Мұхтар әуезов абай роман-эпопея (бірінші кітап)
жүктеу/скачать 2,25 Mb. Pdf көрінісі
|
Абай жолы.1 кітап
|
34 Бұл - түс ауып бара жаткан кез еді. Абай кешкі козының жамырауынан оянды. Бүгін қойды кеш сауып болған ба, немене, ымырт жабылып қалыпты. Дүние у-шу, ызың-ызың... Бірақ соны көмескі, бұлдыр бір түс араластай болжайды. Басы мең-зең. Еті лапылдап, күйіп тұрған сияқты. Аузы кұрғап, ерні қатты кезеріп қапты. Құр тамсанады. Қасында шешесі мен әжесі отыр. Ұлжан мұның маңдайына алақанын қойып, төмен қарап отыр екен. - Апа... Әже... Немене, мен аурумын ба осы? - деп, көзі жасаурап, шешелеріне қарай аунап түсті. - Иә, етің ыстық. Ауырған жерің бар ма?.. - деп, Ұлжан сұрады. Абайдың аунап түскенде екі шекесі қатты шаншып, қысып ауырғандай болатын. Соны айтты. Ұлжан енесіне бағана Абай ұйқтап жатқанда бір жайды айтқан. Екеуі де: - Шошынған ғой, содан ұшынған ғой! - деп байлаған-ды. Зере Жиреншеге де, үлкендерге де қатты ұрсып, жерге түкірген. Абай шешелерінің күндізгі жайды білгенін байқады да: - Әкем... Әкем!.. - деп әкесін еске алып, күрсініп, кеудесін сипап, шешелеріне құпия қып шаққандай боп: - Не деген қатал, не деген қатты еді! - деді. Әкесі турасындағы іште жүретін көмескі, жұмбақ ауыр сезімдерін өмірінде сыртқа шығарып, ең алғаш адам баласына айтқаны осы. Әжесі шала есітті. Ұлжан үн қатпай, Абайға жауап та айтпады. Бірақ, енесі бұған қадалып, тізесінен түртіп, «не дегенін айт» дегендей ишарат еткен соң ернін Зеренің құлағына тақап: - Әкесін айтады. Қатал екен, неге аямады дейді, - деді. Әжесі ұқты да, күрсініп, Абайдың бетіне таман төніп кеп маңдайынан ұзақ иіскеп отырды. -Айналдым, қарашығым, коңыр қозым! - деп алып: - Аямайды, аямайды ол! - деп келіп, көзін жұмыңқырап, басын жоғары көтере берді. - Иә, кұдай, зар тілегім босын. Бейуақтағы тілегім. Осы қарашығыма әкесінің осы ит мінезін бере көрме!.. Тас бауырлығын бере көрме!.. Иә, жасаған! - деп құрысқан әлсіз қолдарымен ажымды, мейрімді жүзін сипап бата берді. Ұлжан да ішінен «әмин» деп бата қылды. Екі апа ортасында жаны ауырған бір бала. Бейуақтағы үшеуінің құпия тілегі - зор шындықпен еміреніп тілеген тілегі осы еді. Абай өзі де бетін сипап, ана тілегін барынша қабыл алып, бата қылды. Өмірін, балалығын қайта тапқандай, ішіне мол сәуле, игі сәуле кіргендей. Бірақ, ол іші. Ал, денесі әлі ауру. Көңілі сергиін деп еді, етінің қызуы мен басының шаншуы қайта меңдетті. Енді үшеуі де үнсіз, жым-жырт. Даладағы қой-қозынын шуы да алыстап барып сөнген болатын. Үй іші сияқты дала да бүгін дағдыдан тыс - жым-жырт. Осы кезде Абай мен анасының құлағына ерекше бір жат, суық үн естілді. Біреу: - Ойбай, бауре-ем! Ойбай, бауре-ем, - деп ат қойып келе жатыр. Бұл елде кісі өлгенде алыстап ат қойып шабатын