Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Әрінов Қ. К., Мұсынов Қ. М., Апушев А.Қ
Арпаның астыққа өсіру технологиясы
жүктеу/скачать 12,59 Mb. Pdf көрінісі
|
index (15)
| Арпаның астыққа өсіру технологиясы.
Арпаның өсіру технологиясына бидайға қарағанда аз көңіл аударылып келді. Соған қарамай, арпа көп жағдайда бидайдан жоғары астық өнімін беріп келеді. Айта кету керек, агротехника деңгейі төмен болғанда бұл «жаны берік» дақылдың өзі ылғал, қоректік заттар жетімсіздігінен, арамшөптерден қатты зардап шегеді.
Солтүстік Қазақстан жағдайында арпа үшін жақсы алғы дақылдарға дәнді бұршақ, күздік жіне жаздық дәнді дақылдар, біржылдық шөптер, көпжылдық шөптер қыртысы, картоп, қант қызылшасы жатады. Арпаның өзі бидай мен сұлыға қанағаттанарлық алғы дақыл деп есептеледі, өйткені ол танапты ерте босатады және өзінен кейін топырақта басқа астық дақылдарына қарағанда көбірек ылғал қорын қалдырады. Топырақты өңдеу. Ылғал жинақтау мақсатында топырақты егістік паясын сақтай отырып өңдеудің маңызы зор. Әсіресе Солтүстік облыстарда паясы сақталған танаптарда аудара жыртылған сүдігерге қарағанда 19-22 мм қысқы ылғал артық жиналады. Қар қабатының есебінен 60-90 мм ылғал қорын жинақтау үшін биіктігі 30-40 см егістік паясын қалдыру қажет, алайда бұл іссанада өте қиын мәселе. Арпаға топырақ өңдеу жүйесі негізінен басқа дәнді астық дақылдарына ұқсас. Арпаға топырақты негізгі өңдеуді күзде, мүмкіндігінше алғы дақылды жинағаннан кейін жүргізген жөн. Оның мақсаты – топырақта ылғал қорын молайту және сақтау, танапты арамшөптерден, зиянкестерден және аурулардан тазарту, өсімдіктердің қоректену ережесін жақсарту. Соңғы уақытқа дейін Солтүстік Қазақстанның шаруашылықтарына осындай кепілдеме берілген қазіргі кезеңде іссанаға қысқа айналымды ауыспалы егіс жүйесінде топырақты минималды өңдеу тәсілі кең таралып келеді. «ҚазАгроинновация» АҚ-ның «Қостанай ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты» ЖШС-нің ғалымдарымен дәлелденгендей, сүрі танабына жақсы күтім жасалғанда сүрі танабынан келесі сүріге дейін топырақты өңдеудің қажеті жоқ, ал себуді паялы сепкіштермен өнделмеген топырақта жүргізе берген абзал. Қалыпты ылғалданған жылдары жазық тілгішті саяз қопсытылған жермен салыстырғанда, мұндай тәсіл астық өнімін айтарлықтай төмендетпейтіні, тіпті қуаңшылықты жылдары астық өнімін 1,9-3,2 ц/га арттыратыны байқалды, өйткені мұндай жағдайда ылғал қоры жақсы сақталады, топырақтың су-физикалық қасиеттері мен қоректік ережесі оңтайландырылады. 217
Жемазықтық арпаны терең жазықтілгішті өңдеу (20-22 см) аясында өсіргенде аудара жыртылған жермен салыстырғанда ондағы өнім 14,0 ц/га болған (астық өнімі 2,4 ц/га артық болған). Жазық тілгіштермен топырақты саяз (10-12 см) өңдеу астық өнімін 3,6 ц/га дейін арттырады. Ерте көктемгі топырақ өңдеуді (тырмалауды) егістік паясының сақталуына қарай БМШ-15, БМШ-20, БЗТС-1,0 бірімен 4-5 см тереңдікке жүргізген дұрыс. Аралық және себу алдындағы топырақты өңдеуге 6-8 см тереңдікке ОП-8, ОП-12, КПШ-11, КПШ-5, КПШ-9 құралдарын пайдалануға болады. Қажеттілік туындағанда 10см тереңдікке КТС-10-01, КТС-10.02 культиваторларымен жүргізген жөн.
Арпа, бидай, сұлы және басқа астық дақылдарымен салыстырғанда айтарлықтай қуатты тамыр жүйесін қалыптастыра алмайды, ал мұның өзі бұл дақылмен аз сіңімді қоректік заттарды қиын сіңіруіне себеп болып табылады. Арпа тіршілігінің алғашқы 40 күнінде қоректік заттардың жігерлі түсуін қалайды. Бұл уақыттағы қоректену молшылығы масақта барынша көп мөлшерде масақшалардың түзілуіне мүмкіндік жасайды. Фосфор тыңайтқышы тамыр жүйесінің дамуына себеп болады, фенологиялық кезеңдер мен пісуін жеделдетеді, астықтың өнімі мен сапасын арттырады. Фосфор тыңайтқышының аймақтарға қарай астық өніміне әсер ету дәрежесі негізінен топырақтың ылғалдылығы мен өсіру технологиясына (сүрі
танабына жақындығы, сүдігердің ерте
дайындалуы, өсімдіктердің азот және басқа қоректік заттармен жақсы қамтамасыз етілуі, фосфор тыңайтқышын топырақтың ылғалды қабатына енгізу т.б.) байланысты өзгереді. Арпа тыңайтқыштардың соңғы әсерін жақсы пайдаланады, сондықтан фосфор тыңайтқыштарын сүрі танабына бүкіл ауыспалы егіс айналымына есептеп енгізген дұрыс. Егер тыңайтқыштар сүрі жерге енгізілмесе немесе толық мөлшері берілмесе, онда көктемде себумен бірге 20 кг/га ә.е.з. мөлшерін енгізген жөн. Сүріден кейін 4-6 дақыл ретінде өсірілетін арпаға себу алдында 30-40 кг/г ә.е.з. мөлшерінде азот тыңайтқышын қолдану қажет. Тұқымды себуге дайындау тазалау, іріктеу, дәрілеу, құрғақ ауада қыздыру және басқа арнаулы шараларды қарастырады. Көптеген ғалымдардың зерттеулерімен дәлелденгендей, арпаның астық өнімі мен сапасы тұқымның мөлшері мен біркелкілігіне тәуелді. Біркелкі тұқымдар жаппай егін көгін береді, біркелкі пісуіне мүмкіндік жасайды, сондықтан тұқымды фракцияларға бөліп, оларды жеке-жеке себу – арпа өнімі мен астық сапасын арттырудың бір маңызды жолы. Арпа тұқымын құрғақ ауада қыздыру нәтижесінде өну энергиясы, танаптық өнгіштігі және өсімдіктердің ауруларға төзімділігі артады. Тұқымды себуге дайындауда маңызды агрошаралардың бірі – оны қара күйе, гельминтоспориоз, фузариоз, бактериялық т.б. ауру қоздырғыштарынан залалсыздандыру. Ал бұлар барлық арпа өсіретін
218
аймақтарда дерлік айтарлықтай көп тараған. Арпа тұқымын витавакс 200 ФФ, 34% (1,5-2,0 кг/т), премис 2,5% (1,0-1,5 кг/т), дивиденд стар 036 (1,0-1,25 кг/т), раксил 6% (0,4 кг/т) және басқа улы химикаттармен ПС- 10, «Мобитокс» ж.б. дәрілейді. Залалсыздандыру тұқымды (10л суды 1т тұқымға) ылғалдандыру тәсілімен іске асырылады.
Сорт жоғары потенциалды өнімді, жапырылуға төзімді, аурулармен залалданбайтын, тыңайтқыштарға қайтарымы мол болуға тиіс.
жүктеу/скачать 12,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|