Парсыша сөздік кіріспе тіл — қоғамның ең қажетті қатынас құралы. Егер халқымыз «Өнер алды қызыл тіл»
жүктеу/скачать 8,07 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әзілкеш
- Әміренің
- Ешнияздың
- Айманжан
- (И. 3, Ж, И) йаран, Ерен.
- Жәркеш
- Жәрмен
- Жақыпұлы
- Жексенбай
- Жекебай
- Жәкі.
- Сөздікте пайдаланылған негізгі әдебиеттер
(һ, Ә, Е, А) (a — п) һәзлкеш, Әзілкеш (һәзл + кәш). Әзілқой, қалжыңбас, қуақы. Тұрмағамбеттін көтере сипаттаған шайырларының ішінде Алшын Әзілкеш те бар («Қ. Ә. Т.»). Әзілкеш — Сыр бойынын белгілі ақыны, әрі композитор, әншісі (М. Байділдаев). һәмраһ, Әміре (һәм + раһ). Бір жолмен жүруші, жолдас, жол серік. Онда ол қазақтың көптеген әндерін орьіндап өзінің дарынды талантын танытты. Ол жолы Әміренің орындаушылық шеберлігі жоғары бағаланды, ол екінші сыйлыққа ие болып қайтты («Қ. Ә. Т.»). һичниказ, Ешнияз (һич + нияз). Ешнияз сал Жөнелдіұлы (1834—1902) әрі ақын, әрі әнші, әрі композитор. Белгілі музыка қайраткері А. Затаевич «қазақтың мың әні» жинағына Ешнияздың алты әнін қосқан («Айтыс»). Ешнияз ерке туды Жөнелдіктен, Өлеңнен кесте тікті жібек жіппен. Ерлігі, билігі мен қатар болды, Бақаста бас тартпаған ауыр жүктен (Ә. Жұматов). (а —п) һәйманджан, Айманжан (һәйман + джан). Жарықтығым, Айманжаным қайтты райдан (М. Әуезов). һәймангол, Аймангүл (һәйман + гол). Ғашық гулі. Нартай замандасы белгілі ақын Тәжібаева Айманкүлге жазған хатында өз жағдайын былай баяндайды. Астымда ат, қолда гармонь — бабындамын, Таситын, тегілмейтін шағымдамын. Майданға бар өнерді салдым айдап, Жеңісті жеделдету қамындамын (C Ә. Т.). (И. 3, Ж, И) йаран, Ерен. «Ер» сөзінің көпше түрі. йардәм, Жәрдем (йардәм). Достық дем, көмек. Ә. Тәжібаев қазақ драматургиясында бірнеше жағымды, жағымсыз қаһармандардың образын жасады. Майра, Телгара, Жанас, Мәлік, Жәрдем, Темір сияқты ер, өр характерлердің көрермендер жүректеріне от, көңілдеріне жалын құятын тәрбиелік маңызы бар («Қ. Ә. T.»). Йаркәш, Жәркеш (йар + кәш). (п — а) Йармохәммәд, Ярмухамед, Жармұхаммед, Жармұқамбет, Жармақамбет, Жармағамбет (Пap + Мохәммәд). Йармәнд, Жәрмен (йар + мәнд). Иәғкуб*, Жақып*. Бұлдырық (діни аңызда Жақып Ысқақтың баласы, Ысқақ Ибраһимның баласы-мыс). Ойладым ғашықтыққа жарый ма деп, Ішінде жанған оттың күйген жандай. Жүсіптің Жақыпұлы зындандағы Тұрамыз қасіретіне біз де жылай (Ақан сері). (a — п) Иәғкубхуджә, Жақыпқожа (йәғкуб + худжә). йәкшәнбә. Жексенбі (йәк + шәңбә). Иәкшәнбәбай, Жексенбай (йакшәнбә + бай). Біз бұл болыстың қолында өлмей ұстамасына оңайлықпен кете алмаспыз... — деп Жексенбай болысқа тап-тап бергендей болады (Ә. Жансүгіров). (п — қ) Йәкәбай, Жекебай (йәкә + бай). Жекебай тура келді асқалақтап, Ер салды Көкбестіге сасқалақтап, О дағы жобалайлап атқа мінді, қорқатын секілді емес қашқалақтап («Тәуке мен келіншек»). Йәки, Жәкі. Жекелік, дара, жалғыз, сирек. Баймағамбет Ізтөлиннің Жәкі дейтін атасы құла түсті атын шанасыз айдағанын, аттың иесімен өлең айтысып жеңіп кеткенін, сол өлеңдерді өзі шығарғанын айтып, ол шек сілеңді қатыратын (С. Мұқанов). Сөздікте пайдаланылған негізгі әдебиеттер Абай (Ибраһим) Құнанбаев. Шығармаларының толық жинағы. Алматы, 1945. Адамбаев Б. Шешендік сөздер. Алматы, 1967. Айбек. Науаи (қазақ тілінде). Алматы, 1955. Айтыс. I, II, III томдар. Алматы, 1965. Ақан сері Қорамсаұлы. Шығармалары. Алматы, 1963. Ақназаров X. Ислам діні және оның реакциялық мәні. Алматы, Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалар, Алматы, 1955. Арыстанов Ж. Жалынды жүрек. Алматы, 1961. Сұңқар да жерді мекендейді. Алматы, 1966. Әбілев Д. Ақын арманы. Алматы, 1961. Әбішев Ә. Жас жүрек. Алматы, 1946. Пьесалар. 1953. Әуезов М. О. Абай жолы. Алматы, 1942-1956. Батырлар жыры. Алматы, 1961. Бегалин С. Өлеңдер мен поэмалар. Алматы, 1966. Бекхожин Қ. Жеті жастан. Алматы, 1966. Болғанбаев Ә. Қазақ тіліндегі синонимдер. Алматы, 1970. Достанов О. Сау бастың саудасы. Алматы, 1964. Ерралиев X. Жылдар-жылдар... Алматы, 1966. Ермеков М. Тарту. Алматы, 1960. Есенжанов X. Ақ жайық. 1, 2 кітап, Алматы, 1958-1960. Тар кезең. 1965. Жамбыл. Таңдамалы шығармалар, Алматы, 1967. Жансүгіров I. Шығармалар. Бес томдық. Алматы, 1960-1966. «Жұлдыз» журналы. 1960—1970. Засыпкин В. Н. Архитектура Средней Азии. Москва. 1948. Қазақ календары, Алматы. 1960-1968 жылдардын арасы. Қазақ. әдебиетінің тарихы. Алты томдық. Алматы, 1960-1967. Қазақ эпосы. Алматы, 1958. Кенжебаев Б., Есназаров Ө. XX ғасыр басындағы қазақ әдебиеті. Алматы, 1966. Кеңесбаев I. Мұсабаев F. Қазіргі қазақ тілі (лексика мен фонетика). Алматы, 1964. Қаратаев М. Даладағы дабыл. Алматы, 1967. Құран (араб тілінде). 1916. Құран (орыс тілінде). Аударған және түсінік берген Крачковский И. Ю. М, 1963. Мәуленов С. Шаңқай түс. Алматы, 1966. Мұқанов С. Жұмбақ жалау. Алматы. 1938. Балуан Шолақ (1942). Тандамалы шығармалар (1955). Есею жылдары (1964). Шыңнан шыңға (1966). Ақхан жұлдыз (бірінші кітап), Алматы, 1967. Мұстафин Ғ. Шығанақ, Алматы, 1945. Кез көрген, Алматы, 1963. Мүсірепов Ғ. Қазақ солдаты, Алматы, 1950. Оянған елке. Алматы, 1962. Белдерде. Алматы, 1965. Мың бір түн. Алматы, 1961-1962. Нүрпейісов Ә. Ымырт. Сергелдең. Алматы, 1966. Рүстем-дастан (Фердоусн — «Шаһнамасынық» ізімен жырлаған халық ақыны Тұрмағамбет Ізтілеуов), Алматы, 1961. Сәрсенбаев Ә. Ақша бұлттар. Алматы, 1966. Сейфуллин С. Шығармалары. 6 томдық. Алматы, 1960-1964. Сланов Ғ. Шалқар. Алматы, 1954. «Социалистік Қазақстан» газеті (1963-1970). Тәжібаев Ә. Шығармалар. Екі томдық, Алматы, 1959-1960. Өмір және поэзия (1960). Жүректілер (1964). Көшеден бүгінге (1964). Тәңірбергенов Әріп. Ұмытпаңыздар мені (құрастырған Ө. Есназаров). Алматы, 1969. Тоқмағамбет А. Тырналар сұлу тырналар. Алматы, 1965. Торайғыров С. Шығармалар. Екі томдық. Алматы, 1967. Үш ғасыр жырлайды. Алматы, 1965. Хусаинов Ш. Сырымбет даласында. Алматы, 1967.
Бегалин Б. Б. Қазақша-орысша сөздік. Алматы, 1942. Будагов Л. 3. Сравнительный словарь турецко-татарских наречий (Eкi томдық, 1869-1871). Жантурин С. Логат. Уфа. 1900. Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігі. Алматы, 1966. Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі (Редакциясын басқарғандар: Көкесбаев I., Мұсабаев Ғ). Алматы, 1963. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Екі томдық (редакциясын басқарғандар Кеңесбаев I., Мұсабаев Ғ). Алматы, 1963. Магазаник Д. А. Турецко-русский словарь, М., 1931. Миллер Б. В. Персидско-русский словарь, М., 1950. Мифологический словарь. Составители: Ботвинник М. Н., Қоған М. А., Рабинович М. В., Селецкий Б. П. М., 1965. Ожегов С. И. Словарь русского языка. М., 1949. Орысша-қазақша сөздік. Алматы, 1954. Өзбекше-орысша сөздік (редакциясып басқарғандар Акабиров С. Ф., Магруфов 3. М., Ходжанов А. Т.). Ташкент, 1959. Радлов В. В. Опыт словаря тюркских наречий, 1893-1911. Романкевич А. А. Персидско-русский словарь. Л., 1931. Русско-персидский словарь (Құрастырғандар: Овчинникова И. К. Фуругяп Г. А., Бади Ш. М.). М., 1965. Русско-татарский словарь. М., 1966. Петров Ф. Н. Словарь иностранных слов М., 1942. Словарь атеиста (Құрастырғандар: Василенок С. И., Мавлютов Р. Р. және тағы баскалар). Москва, 1964. Юдахин Н. К. Киргизско-русский словарь. М., 1965. Индекс І Қазақ тіліндегі парсы және парсы элементтері арқылы жасалған сөздердің алфавиттік тізімі1 А аб....... ................................. абат..................................... абжылан............................. абыжылан........................... аби....................................... абикәусар ............ ........ ...... абырой ............................... абыройлы ................. ...... ағайынпаздык.................... ағыламнама ................... ада-жұда .................. ...... адамгершілік..................... адамзат............................... аждаһа....... ......................... аждаһар.............................. азар........ ............................. азарда-безер..... .................. азат ........ ........................ азаткер....... ........................ азаттық....... ....................... аз-кем . ,........................... айдаһар.............................. айлакер........................... айлакерлік..................... . айлақор....... ................... айлақорлық...... .............. айна........ .......................... айнакөз....... .................... айтыскер....... ................... айуан ......... ................... айуанхана...... .................. айшабибі....... ................. айыпкер....... .................. ақта ........ .................... ақшам ....... ................. ақылгөй....... ................. ақын........ ...................... ақындық....... .................. ақы пұл....... ................. ақыр ........ ................. алаша............................. алау ................. .......... алаулау....... ................... алдампаз ...... ............. алдампаздық .... . . ..... алдаяр ....................... алдияр ....... ................. аллаяр ........................ алмазар....... .................... алмұрт ....... ................. алтынгүл ................... 1 Индекстерді (I, II) жасаған Ә. Қайдаров. алша.............................. амалдар .................... аң ............................... ат ................................... анайы........................... анайылык..................... анар анарпос........................ анбар........ ................... ант .......................... ап................................ апиынқор ................ апта ....................... аптақұн..................... апталық .............. аптап........ .................. апырай ...... ...... апырау ........ ............... апырмай....... ............ апырымау................ аиырым-ай.............. апшан ................. ара ............................. арай ........................ арақхана ...... ...... араққор.................... арайлы....... арам
арамзада ............... арбакеш....... ардагер .................. арзан........................ арзу........................... арзуи........................ арман .................... армандау
арызнама ........... арша.......................... аспан......................... астана........................ астар ...................... астарлы .................... аташ......................... атпаз........................ атхана ........................ ауар ........................ аударымпаз .......... аурухана .................. ахон....................... ахтар......................... ахун........................... ашына ................. аямпаз ...............
әб....... ...................... әбден........................ әбдесте........................ әбжылан әбзел...... .............. әби........ .................. әбігер ................ әбілхаят.................... әжейіпхана........... әзілкеш..... . әзәлқой................ әзелпаз............... ашек ................. ... әк........................... әб.......................... әк тас ................. әліп ................... әл-дәрмен .......... әмен.................. әмиян....... ........... әмісе......... ......... әміре........ ......... ән......... .................. әндам ....... ....... әнжам.................. ән-күй ............ әнтек ................ әңгелек............... әнгі......... ............ әңгіме ............. әңгімеқой........ . әңгімеші........... әп ......... ........... әпзәмзем ....... әпсана ............. әпсүн.................. әптиек .......... әпті .................. әр........ .......... . әрбір....... .... . әрдайым..... ... әрдәм....... .... әрине................ әркез................ әркім ............... әрқайда................ әрқайдан .......... әрқайсы..... әрқалай............... әрқашан........... әрне ...... . . әрнеге...... әсемпаз..... әсте....... . Әтіргүл ...... әуез ............. әуезе...... .............. әуезділік ... .... әулекі ................ әулекілік ........... әуре .......... әуре-сарсаң ... әурешілік .... әфруз .......... әшкере ..... әшкерелеу ....
б........ . ба........ . бабур........ бабыр........ бара . . . . бағалы ......... бағара ........ бағбан ....... бада........ ........ бадам бадапұрыш ....... бадыраң....... баж
бажхана....... Баз I . ........ Баз II ...... Баз III....... база......... базар ........ базаркеш....... базарлық ...... бай ........ байбатша ...... байпақ ....... байрақ ....... байтаба . . .... байтақ ....... байтахт....... баклажан ...... бақ . .. . . ... бақсы-балгер..... бақуат ....... бақша ....... бақыл ....... бақыт........ балажан...... балау....... . балахана – І ...... балахаиа – ІІ ..... балгер....... балгерлік ...... балуан....... бамдат ....... бан......... бану........ бап........... бапкер ........... баптау ...... бапты .
бар . . . барабар....... барба....... . баркарар ...... барша....... . баспана....... баспахана ...... батагөй ....... батпан . ..... батсаны..... батша ....... батыр........ бау......... бау-бақша...... бау-бақшалы ..... баһадур....... баһана . . баһар.... баһарстан..... баһра........ баһуда...... башай....... башпай....... баяндама ...... бәднам ....... бәдірең....... бәз . . ....... бәзім.......... бәйіш........... бәкіс................. бәлеқор............. бәлеқорлық ..... бәлант........ бәнт ..... бәңг ................ бәңгі ....... бәңгіхана ...... бәт......... бәтша ....... бәһана ....... бәһра........ бе..... беде ........ безер . . . . .... . бей ..... бейзат .. .. . . бейақибат...... бейамал ........ бейаманат ....... бейасыл ........ бәйәдеп ........ бейбаға ........ бейбак ....... бейбақыт ....... бейбас ......... бейбастақ...... бейберекет бейбіт .............. бейбітшілік...... бейғам ........ бейғамдық ....... бейдаргаһ...... бейдаһат ....... бейдәрет....... бейдәрмен ....... бейдиянат...... бейжай...... бейжол...... бейзат ...... бейкүмән ...... бейкүнә....... бейқайрат...... бейкарар ..... бейқұдайы...... бейқұт....... бейлайқат...... беймағлұм....... беймағына...... беймаза....... беймәлім ...... бейпайда ...... бейпарасат...... бейпартиялық..... бейпарық ...... бейсағат...... . бейсауат ........ бейсаясат ...... бейсенбі....... бейтаб ....... бейтағдыр бейтаныс ...... бейтарап....... бейтәртіп ....... бейуақ ....... бейуақыт ...... бейхабар ...... бейқұрмет...... бейшара
бейшаралық .... бейылаж ....... бейілтипат...... бейіс . ....... бейіш........ бекер.......... бекзада....... бекзат ....... бенде........ бент . . .... . . берен........ бесін........ бет......... бетер ......... бетпақ ....... бешене ....... би......... бибі ........ бидәрмен ...... бипаз . ......... бипаздау ...... бипартия ...... бипартиялық..... биқасап....... биқұрмет бимәлім ....... биуақыт биһтар ....... бишара....... бияп ................ бозахана...... . бойра...... болат...... борышкер...... борышқор...... борышқорлық..... бостан ....... бөбек........ бөстек ....... бұзаухана...... бұл бұрыш . ....... бұт бұта..... быра . . . быт.......... біт......... бірәдар
Г гарай...... гау . ..... гаусар ....... гауһәр........ гауһарпуруш..... гауһаршад...... гаһ . .... гәніш....... гәп......... гер....... герей........ гөй......... гөй-гөй .............. гоһ...... гоһстан....... гөш ........ гөя......... гүл ............. гүлап............... гүлбағстан...... гүлбақ 234 гүл-бақша ....... гүл-гүл....... гүлдену....... гүлдер ....... гулдеу ...... гүлді............. гүлжазира ..... гүлзар ....... гүлқағаз ...... гүлқайыр ...... гүлқына..... . гүлнар ....... гүлнәр ....... гүлпаз ........ гүлпәре....... гүлстан....... гүлшелек ...... гүлхана . . ..... гүмбад ....... гін...... гүнах........
ғазнауи....... ғаж ...... . ғажайыпхана..... ғайыбана ...... ғайын ....... ғалтек...... . ғамкүн ....... ғамкін ....... ғар ........ ғаріпхана ...... ғаһиднама...... ғибадатхаиа ..... ғиджак........ ғижәк . . . ғылымпаз ...... Д д.......... дағ........ дағар........ дағара...... . дада........ дадаш ....... дақ ......... далан........ далбаса....... дамбал....... дамолла....... дан . . . ... дана ...... даналық....... даныш........ данышпан...... данышпандық..... дар ....... дара........ дараз ........ дарақ........ дарбаз ....... дарбаза дарбазалы...... дарбыз . . . дариға ....... дариқ........ дария........ дару.......: . даргаһ . . . . . . . даршын ....... дархақ ....... даст ........ дастан ....... дастар ....... дастархан...... дат....... . датқа . . . даугер . . ... дау-жанжал . . даукес ....... дауылпаз ...... дая ........ даяр....... даярлану ...... даяшы . . ... . дәділ ........ дэке ........ дәліз........ дән.......... дәндан ....... дәнек........ дәнекер...... дәнекерлік...... дәнхана........ дәптерше . . .... дәрбан........ дәрет ........ дәретхана...... дәри ....... дәркер . . дәркүмән ...... дәрмен....... дәруіш ........ дәрі ........ дәрігер........ дәрі-дәрмек...... дәріхана...... дәрісхана ...... дәсмая........ дәсорамал...... дәсте....... дәстүр ....... дәу ......... дәупері....... дәшт........ дег .................. дегдар ....... дәлелкор....... дем ............... демалыс....... дембе-дем...... дем беру ............. дем салу....... демгер .......... дене......... денелі ....... денсаулық...... дерт . . ...... дес . . ....... дестегүл...... дестелу....... джунгли ....... ди ..................... диван ......... диуанхана...... дигар ........ дидар........ дидарласу...... диқан........ диу диуан ....... диуана ..... диуаналық...... диузада....... дихан........ дию ......... дода........ дода-дода ...... додакеш ....... дозақ.....: . . дозақы
докаба ....... долана ....... долы домбыра....... дорба дос
дос-дұшпан ...... дос-жар....... дос-жаран...... достық ....... дөреген дөрекі........ дөрекілеу ...... дуагер........ дұғадар ........ дуал ...... дуан........ дуқтар........ дуқтарша....... думан........ душар........ Дутар ....... дұрыс......... дұсман ....... дұшпан....... дү......... дүбара ....... дүдәмал . ...... дүйсенбі....... дүм......... дүмбіл ..... дүмді ........ дүниеқор....... дүр . . ...... . дүрбі . . дүрдараз ...... дүре ....... . дүрегей....... дыз ........
ділда . . . . . ділде......... ділуар ....... дімкәр........ дімкес...... діндар ....... діндарлық...... діндарман...... дінкәр ....... другәр...... діт ............... Е егер ........ ек....... . . елшіхана ....... емхана....... еңбеккерлік ............. еңбекқор ....... есепдан....... есепкер....... есепқор . . ерегісімпаздық .... ереже........ ерен . . . еш..... ешбір..... ешкім ........ ешқайда . ешқайсысы...... ешқандай ...... ешқашан....... ештеме ....... ешуақыт....... жүктеу/скачать 8,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|