еркектердің салты бар. Сонда 35 осылайша: «ойбай баурым» деп шабады. Үйдегі екеуінің де жүректері су ете түсті. Кәрі шеше бұл дауысты естіген жоқ. Ұлжанның көңіліне алғаш қорқыныш үстінде кеп қалған ой: «Осы үйдің біреуі жазым болды ма, әлде Құнанбайдың өзі жазым болды ма?» деп еді. Шошып, елең еткен бойында құлағын сыртқа бұрды. Үркіп қалғандықтан аңғара алмапты. Тасырлатып шапқан ат даусы жоқ. Өзі жақын жерде және жаяудың үні. Абай бұрын біледі. Даусын әдейі жуандатып зорайтып айғайлағанмен, баланың үні. Тіпті, дәл тентек Оспанның үні екен. Ол даладағы ойыннан қайтып келе жатып, «жаман ырым» анау-мынау дегенге қарамастан, қаннеи-қаперсіз өтірік жылауды үдетіп: - Ойбай, бауырым Қодар!.. Ойбай, Қодар, - деп, санын сабап шауып келді. Қодардың өлімі барлық ауылға да, оған да естілген. Жаңа, кешке жақын, бұлақ басындағы бір тақырға жиналған өзі кұрбы балаларды бастап осылай ат қоюды көп ойын қылған. Тақырдың ортасынан шұқыр қазып, соған бір қу сүйекті әкеп бейітше томпайтып көміп қойып жан-жақтан андыздап «ат қойып», ұзақ шуласқан. Ұлжан Абайдың сырқатының үстінде өзін жаңағыдай жаман шошытқан Оспан мінезіне қатты ашуланды. Күні бойы батпақ кешіп, аяғы әрі былғаныш, әрі күс-күс болған Оспанды: - Бері келші, әй, балам! Бері келші! - деп, ешбір сыр білдірмей, ұрыспай шақырды. Ұрсып, зекіп сөйлесе Оспан мұндайдағы әдетіне басып, қаша жамандасып, колға түспей қояды. Ол қазір шешесіне қарай тарпылдап жүгіріп, дәл от басынан Абайдың төсегіне дейін бір-ақ секіріп, Ұлжанның тізесіне соға дүрс етіп кеп түсті. Шешесі мұны сол қолынан шап беріп ұстап алып: - Сен жаңағы ат қойған деген пәлені қайдан шығардың? Оның жаман ырым екенін айтпап па едім! Үйде бала ауырып жатқанда, өй итқуар жынды неме! - деп, жұлқып қалып етпетінен салып, құйрығана шапалақпен салып-салып жіберді. Оспан әкесі ұрғанда жыламаса да, шешесі ұрған уақытта тіпті жылауық. Әке жылағанға қарамайды. Ал, шешесіне қарсы кейде бұның емі бар. Бас қорғаудың жылауы. Қазірде де бақырып, бар даусымен шырқап, азан-қазан қылды. Шешесінен босап барып сол жақтағы биік сүйек төсектің үстіне секіріп шығып, етпетінен жатып ап жылады. Бірақ, бұл жолы қанша жыласа да, оған қайысып, уатам деген шеше жоқ. Оны біледі. Сондықтан аяқ кезде көзде жас болмаса да, өтірік анда-санда бір бақырып қойып жатыр. Өзі де жылауынан жалыға бастады. Енді тағы да ойнақы тентек мінезіне бой ұрып, жылаған боп жатып, әредікте қысқа ғана: - Ойбай, бау-рем! - деп қояды. Бір-екі рет қайырып көзінің астымен шеше жаққа қарап жатыр, қозғалған кісі көрінбейді. Сондықтан тағы бір бақырып қойып, соның артынан және бір тың бәлені шақырып, жынды ұлғайтты. - Ойбай, бау-рем Абай! - деп қойып, сұнк етті. Абай басы ауырып жатса да, еріксіз күліп жіберді. |