Пiкiр жазғандар: E. Омар – профессор, педагогика ғылымдарының докторы Ш. Оразов

181
ды оқу-тәрбие үдерiсiнде толықтай iске асыру педагогикалық 
шеберлiктің негiзiн құрайды және ол педагогикалық бiлiктiлiктi 
анықтауда алдымен ескерiледi.
Педагогиканың принциптiк талаптары ережелер 
жүйесi арқылы iске асырылады.
Ереже – бұл педагогикалық 
iс-әрекеттің нақты жағдайларда белгiлi мақсаттарға жеткiзу 
тәсiлiнің 
сипаттамасы 
(описание). Көбiне оқу ережесi деп 
қандай да принциптi қолданудың жеке тараптарын ашып бере-
тiн жетекшi тұжырымдарды түсiнемiз. 
Оқу ережелерi теориядан тәжірибеге өту “көпiрi” ретiнде 
танылған. Оларда мұғалiмнің көптеген ұқсас оқу жағдайларында 
қолданатын бiрдей әрекет тәсiлдерi берiледi. Ал кей 
жағдайларда – бұлар мұғалiмге қалай әрекет жасау немесе 
жасамау керектiгi жөнiнде нақты көрсетпелер бередi. Осыдан 
ережелердi бiлу қажеттiгi кейбiр педагогтардың қарсылығына 
душар болуда. Олардың ойынша, ережелерге бекiп, оларды 
сол күйiнде орындау мұғалiмдердің шығармашылық ынтасын 
дамытуға керi ықпал жасайды. Бұдан шығар қорытынды – бас-
ты назарды ережелерге байлап тастамай, оқудың жалпы тео-
риясын игеруге және оны шығармашыл қолдану дағдыларын 
баулуға аудару қажет. Бұдан 10-15 жыл бұрынғы педагоги-
ка оқулықтарында ережелер жөнiнде әңгіме қозғалмайтын. 
Ежелгi батыс, орыс мектебi, керiсiнше, осы оқу жұмыстарының 
ережелерiне көп көңіл бөлген. Өткен ғасыр басындағы 
мұғалiмдерге арналған оқу құралдарының бәрi мектеп өмiрiнің 
қалаған жағдайларына арналған шын мәнiндегi педагогикалық 
ережелердің, нұсқаулардың жинақтары болатын. Мектеп ол 
заманда өмiрдің шынайы қағидаларымен ретке келтiрiлген бiр 
қалыпты оқу жұмыстарын алып баратын. 
Ережелерге түзетулер енгiзiп, оларды ұдайы қайта 
қарастырып, ғылым жетiстiктерi және тәрбиенің өзгерiс 
жағдайлары негiзiнде жаңалап бару қажет. Ережелерге аса 
арқа сүйеп немесе оларды бұлжытпай орындауға құштарлық 
етуге болмайды. Себебi бұл мұғалiмдердің шығармашыл ын-
тасын байлап, жаңашылдық iздестiруде кедергi жасайды. 
Дегенмен, олардан түбегейлi бас тартып, оқу үдерісін шексiз 
еркiндiкке тап қылуға және болмайды. Оқу жұмысында бiр-
бiрiне ұқсас, типтiк, мұғалiм шығармашылығын қажет етпей-

182
тiн жағдайлар көп-ақ. Бiрақ олардың зиянды тараптары мол. 
Осындайда оқу әрекеттерiн ережелердi ұстана отырып, iске 
асырған жөн. Мұғалiмдерге мұндай талаптар өз уақытында 
Я.А.Коменский, А.Дистервег және басқа көрнектi педагогтар 
тарапынан қойылған едi. 
Ережелер мұғалiмге қандай да бiр жағдайларда нақты 
әрекеттердi жасауға сiлтеме берiп, белгiлi бiр талаптарды 
орындауға бағыттайды. Ал бұл нұсқаулардың қалай орында-
луы тiкелей мұғалiмге тәуелдi. Мысалы, оқушы сабақ басына 
кешiгiп, сыныпқа қоңыраудан соң кiрiп келдi. Мұндай жағдайда 
мұғалiм ережеге сай оқушыға қандай да ықпалды әрекет жасауы 
қажет, себебi тәртiп бұзу ескерусiз қалмауы тиiс. Ал бұл ескер-
ту қалай орындалады – оның жолы бүтiндей және толығымен 
нақты ситуацияға, оқушы тұлғасына, мектепте қабылданған 
тәртiптерге, қалыптасқан қатынастарға және көптеген басқа да 
себептерге байланысты. 
Ережелер саны қанша болуы мүмкін? Бұл сұраққа 
К.Д.Ушинский сөздерiмен жауап берген әдiл болар: “… Бұл 
ережелердің өздерi ешқандай да шекке ие емес: оларды бір 
– ақ баспа парағына сыйдыруға да болады, сонымен бiрге 
олардың басын құрап, бiрнеше кiтап томдарын да құрастыру 
мүмкін. Басты iс – осы ережелердің бәрiн ежелеп оқып, жат-
тап алу емес, сол ережелердің негiзiн құрайтын ғылыми 
тұжырымдарды түсiне игеру. 
Әдетте, ережелер мұғалiмдерге принцип талаптарын 
толықтай орындауға жол-жоба беретiн кеңес-ескерту форма-
ларында келтiрiледi. Ал, қалай әрекет iстеу керек деген нақты 
сұраққа олар тiптi де жауап бере алмайды. Осыдан ережелер-
дi шығармашыл пайдалану қажетi туындайды. 
Сонымен, бүкiл педагогикалық үдеріс ағымын реттеп, 
бағдарлап отыратын заң, заңдылықтар және принциптер көп 
те әрi саналуан. Дидактикалық принциптер оқу үдерiсiнің 
жалпы мақсаттары мен заңдарына сай келетiн оқудың жал-
пы мазмұнын, ұйымдастыру формалары мен әдістерiн 
айқындаушы тiрек тұжырымдар жиынтығы. Педагогиканың 
принциптiк талаптары ережелер жүйесi арқылы iске асырыла-
ды. Ереже – бұл педагогикалық iс-әрекеттің нақты жағдайларда 
белгiлi мақсаттарға жеткiзу тәсiлiнің 

жүктеу/скачать 2,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: