Педагогика” пәні бойынша 050114– тарих, 050116– география, 050117–қазақ тілі мен әдебиеті, 050118–биология, 050112– химия, 050110–физика, 050109– математика, 050111– “ Информатика”
жүктеу/скачать 1,53 Mb.
|
педагогика
| Басқару. Оқу процесі кең өрістегенге дейін балаларда өз іс -
әрекеттеріне түсінбейтін “тағылық тәрізді тентектік” кезең болады, бүл кезде оны тәрбиелемей, бағындырып басқару керек. Басқарудың бірінші құралы – қорқыныш туғызу. Бірақ бұл көздеген мақсаттарға жеркізе бермейді. Күшті және мықты балалар мұны ескере бермейді, мойындамайды да, қайта сотқарлығы күшейе түседі. Ал әлсіз мінезді балалар қорқынышқа жете түсіне алмайды. Сондықтан бағындыра басқаруда қорқыныш туғызуға қосымша құрал ретінде қадағалап бақылау құралын да қолдану керек, мұны әсіресе баланың ертерек жасында қолданған жөн. Бұл да нәтижесіз болуы мүмкін, бақылаудағы бала үнемі сонан құтылатын кезең мен жолдарды іздеумен болады. Сондықтан баларға бұйрық және тыйым салу әдістерін де қолдану керек, бұл балалар үшін дәл және нақты болуға тиіс. Белгіленген ережелерді бұзған балалар үшін мектепте штраф кітабы құрылады, мұны үйде де қолданған жөн. Бағындырып басқарудың құралдары ретінде Гербарт жазалауға, оның ішінде ұрып – соғуға көп көңіл бөлді. Гербарт ұсынған жазалардың түрлері неміс, орыс гимназияларында, француз лицейлерінде және басқа да елдердің орта дәрежелі оқу орындарында қолданылды. Ол ересектердің беделі мен сүйіспеншілік білдіруін басқарудың қосымша құралдары ретінде ұсынды. Сонымен Гербарт ұсынған балаларды басқару жүйесі оларды жазалауға, ретсіз қайталауларға бағыттала құрылған. Ол басқаруды, яғни тәртіптендіруді тек қана тәрбиенің алдындағы кіріспе жағдай деп, оны адамгершілік тәрбиесінен бөліп алып қарады. Бұл теріс көзқарас, өйткені тәртіп шындығында тәрбиенің алдындағы жағдай емес, ол тәрбиенің құралы және нәтижесі. Оқыту. Гербарттың педагогикалық жүйесінің орталығы оқыту теориясы болды. Тәрбиенің мақсаты – ізгілік, жақсылық, ал оның маңызды құралы – оқу, ол оқудың тәрбиелі сипатта болу идеясын ұсынды. Өзінің оқыту теориясы негізінде Гербарт адамның алуан салалы қызығушылықтарын алды. Адамдағы қызығушылықтар айналысын қоршаған дүниені танып білуге немесе қоғамдық өмірге араласуға байланысты болады. Біріншісіне жататын қызығушылықтар: эмпирикалық; бұл – айналасын қоршаған дүниенің кейбір оқиғаларын білуге бағытталады. Ойлауға негізделген ақыл – ой қызығушылығы; эстетикалық қызығушылық – оқиғаларды көркемдік жағынан бағалай білушілікті көрсетеді. Қызығушылықтың екінші тобына жататындар: симпатикалық қызығу, бұл жеке адамдар арасындағы қатынас туғызады, әлеуметтік қызығу әр түрлі қоғамдық ұйымдардың ара қатынасын анықтайды; дінге қызығу – діни ұғымды күшейтеді. Осы алты түрлі қызығушылықтар оқушылардың меңгеретін білім мазмұнын анықтайды деді. Гербарт анықтаған қызығушылықтар жүйесі оның идеалистік көзқарастарынан туған логикалық тұжырымдар еді. Жоғарыдағы қызығушылықтар ақыл – ой түріндегі топшылаулар сипатында болды да, практикалық өмірмен байланыспады. Сөйткенмен де оқушылардың әр салалы қызығушылықтарын дамыту тұрғысынан және оларды оқуға негіздей жүргізу жөнінен Гербарт топшылауының құптарлық пікірі де болды. Гербарт баланың қызығушылықтарына сәйкес оқылатын білімнің шеңберін белгілей отыра оқу оқушылардың ақыл – ой әрекетін дамытуы тиіс деді. Оқу материалдарын орналастыру мәселесінде білімнің білімнің жүйелі берілу принципін негіз етті. Гербарт оқудың мазмұны жөніндегі проблеманы оқытудың сатысы жөнінде теориямен тығыз байланыстыра зерттеді. Оның ойынша, оқу процесі немесе сабақ төрт сатыдан тұрады, мұны әдетте оқытудың формальды сатылары деп те атайды. Олар: 1) анықтық – айқындық, 2) ассоциация, 3) жүйе, 4) єдіс. Бірінші – анықтық – айқындық сатысында оқылатын материалды оқушылар басқалардан бөліп алып, тереңірек оқиды. Дидактикалық тұрнғыдан алғанда, бұл сатыда оқушы жаңа материалды хабарлап, көрнекілікті қолданады. Екінші саты – ассоциацияда – жаңа материал оқушылардың мұнан бұрынғы өткен сабақтарда алған мәліметтері өмірден алған елестеулерімен ұштасады. Дидактикалық жағынан бұл кезде оқытушының оқушылармен әңгіме жүргізуі тым сәтті болады. Үшінші саты – жүйе. Мұнда оқушылар оқытушының басшылығымен өткен сабақта алған мәліметтерін байланыстырып, жаңаның негізіде тұжырымдар мен қорытындыларды, анықтамаларды және заңдарды іздестіреді. Дидактика саласында бұл сатыда әр түрлі оқу жаттығулары жүргізіледі, оқытушылар оқушылардың бұрынғы меңгерген білімдерін талап етеді, олардың логикалық және творчестволық ойлауын бақылайды. Міне, осы оқыту сатылары, Гербарттың ойынша, оқудың бір ізділігі мен жүйелілігін анықтайды. Бірақ бұл сатылар формальды болды, себебі бұлар оқу материалының нақты мазмұнына да, оқушылардың жасына да, сабақтың дидактикалық міндеттеріне де байланысты болмады. Оқуды мұндай оқшау универсальдық схемаға ғана салу ғылыми педагогикаға қайшы келді, себебі оқудың әдістері мен құралдарын таңдау оқу материалының нақты мазмұнына да, оқушылардың жасына да, сабақтың дидактикалық міндеттеріне де байланысты болады. Сабақты жоғарыдағыдай жеке – жеке тұратын төрт сатыға міндетті түрде бөліп тастаудың өзі де теріс, себебі күнделікті оқу процесінде бұл сатылар араласып келіп отырады. Ақырында, Гербарттың ұсынған сатылары оқушыларға жеке – жеке, дара қатынас орнатуға қажетті жағдай туғызбады. Гербарттың дәлелдеуінше, адамгершілік тәрбиесінің мақсаты – мінез – құлықты қалыптастыру. Бұл тәрбие негізінен оқу арқылы жүргізіледі. Осылай Гербарт адамгершілік тәрбиесін түгелдей интеллектуализм тұрғысынан есептеді. Осыған байланысты Гербарт адамгершілік тәрбиесі де оқу сияқты баланың әр салалы қызығушылықтары мен адамгершілікті елестетулеріне негізделеді деп есептеді. Ол адамгершілік принциптерін жоғарыда айтылған баланы бағындыра басқаруға қарсы қойды. Бағындыра басқаруда баланың еркі мен саналылығы кемітіледі, тежеу жасалынады, ал адамгершілік тәрбиесінде бүкіл әдістер балада болатын барлық жағымды, жақсы сапаларға арқа сүйеуге негізделеді. Тәрбиеші тіптен тәртіпсіз баланың өзінен жақсы сапаларды іздестіруі тиіс деді ол. Гербарттың ойынша, адамгершілік тәрбиесінің оқудан басқа мынадай жолдары болады: Баланы тежеп ұстау. Балалар мінез – құлқының шеңберін белгілеу. Баланы анықтап біле отыра, бағыттау. Бала тек оқытушының нұсқауынша ғана емес, өз тәжірибесі арқылы да мінезін бағыттап отыруы тиіс. Мінез – құлықтың нақты ережелерін құру. Баланың шындыққа деген сенімін туғызу. Баланы мақылдау және оның кемістігін көрсету. Балаға насихат – өсиет айту, жіберген қателерін көрсету, оларды түзету. Адамгершілік тәрбиесінде жазалаулар да қолданылды, бірақ тәрбиелік бағыттағы жазалар кек алуға соқпай, бала үшін мейірімді түріндегі ескерту ретінде болды. *** Сонымен Гербарттың кейбір теориялық қағидалары өз заманында ірі педагогикалық проблемаларды зерттеуге себепкер болды. Ол алғаш рет оқытудың сатыларын зертеуге тырысты, психологиямен педагогиканың арақатынастарын қарастырды. Гербарт зерттеген кейбір ұғымдар (“Оқудың тәрбиелілігі”, “Әр салалы қызығушылық” т.б.) кейіннен психология мен педагогикаға енді. Бірақ Гербарт концепциясын түгелімен алып қарағанда ол ғылыми жағынан дәлелсіз болды. Өйткені оның ұсынған проблемалары мәнді болғанымен, олардың теориялық жағынан шешілуі метафизикалық еді. Гербарттың оқыту “сатылары” дегені өте схематикалық болды да, онысы оқуды бір ғана қалыпқа бағыттады, формализмге апарып соқтырды, сабақ құрылысындағы бір сарындылықты негіздеді. Гербарттың реакцияшыл әлеуметтік – саяси көзқарастары әсіресе оның зерттеген этикасынан айқын байқалады. Ол халықтағы ең ізгілік пен жақсылық сол халықтың үстем тапқа бағына білуінде деп есептеді. 1948 жылғы бастыстағы буржуазиялық революциядан кейін еңбекшілер мүддесі аяққа басылғанда, буржуазия өз үстемдігі мен тәртібін күшейту үшін Гербарт теориясымен әуестенді. Реакционерлер өздерінің демократияға қарсы теорияларын негіздеу үшін әрдайым Гербарттың материалдарын пайдаланды. Россиядағы ХІХ ғасырдың 70 – 90 жылдарындағы реакция кезінде консерватившіл бағыттағы методистер мен орта мектеп оқытушылары Гербартқа жүгіне бас иді. жүктеу/скачать 1,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|