363
егістік алқабы Қазақстанның солтүстігінде – Солтүстік Қазақстан,
Қостанай және Ақмола облыстарында – шоғырланған (жартылай кебетін
рапс майының тағамдық және техникалық маңызы бар).
Өнімнің әлеуетті (потенциалды) мүмкіндігі үлкен: суарылмайтын
жағдайдың өзінде ол әр гектардан 15-18, ал суармалы егістікте – 22-25 ц
және одан жоғары тұқым өнімін бере алады.
Шаруашылықтарда рапс екі түрде – күздік және жаздық - өсіріледі.
Күздік рапстың тұқымында 45-50 %, ал жаздық рапста 32-35 %
жартылай кебетін май бар, оны тағамға, маргарин өндіруге, сонымен
қатар лак-сыр, металлургия, полиграфия, сабын қайнату және басқа
өнеркәсіп өнімдерін өндіруде пайдаланады. Майында 35-40 % эрук және
10-13 % линолен қышқылдары болады. Алайда, қазіргі кезеңде эруксіз
сорттар шығарылған, олардың майлары жоғары сапалы. Күнжарасы мен
шроты жоғары белокті (37% дейін) құнарландырылған мал азығы,
алайда көп мөлшерде малды азықтандыруға болмайды, себебі
құрамында глюкозоиноляттар бар.
Рапс барлық жануарлар ықыласпен жейтін жасыл балауса алу үшін
де кеңінен қолданылады. Құрғақ затқа есептегенде оның жасыл
балаусасында 31 %-ға дейін белок, көптеген дәрумендер, минералды
тұздар, аз мөлшерде клетчатка болады. Оны сүрлем немесе жасыл
тыңайтқышқа өсіруге болады. Күздік рапстың жасыл балауса өнімі 400-
600-ден 700-900 ц/га дейін, ал жаздықта – 300-400-ден 600-700 ц/га дейін
өзгереді. Рапс жақсы бал әкелетін өсімдік.
Лист
Соцветие
Цветы
Сурет 32. Рапстың жапырағы, гүл шоғыры, гүлдері.
Солтүстік Қазақстанда негізінен жаздық рапс өсіріледі.
Рапстың тамыры кіндікті, түйреуіш пішінді, топыраққа 1,6-1,8 м
бойлайды, беткі қабатта тарамдалған. Сабағы тік өсетін, қатты
бұтақтанған, биіктігі 0,6-1,6 м-ге жететін және балауыз тұтымен
көмкерілген. Бұтасы жиі түрде тармақты, кейде қомақты. Жапырақтары
Жапырақ
Гүл шоғыры
Гүлдері
364
көкшіл-жасыл түсті, балауыз бен қапталған, төменгілері сағақты, ал
жоғарғылары сағақсыз. Гүл шоғыры – болбыр шоқгүл, 20-40 ірі сарғыш-
алтын түстес гүлдерден тұрады (31 – сурет). Қос жынысты. Жемісі –
ұзын мұрыншасы бар бұршаққап (6-11 см), піскенде жарылады, онда 20-
40 шар тәрізді, ұсақұялы беткі қабаты қара түсті тұқымдары бар,
диаметрі 1,5-2,0 мм. 1000 тұқымның массасы 3-7 г.
Қазақстанда өсіруге рұқсат етілген сорттары:
Достарыңызбен бөлісу: