142
баланстық әдісі, ауыл шаруашылығы жоғары деңгейде дамыған әлемнің
капиталистік елдерінде кеңінен қолданылады, ол баланс құруға
негізделген, оның шығыс бөлігі -
1 га егістіктен өніммен бірге қоректік
заттардың шығындалуынан тұрса, ал кіріс бөлігі – топырақтағы және
енгізілген тыңайтқыштармен түсетін қоректік заттардың мөлшерінен
тұрады, яғни оларды келесідей формуламен көрсетуге болады:
Шқө × 100 = Тқз * Ктқ + Тм * Ктш мұндағы:
Тқз – топырақтағы сіңімді қоректік зат, кг/га;
Ктқ – топырақтағы қоректік заттарды пайдалану коэффиценті, %;
Тм – тыңайтқыш мөлшері, ә.е.з. пен есептегенде, кг/га;
Ктш – тыңайтқыштан қоректік заттарды пайдалану коэффиценті, %;
Шқө - өніммен егістіктің бір гектарынан шығарылатын минералдық
қоректік заттар элементтерінің жалпы мөлшері, кг;
Баланстың шығыс бөлігінде – шығыс (Шқө) астық өнімімен, құрғақ
затпен немесе өсімдік шаруашылығының басқа да өнімдерімен (В
1
), 1 га
жерден шығарылған жалпы қоректік заттар көрсеткіші – Шқө = Ө *
Шқө
1
; ал кіріс бөлігінде – топырақтағы жалпы сіңімді қоректік
заттардың көрсеткіші (Тқз
1
– картограмма көрсеткіші мг/100 г
топыраққа) және қоректік заттарды қайта есептеу коэффиценті мг/100 г
топырақтан кг/га-на: Тқз = Тқз
1
* Ка.
Жоғарыда берілген баланс теңдеуі толық түрінде төмендегідей
өзгереді:
Ө * Шқө
1
* 100 = Тқз
1
* К
а
* К
тқ
+ Тм * К
тш
, мұнда:
Тқз
1
– топырақтағы сіңімді қоректік элементтер, мг/100г,
(картограмма көрсеткіші);
К
а
– мг/100 г қоректік заттарды есептелген топырақ қабатына кг/га
аудару коэффиценті, (орташа есеппен 25 см қабатына – 30);
Тқз
1
*
К
а
= Тқз – 1 га топырақтың жыртылатын қабатындағы жалпы
сіңімді қоректік зат, кг/га;
У – бағдарламаланған (берілген) өнім, ц/га;
Шқө
1
– 1 ц негізгі және қосалқы өніммен шығарылатын қоректік зат,
кг;
Ө * Шқө
1
= Шқө – 1 гектардан өніммен шығарылатын жалпы қоректік
зат элементі, кг/га;
Тм – берілген өнімге есептелінген қоректік зат (тыңайтқыштың)
мөлшері, кг/га ә.е.з;
К
тқ
және К
тш
– топырақтан және тыңайтқыштан қоректік заттарды
пайдалану коэффиценті.
Топырақтың сіңімді азот, фосфор және калий элементтерімен
қамтамасыз етілуі туралы агрохимия картограмма көрсеткіштерін
(мг/100 г топыраққа) кг/га мөлшеріне коэффицентке көбейту арқылы
аударады және топырақтың әр түрлілігіне сәйкес жыртылатын қабаты
есепке алынады. 1 га жердің жыртылатын қабатының орташа салмағы
143
3000 т деп алуға болады, бұл жағдайда топырақтың жыртылатын
қабатының 0-22 см-нің коэффиценті 30-ға тең болады, егер жыртылатын
қабат 30 см деп алынса, онда коэффицент 40- қа тең болады.
Топырақтың жыртылатын қабатының салмағын дәл анықтау 1
гектардағы көлемі және көлемдік салмағы арқылы анықталады.
Жоғарыда
келтірілген
баланстан
бағдарламаланған
өнімге
негізделген әр элемент бойынша тыңайтқыш мөлшерін есептеудің
келесідей формуласын есептеп шығаруға болады:
.
*
*
100
*
*
1
1
Достарыңызбен бөлісу: