37
С. Парпиев, У. Омарова
тік қозғалыстарын келтіруге болады. Демек,
ұзақ мерзімді
әлеуметтік қақтығыстар шарт
-
ты түрде сепаратистік немесе сецессионистік
қозғалыстардың негізі бола алады деген сөз.
Бұл зерттеу Таяу Шығыста соңғы бір ғасыр
бойы негізгі өзекті мәселелердің бірі болып
келе жатқан күрді ұлтының сецессионистік
қозғалысының алғы шарттарына бағытталады.
Күрділер қазіргі Таяу Шығыс аймағындағы
Түркия, Иран, Ирак, Сирия мемлекеттерінің
шекаралық аумақтары түйісетін ұлан байтақ
жерді мекендейді. Бұл аймақ тарихи – «Күрдіс-
тан» деп аталады. Күрділер жалпы саны 40 мил
-
лион адамнан асса да өзінің жеке мемлекеті жоқ
әлемдегі ең ірі ұлт саналады. Соның ішінде,
Ирак күрділері 1992 жылы Парсы шығанағы
соғысынан кейін ұлттық автономиялық статусын
де-факто алған болса, 2005 жылы Ирактағы Сад
-
дам Хусейн режимі құлап, Ирак федерациялық
мемлекет болып қайт құрылғанда өз статуста
-
рын де-юре мойындата алды. Ал, қалған Түркия,
Иран, Сирия мемлекеттеріндегі күрділер мем-
ле кеттің қатаң бақылауы мен ашық ұлттық
ассимиляциялық
саясатының ықпалымен бұл
нәтижеге жете алған жоқ.
Ирак күрділері 2014 жылы Ирак және
Леванттағы Ислам мемлекетінің (ИШИМ)
бой көтеруімен пайда болған хаос жағдайын
және соңғы 20 жылда квази-мемлекеттік жүйе
ретінде қалыптасып үлгерген Ирактағы күрді
автономиялық аймақтың статусын пайдала
-
на отырып Ирактан бөлініп тәуелсіз мемлекет
құруға бағытталған сецессионистік қозғалысты
жүзеге асырды. Осыған орай, 2017 жылы 25
қыркүйекте алғаш рет сецессионистік референ
-
дум ұйымдастырып, Ирак күрді автономиялық
аймағының 93, 25 пайызы күрді автономиясының
жеке тәуелсіз саяси субъект ретінде бөлінуін
жақтап дауыс берді. (McKernan, 2017) Алайда,
халықаралық қауымдастықтың күрді автономия-
сын тәуелсіз саяси субъект ретінде мойында
-
мауы сецессионистік
қозғалыстың сәтсіздікке
ұшырауына алып келді.
Осы орайда Ирак күрділері өзге мемлекеттегі
күрділерден бөлек, өз ұлттылығы мен мәде-
ниетін, тілі мен бірегейлігін сақтауға және
дамытуға мүмкіндік беретін автономиялық ста
-
тусы болғанына қарамастан неге сецессионистік
қозғалысты жүзеге асырғандығының алғы шарт-
тары мен себептерін ғылыми тұжырымдар негі-
зінде түсіндіру қажеттілігі туындайды. Бұл
зерттеу Ирак күрділерінің сецессионистік қозға-
лысының алғы шарттарына қатысты түсіндір-
мені ұзақ мерзімді әлеуметтік қақтығыстар
тұжырымы негізінен іздейді. Зерттеудің тұжы-
рымдық негізі ретінде Эдвард Азардың ұзақ
мерзімді әлеуметтік қақтығыстар (Proctracted
Social Conflict) тұжырымына жүгінеді.
Бұл зерттеудің мақсаты – Эдвард Азардың
ұзақ мерзімді әлеуметтік қақтығыстар тұжы-
рымы негізінде Ирак күрділерінің сецессионис-
тік қозғалысының алғы шарттарын табу болып
табылады. Ол үшін алдымен Э. Азар тұжы ры-
мының негіздері мен концепцияларын қарас-
тыра отырып, сараптаудың критерийлерін
анық тайды. Сосын, анықталған сараптау крите
-
рийлер арқылы Ирак күрділері сецессионистік
қозғалысы алғы
шарттары мен болмысы тал-
данады.
Зерттеудің әдіснамалық базасы ретінде –
екінші деңгейлі деректерді талдау (Secondary
Data Analysis) әдісі, соның ішінде, құжаттар
мен деректерді зерттеу әдісі (Documentary
analysis) қолданылады. Зерттеудің деректік
базасы халықаралық қатынастар және қақты-
ғыстану саласындағы ағылшын тілді зерттеу-
лерге негізделген. Бұл осы тақырып аясын
-
да қазірше қазақ тілді деректер базасының
жетіспеушілігімен түсіндіріледі.
Зерттеудің құрылымы – кіріспеден,
тұжырымдық негізден, сараптау бөлімінен және
қорытындыдан тұрады.
Достарыңызбен бөлісу: