Фотосинтездің  таза  өнімділігі  (ФТӨ)  және  оның  оңтайлы

 

126 

ФТӨ

,

*

2

)

(

)

(

2

1

1

2

Ò

Æ

Æ

Â

Â







 мұнда: 

        ФТӨ — бір кезеңдегі фотосинтездің таза өнімділігі, г/м

2

 

        В

1

 — алдыңғы анықталған өнім массасы, г/м

2

; 

В

2

 —  кейнгі анықталған өнім массасы,  г/м

2

; 

Л

1

, Л

2

 — сол уақыттағы жапырақ ауданы, м

2

; 

Т — кезеңнің ұзақтығы, тәулік. 

А.  А.  Ничипорович(1981)  деректеріне  қарағанда,  өнімді  жұмыс 

істейтін егістіктерде ФТӨ орташа 

 

5—6 г/м

2

 тәулігіне дейін барады, яғни  

қолайлы құрылымдағы егістік жапырағының әрбір шаршы метрі ауданы 

тәулігіне 5-6 г  құрғақ зат құрайды. Мысалы, әр гектар егістікте жапырақ 

беті  ауданы    40  мың.  м

2     

болғанда  ,  тәулігіне  2,0—2,5  ц/га  құрғақ  зат 

түзілуі керек. 

Сонымен  бірге  бұрынғы  Бүкілодақтық  астық  шаруашылығы 

ғылыми  –зерттеу  институты  (М.К.  Сулейменов,  1991)  жүргізген 

тәжірибеде  дәлелденгендей,  Саратов  29  бидайында  ФТӨ  тәулігіне    9—

12 г/м

2

 жеткен, мұндай заңдылық еркекшөпппен Н.И.Можаевтың (1983)  

тәжірибелерінде  де  айқындалды. 

Бұл  дақылдар  салыстырмалы  төмен 

жапырақ беті ауданын қалыптастырады, ал бұл олардың қуаңшылыққа 

төзімділігін  арттырады,  оған  қоса  белсенді  фотосинтетикалық 

аппараттың  арқасында  жоғары  өнім  құрайды  және  фотосинтездің 

таза өнімділігін (ФТӨ)  10—12  г/м

2

 дейін жеткізеді.

 

Жапырақ  бетінің  өсуімен  байланысты  оның  көлеңкеленуі  артады, 

сабақ  бітіктігінің  жарықтану  режімі  нашарлайды,  соның  нәтижесінде 

фотосинтиздің  таза  өнімділігінің  (ФТӨ)  көрсеткіші  кемиді.  Сонымен 

бірге  әртүрлі  өсімдіктерде  ФТӨ  кему  дәрежесі  мен  жылдамдылығы 

әрқилы.  

Көпжылдық  шөптер  мен  жүгеріде  ең  қолайлы  жапырақ  беті 

ауданының жоғары «төбесі» суару жағдайында болатындағы анықталды: 

ол  суару  жағдайында  және  тыңайтқыш  қолданғанда  60-90  мың  м

2

/га  

дейін көтерілді де 100-102 ц/га абсолют құрғақ масса жинауға мүмкіндік 

берді.  Табиғи    және  жеткіліксіз  суландыру  жағдайларында  жапырақ 

бетінің ауданы 20-40 мың  м

2

/га  мөлшерінде қалыптасады да өнімді 20-

35 ц/га, ФБР пайдалану коэффициенті 0,3-0,6 пайыздан аспайды.  

Жапырақтары  тақталанып  (ярусталып)  өсетін  өсімдіктер-жүгері, 

құмай  –күн  энергиясын  шоғырлауға  қабілеті  жақсы,  ал  жапырақтары 

розетка  формалы  өсімдіктер  оны  нашар    пайдаланатындылығы  және 

биологиялық  массасының  жоғары  өнімін  бере  алмайтындығы 

дәлелденді. 

Бір  түр  немесе  сорт  ішінде  жапырақтары  сабаққа  сүйір 

бұрышталанып  бекіген  үлгілері  тіктеле  бекіген  өсімдіктерге  қарағанда 

күн радиациясы  пайдалану қабілеті анағұрлым жақсы.  

Сонымен,  өнімнің  потенциалды  деңгейіне  жетуі  фотосинтез 

өнімділігіне  байланысты,  ал  ФТӨ  оңтайлы  көрсеткіштеріне  әрбір 

 

127 

дақылдың,  сорттың  оңтайлы  егіс  құрылымын  (жапырақ  беті  ауданы, 

қолайлы  сабақ  жиілігі  (шөп  оттылығы),  егістердің  ФП  және  т.б.) 

қалыптастыру  арқылы  жетуге  болады.    Егістіктердің  оңтайлы 

көрсеткіштерден  жоғары    қоюлануы  жапырақ  беті  ауданын  арттырады, 

сонымен бірге ФТӨ төмендейді.       

жүктеу/скачать 12,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: