Өңештің төменгі қыспағы міндеттемелерінің бұзылыстары

604
антианемиялық фактор өндіріледі. Мукоциттер шырыш өндіріп 
шығарады. 
Шырышта 
гидрокарбонат 
анионы 
(НСО
3
‾ 
)көп 
болғандықтан оның реакциясы сілтілік болады. Сондықтан 
шырыш эпителий жасушаларына тұз қышқылы өтіп кетуінен 
сақтандырып, тосқауылдық қызмет атқарады. (–сурет). 
Нәруыздарды ыдырататын протеолиздік ферменттер әсер 
ету үшін ортаның қышқыл реакциясы болуы қажет. Мәселен, 
пепсин әсер ету үшін қажетті рН 1,5-2,0 болса, гастриксин 
үшін рН 3,2-3,5 оңтайлы, химозин үшін рН 5,0-7,0 
мөлшерінде болады. 
Асқазан 
сөлінің 
өндіріліп 
шығарылуы 
жүйкелік 
қабылдағыштардың қозуымен және ас қорыту жолдарының 
гормондарымен реттелінеді (-сурет). 
Қарын сөлінің өндіріліп шығарылуы жүйкелік және 
гормондық 
жолдармен 
реттелінетін 
болғандықтан 
оның 
сөлденістік қызметінің өзгерістері де солармен байланысты 
болады. 
Мәселен, 
кезбе 
жүйке 
қозғанда 
асқазанның 
гландулоциттерінің белсенділігі артады, тұз қышқылы артық 
өндіріледі (-сурет). Симпатикалық жүйке қозғанда қарынның 
пилорустық бөлігі көп шырышы бар, сілтілік сөл шығарады. 
Гуморалдық 
реттеуге 
қарынның 
және 
ішектердің 
пептидтері мен гормондық заттары қатысады. Сондықтан олар 
қарындық және ішектік болады. Асқазанның сөлденістік 
қызметін күшейтетін қарындық факгорға гастрин жатады. Ол 
17 амин қышқылдарынан тұратын полипептид, қарынның алдыңғы 
бөлігінің шырышты қабығы G-жасушаларында өндіріледі. Оның 
өндірілуінде 
асқазандағы 
механорецепторлар 
мен 
хеморецепторларды қоздыратын тағамдық заттар мен амин 
қышқылдары маңызды орын алады. 

605
- сурет. Асқазанның шырышты тосқауылы мен қантамырлар өрімі 
(Joseph M. Henderson, M. D. бойынша)
. 
Ішкі жүйкеден гастринді босататын пептид (гастрин-
рилизинг пептид) G-жасушаларына әсер етіп, гастрин 
өндіріледі. D-жасушаларында өндірілетін соматостатинде 
гастрин өндірілуін сергітеді (-сурет). Гастрин қанға 
түсіп, немесе тікелей асқазанның іргелік жасушаларының 
арнайы 
рецепторларына 
әсер 
етіп, 
Са
2+
-тәуелді 
протеинкиназа С-ді әсерлендіреді Содан Бұл жасушалардың 
мембранасында Н
+
/К
+
АТФаза ферментінің белсенділігі артады 
да, жасушалардың ішіне калий иондарын енгізіп, сутегі 
иондарын олардың сыртына шығарады. Осындай жолмен кезбе 
жүйке қозғанда оның медиаторы ацетилхолинде әсер етеді ( -
сурет). 
Сонымен 
бірге, 
ол 
D-жасушаларын 
тежеп, 
соматостатин 
өндірілуін 
азайтады. 
Қарынның 
шырышты 
қабығының Р-жасушалары бомбезин (адамда бомбезин тәрізді 
полипептид) өндіреді. Бұл пептид те гастриннің өндірілуін 
күшейтеді. 
Асқазан қуысында қышқылдық көбейгенде немесе онда Н
+
-
иондары артқанда гастрин өндірілуі тежеледі (-сурет). 
Осылай асқазанның секрециялық қызметі жергілікті өзін-өзі 
реттеу жолдарымен де реттелінеді. 

606
Асқазанда 
тұз 
қышқылы 
өндірілуін 
гистамин 
де 
арттырады. Ол Н
2
-рецепторлар арқылы жасуша ішінде цАМФ 
түзілуін арттырып, әсер етеді. 
Асқазанның секрециялық қызметін реттеуге қатысатын 
ішектік факторларға холецистокинин, қарынның секрециясын 
бәсеңсітетін полипептид (ҚБП), секретин, қан тамырларына 
белсенді 
әсер 
ететін 
ішектік 
полипептид 
жатады. 
Холецистокинин ашішектің шырышты қабығында түзіледі. Ол 
химиялық құрылымы бойынша гастринге үқсас болады және 
қарынның сөлденістк қызметін сергітеді. 
Қарынның сөл өндіріп шығаруын бәсеңсітетін полипептид 
(ҚБП) ұлтабардың шырышты қабығында өндіріледі. Ол тұз 
қышқылы өндірілуін және қарынның қимылдық әрекеттерін 
тежейді. Оның өндірілуі ашішекке түскен глюкоза мен 
үшглицеридтердің әсерінен болады. 
Секретин, 
калликреин, 
гастрон, 
урогастрон, 
вазобелсенді ішектік полипептид қарынның сөл бөлуін 
әлсіретеді. 
Қалыпты жағдайда қарын тәулігіне 2 литр шамасында сөл 
шығарады. Қарынның сөл шығару қабілетін аш қарынға және 
гистамин, пентагастрин егіп немесе асқазанға жылы 300 мл 
су (шай) енгізіп, белгілі функциялық жүктеме бергеннен 
кейін зерттейді. Аш қарында асқазан сағатына 30-дан 150 мл 
(орта есеппен 60±25 мл) сөл шығарады. Онда тұз қышқылының 
жалпы мөлшері 45±15 мМ/л, дебиті -3±2,5 мМ/сағатына 
болады. Жүктемеден кейін сөлдің жалпы мөлшері 200±55 
мл/сағ., тұз қыщқылы 100±15 мМ/л, оның дебиті 20±4 
мл/сағ.-дейін көбейеді. 
Асқазанның көп сөл бөлуін гиперсекреция, аз сөл бөлуін 
гипосекреция деп атайды. Сөл бөлуінің өзгерістері оның 
қышқылдығы мен ферменттік белсенділігінің өзгерістерімен 
қабаттасады. 
Асқазан 
сөлінің 
қышқылдығы 
жоғарылауын 
гиперацидтік жағдай немесе 

жүктеу/скачать 6,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: