Лекциялар курсы ГулжиИан Нурышева философия (лекциялар курсы ) У1ш press алматы

ш е л т   - мен философияныц Heri3i  етш  болмысты емес, ерюндйсп  кдрас- 
тырамын.  Осылайша  6ip je-6ip   философ  жасамаган  сеюлдь  Дуниенщ  
купиясы  ерк!нд
1
кте.  Кудайдьщ  еркш  болгысы  келгендюнен  дуниенщ  
трагедиясы  пайда болды.
...Мен  еркшд
1
ктен  бас  тартуга  ешкашан  да  келюкежм  жок,  TinTi  оны 
кесуге  де,  ештенеш  еркшд1ктен  бас  тартып  сатып  алуга  да  кел
1
спед
1
м. 
Ермндш азап тудыратынын мен б1дшм, ерюцшкген бас тарту азапты азай- 
тады.  Еркшд1к  оныц  жаулары  ойлайтындай  жец1п  емес,  ерюцщк  киын, 
ол ауыр жук.  Сондыктан да адамдар ездерж   жежлдету 
y m iH  
еркшдйсген 
бас тартады.
...Ерюндж демократиялык емес, аристократиялык угым.  Адамдардын 
басым  кеп ш ш п   ерк1нд1кт1  суймешц,  оны  1здемейд1.  Кепшшктщ  рево- 
люииялары  ерк ш д
1
к п   суйм ейдь  Мен  е з
1
мнщ   рухани  жолымда,  ез 
eMipiMHin  тэж1рибесшде  кеп  нэрсеге  кол  жетюзд1м,  б1рак  ерющцк  мен 
ушш  бастапкы  нерсе,  ол  менщ  eMipiMHiH а’  priori.
(
Н.А.Бердяев
.  Самопознание. 
С.56-57. 
М.,  1991.  казак тш н е аударган 
Г.Нурышева).
...Мен  орыс революциясын  маган сырттан  epiKci3 тацылган  нэрсе деп 
емес, ез тагдырымньщ 6ip ceTi ретшде басымнан  к еш тт.  Мен оны катты 
сынасам  да  жэне  оныц  жагымсыз  кубылыстарына  карсылык  биццрсем 
де,  бул  революция  менщ бойымда  болган  нерсе.  Кептеген  эмигранттар- 
дыц  большевикпк  революция  зулымдык  куштер,  кылмыскерлердщ  ша- 
гын  тобы  жасаган,  ал  олардын  ездер1  щындык  пен  жарык  астында  eMip 
cypin  жатыр деген  кезкарастарымен  мен  мулде  келкпеймщ.  Революция 
ymiH  6epi  жауапты,  бэршен  бурын  ecKi  режимнщ  реакциялык  KyuiTepi 
жауапты.  Мен Ресейдеп революцияны бурыннан-ак тубшде болмай  кой- 
майтын  жэне  эдш етп  деп  есептед!м. 
BipaK. 
мен  оны  кез  алдымда  аде 
Mi 
бояулар аркылы елестеткежм жок. KepiciHOie, революцияда ерындж жой- 
ылатынын жэне онда экстремиста жэне мэдениет пен рух  жаулары жец- 
itKe жстетжш алдын-ала кере б1лд1м.  Мен Сул туралы жаздым.  Б1рак, ме- 
жмен  келккендер  аз  болды.  Революция  гуманистершщ  революциялык 
идиллия,  адам  табигатыньщ  жэне  кепш ш к  халыктыц  мей1р!мщ ш п 
KepiHic табатын  кантепсЫз  революция туралы  болжамдары  маган  ацгал 
жэне кулкш болып Kepinai. Революция дегежм13 ауыр ауру, аурудьщ азап­
ты  оп ераци ясы   ж эн е  ол  жагымды  творчестволы к  к уш т ер д ж  
ж ет к ш к а зд т н щ ,  орындалмаган  парыздыц дэлелк
{НАБердяев. 
Самопознание. 
с226. 
М.,  1991. Кэзактшше 
a/щя
ан 
Г.Нурышева).
199

«Гылым  философиясы» такырыбы  бойынша лекцияга  косым­
ша  материалдар
Т.Кун. Объекта втинк, кунлылыктык 
niKipnep 
жэне теорияны тацдау.
BipimuuieH, 
теория дел  болуы  керек:  теориядан  дедукцияланган  сал- 
дарлар  ic  жузшдеп  эксперименттер  мен  бакыпауларга сэйкес  келу1 тшс. 
Екшшщен,  теория  кайшылыксыз  болуы  кажет,  iiiHci  жэне  e3iHe-03i  гана 
емес, табигаттыц салаларында колданылатын  баска кабылданган теори- 
яларга да. Уипнинден, теорияныц колдану саласы кец болуы тшс, теори- 
яныц салдарлары оны туащируге багытталган жеке бакылаулар, теорня- 
лар жэне 
Kiuii 
теориялардыц аумагынан  шыгуы  керек. Тертшшщен, (бул 
алдыцгымен тыгыз байланысты), теория карапайым болуы кажет, ол бол- 
маганга  дешн  6ip-6ipiHeH  алшак  жаткан  жэне  р е т аз  жиынтык  болган 
кубылыстарга тертш  eHri3yi  тшс.  Бесшшщен,  бул  аса м1ндетп  болмага- 
нымен,  реалды  гылыми  шеиимдер  ушш  б1ршама  мацызды  сипаттама  - 
теория  жем1сп,  гздещстщ  жаца  кекжиектерш  ашатын  болуы  керек;  ол 
белгшлердщ арасында бурын еленбей калган жаца кубылыстар мен каты- 
настарды ашу ы кажет.
...Бул бес сипаттама: дэлдж,  цайшыльщсыздыц, цолдану облысы, $ара- 
пайымдылъщ жэне  жем1сттк  - теорияны  багалаудыц  калыпты  (стан­
дарт™ )  критерийлерь
(Современная философия науки. М., Логос,  1996, с.62-63. Казак тш н е 
аударган Г.Нурышева).
К.Поппер.  Гылымныц  максаты
Менщ ойымша, гылымныц максаты ©3iH туацщ руге муктаж нэрсе ре- 
т1нде керсететш  нерселердщ бэршщ канагаттандырарлык туащ црмесш  
табу.  Туащ йрме деп  (немесе  себепп  тусшд'фме  деп)  мен  ережелер  жи- 
ынтыгын тус1нем1н, олардыц 
6 ip e y i 
туЫцщруге  жататын 
icriH  
жагдайын 
сипаттайды  (экспликандум),  ал  баска туЫцщруцн  ережелер тар  магына- 
да 
TyciH zupyfli 
курайды (экспликандумныц экспликансы).
(Современная  философия  науки.  М.,  Логос,  1996,  с.99.  Казак  тш н е 
аударган  Г.Нурышева).
П.Л.Капица.
Рылымды дамытуга  багытталган  уйымдастьфу  шараларын  уш  топка 
белуге болады:
1)  Гылыми  кадрларды  ipiicrey жене тербиелеу;
2)  Гылыми 1здешстердщ элемдж талаптарына сай жене елдщ медени
200

жэне внеркэЫггпк сураныстарына сэйкес  келетш багыттарын дамыту;
3) 
Рылыми жумысты жузеге асыруга кажет материалдыкбазамен кдм- 
тамасыз  ету:  гылыми  институттар,  приборлар  жасау,  информация  жэне 
баскдлары;
Рылыми  кадрларды  ipiicrey жэне тэрбиелеу
Рылымды уйымдастыру мэселелершщ арасындагы мацыздысы - гылы­
ми  кадрларды  ipiKTey  жэне  тэрбиелеу.  ОмЩиж  тэж»рибе  кэрсеткендей, 
осы фактор гылыми  жумыстыц жогары децгешн  жэНе 
т т м д ш г ш  
камта- 
масыз 
етед
1
.
Рылыми  жумыс  та адам  кызметшщ тек  шыгармашылык  кабшеп  бар 
адам табысты дамыта алатын саласы.  внер, эдебиет,  музыкамен творче- 
стволык каб1лет1,  ерекше дарыны  бар  адам  гана  айналысатыны  сек1лд1, 
гылымда  да  гылыми  дарыны  бар  адам  гана  табысты  кызмет  ете  алады. 
Ягни,  гылыми  жумыс ти1мд1 даму  ушш  дарынды  адамдарды тацдап  ала 
бшу  керек. Бул гылыми жумысты уйымдастырудагы ец киын жумыс, се- 
oeoi  гылыммен  айналысатын  адамдардын  саны  кай  елде  болмасын  эте 
аз, елде 
e M ip  
cypin отырган адамдардын юшкене гана процент!. Сондык- 
тан да осы аз гана адамдык ресурсты мейлшше толык пайдалану жагдай- 
ларын тугыза бшу  кажет.
Рылыми  кадрларды  дайындаудыц ец кец тараган схемасы темендеп- 
дей деуге болады.  Болашак гылыми  маман ayeni  университете  жэне ин­
ститут кабыргасында баска студенттермен 
6 ipre 
окиды. Оку 
6 iTipreH 
соц 
гана  дарынды  жастар  ip ira ^ in ,  аспирантурага  калдырылады.  Тек  осы 
сатыда ол гылыми жумыска бетмделе бастайды. Кандидатгык диссерта­
ция  жэне оны  коргау  адамньщ гылыми дарындылыгын  керсетедь
Бул жуйенщ кемшшктер1 бар. Ец бастысы  - болашак галымныц шы­
гармашылык дарынын кэрсету 
мумкшдоп 
тек 23-25 жаста гана пайда бо­
лады,  оган дейш  оныц  ем1ршщ  ойлау  жэне  жумыс  жасау  кабшет1,  миы 
мыкты  4-5  жылы жалпы оку  процесше 
кетеш
Екшш'щен,  гьшыми  кадрларга гылыми басшылык жасай  алатын  про­
фессура жогары оку орындарынын бэр1нде б1рдей бар деп айту  киын.
Сондыктан да музыканттар  мен  суретиллерге  арнайы  оку  орындары 
курылганы  сиякты,  гылыми  кадрларды дайындайтын  арнайы оку  орын- 
,  дары  кажет.  Оныц мысалы ретвде  Мэскеу  физикалык-техникалык уни- 
верситет1н айтуга болады.
201

1здешс такы ры бы н   тацдау
Рылыми  такырып  элемдж гылымньщ  багыттары  мен  елдщ сураныс- 
тарына  сэйкес  болуы  тию.  Мундай  такырыпты  тацдауды  ттмд1  жузеге 
асыратын галымдардан туратын ужым, гылым академиясы, гылыми когам- 
дар,  гылыми  кецестер жэне тагы баска когамдык ужымдар.
Рылыми  ж ум ы сты ц м атериалды к базасы.
Буган  юретшдер:  галымдар  мен  косалкы  кызметкерлерге  енбекакы 
телеу,  институттар  салу,  приборлармен  камтамасыз  ету,  информацияны 
уйымдастыру  жэне  тагы  баскалары.  Рылыми  нэтижелерд1  багапау  ете 
киын, 
6ipaK  
гылымньщ тш мдш гш   арттыру 
ym iH  
ете кажет.
(ПЛ.Капица.  Эксперимент.  Теория.  Практика.  М.,  1987,  с.208.  Казак 
тш н е аударган Г.Нурьпиева).
А.Койре.  Ры лы м и  теорияларды ц дамуына  ф илософ иялы к 
концепциялардыц  ы кп алы  туралы
...Сонымен,  гылыми  ойдьщ  тарихы  6i3re  (мен  ен  аз  дегенде  осыны 
дэлелдеуге тырысып  багамын)  мынаны  уйретедг
а) гылыми ой ешкдшан да философиялык ойдан толыгымен белек болтан жок;
б) улы гылыми революциялар унем! философиялык концепциялардыц 
Kyfipeyi 
немесе 
03rep yi 
аркылы аныкталды;
в)  гылыми  ой  -  эцпме  физикалык  гылымдар  туралы  болып  отыр  - 
вакуумда дамыган  жок; бул даму ылги да  белгш   6ip идеялардыц,  ipreni 
принциптердщ  шецбершде  дамьщы,  оларда  философияга  гана  тэн  деп 
есептелш  келген  аксиоматикалык айкындылык бар.
Эрине,  будан  мен  жаца  фактшердщ,  жаца  техниканыц  ашылуыныц 
мацызын, гылыми ойдыц автономдылыгын  немесе оныц дамуыныц iuiKi 
зацдылыгын тер1ске  шыгарамын деген  корытынды  жасауга болмайды.
...Сонымен,  6i3re  тарих  уйреткен  сабактардан  ею  корытынды  жаса- 
сам дурыс болатын сеюлд
1
.
1. 
Позитивист! к  бас  тарту  -  орын  беру  -  уакытша  шег1нуд1ц  кезещ 
гана болып табылады.  Адамныц акыл-ойы оз1н1ц бш м ге деген  умтылы- 
сында  белг1л1 
6ip 
уакыт  еткен  сайын  осы  позицияга 
uieriH in 
отырганы- 
мен, ол  оны  ешкашан да  -  ец курыганда осы  уакытка дей1н  осыпай бо- 
лып келд1  -  uieuiymi жэне соцгы деп санамайды.  Ерте ме, кеш пе ол бул 
жагдайды езш щ  жец1с1 деп есептеуден бас тартып отырды.  Ерте ме, кеш 
пе, ол езш щ  мшдетше кайта оралады жэне ол аныктаган  жэне кабылда- 
ган  зацдардыц себепт1  жэне  реалды 
TycinaipMeciH 
табуга тырысып,  еш- 
кандай  мэш  жок  деп  жарияланган  мэселелерд1ц  пайдасы  жок  немесе 
мумюн емес шеш
1
мдер
1
н 
1
здеуге  кайтадан  умтылады.
202

2. 
Акырында дурыс болып  шыгатын  философиялык устаным  пози- 
тивиспк немесе прагматикалык эмпиризмнщ концепциясы емес, 
KepiciH- 
ше,  математикалык  реализмнщ  концепциясы;  кыскаша айтканда,  Бэкон 
немесе Конттын концепциясы емес, Декарт, Галилей жэне Платонныц кон­
цепциясы.
...Эйнштейннщ  шыгармашылыгына шабыт 
6 e p in  
отырган  философи­
ялык  пайымдаулар  екендю  кумэназ,  сондыктан  да  ол  туралы,  Ньютон 
туралы айтканымыз сек
1
лд
1
, кандай дэрежеде физик болса, сондай дзре- 
жеде  философ  деуге  болады.  Онын  абсолютпк 
K eH icTiirri, 
абсолютпк 
уакытты жэне абсолютпк козгалысты уз!лд1-кеалд1 теркке шыгаруынын 
непз1нде бел
ri.n
i 
o ip  
метафизикалык принцип жатканы айдан  анык..
...философия  кайтадан - мумкш каз1р философиялык факультеттерде 
окытылатын философия емес шыгар, 6ipaK Галилей мен Декарттын зама- 
нында солай  болды  - физика дщгеп, ал жем1а  механика болып табыла- 
тын агаштыц  тамырына айналды.
(А.Койре.  Очерки истории философской мысли. М.,  1985. Казак тш не 
аударган Г.Нурышева).
203

Мазмуны
1. ТусМкгеме.................................................................. | .............................................. 3
2. Силлабус............................................................................................. .......................... 5
3 .  T ipeK  л е к ц и я л а р
1-Такырып. Философияньщ мэш мен максаггы......................................- ............ 12
2-Такырып. Казак дуниетанымнын непзп угымдары.......................................17
3-Такырып. Кене Унд1 жэне Кытай  философиясы........................................... 23
4-Такырып. Кене Греция философиясы............................................................... 36
5-Такырып. Орта гасырлык христиан жэне мусылман философиясы............41
6-Такырып. Кайта еркендеу дэу1р1 философиясы...............................................54
7-Такырып. Жаца дэу1р философиясы.................................................................. 64
8-Такырып. HeMic классикалык философиясы..............Г>...................................73
9-Такырып. XIX-XX гасырдагы Батыс философиясы........................................83
10-Такырып. Казак философиясы.......................................................................... 93
11 -Такырып. XIX гасырдын соны- XX расырдын басындагы орыс философиясы. 100
12-ТакырЫп. Онтологиянын непзп мэселелер!................................................ 112
13-Такырып. Рылым философиясы............:........................................................ 124
14-Такырып. Техника философиясы.......................... .........................................133
15-Такырып. Дш философиясы............................................................................142
4. Глоссарий...................................................................................... ...........................146
5. Практикалык сабактардын  такырыптары мен сурактары  жэне оларга  дайын- 
дыкка арнаЛган нускаулар.......................................................................................... 160
6.  С0Ж/СО0Ж  жэне  окытушымен  6ipre  езшд1к  жумысын  дайындау  бойынша 
эшстемелж усыныстар...............................................
Г......................

жүктеу/скачать 6,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: