретінде тек 
білімнің ғана емес, жалпы қоғамның дамуын да анықтайды. Мұғалімнің 
кәсібилігіне арналған еңбектерде бұл тұжырымдаманың әртүрлі анықтамалары 
бар. 
«Мұғалімнің 
кәсібилігі» 
ұғымының 
мазмұны 
зерттеушілермен
төмендегідей сипатталады: 
- педагогикалық құзіреттілік, шеберлік, кәсіби маңызды қасиеттер мен 
мұғалімнің жеке имиджінің жиынтығын білдіретін, білім беру қызметінің 
тиімділігі мен оңтайлылығын қамтамасыз ететін тұлғаның интегралды 
сипаттамасы [133]; 
- жалпы іс-әрекетке ие болу, әр түрлі практикалық жағдайларда 
кәсіпқойлықтың сақталуы, іс-әрекетті құру, оны өзгерту және дамыту қабілеті; 
- еңбекті сәтті орындау үшін қажетті адамның жеке сипаттамаларының 
жиынтығы; 
- білім алушылар үшін жетекші болып табылатын қызмет түрін білікті 
түрде орындау, олардың қызығушылықтары мен мүмкіндіктеріне сәйкес 
келетін қызықты іс-шаралар бағдарламасын ұсына білу, педагогикалық 
тапсырманы негіздеу, оның шешімі негізінде студенттерді білім әлеміне тарту 
[134]. 
Н.В. Кузьминаның айтуынша, кәсібилік-бұл мұғалімнің кәсіби мәселелерді 
шешудің заманауи құралдарын, оны жүзеге асырудың тиімді тәсілдерін 
игеруінің өлшемі болып табылатын қызмет субъектісінің сапалық сипаттамасы. 
Рефлексиялық мәдениет арқылы болашақ дене шынықтыру мұғалімі 
жететін 
жетістікке 
педагогикалық 
шығармашылықты 
жатқызамыз. 
Педагогикалық шығармашылық мұғалімнің кәсіби іс-әрекетінің табысты 
болуының ең маңызды шарты болып табылады, сондықтан жоғары оқу орыны 
білім 
беру 
үрдісінің 
аясында 
болашақ 
мұғалімнің 
педагогикалық 

49 
дайындығының, басты мақсаттарының бірі оның жеке тұлғасының 
шығармашылық әлеуетін дамыту деп санаймыз.

жүктеу/скачать 3,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: