Пікіржазған химия ғылымдарының докторы, профессор С. М. Тәжібаева
Молекулалардыңқұрылымыменбеттікактивтілігі
жүктеу/скачать 3,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.2.Молекулалардыңқұрылымыменбеттікактивтілігі
Бет тік-ак тив ті зат тар дың фа за лар ды бө лу бе ті не ад со рб цияла- нып, олар дың бет тік ке рі луін азайтатын қа бі ле ті бар. Сұй ық тық- тар дың бет тік ке рі лу ша ма сы та за ла на тын бет тен лас ты ке ті ру жыл дам ды ғы мен то лық ты ғы на күш ті әсер ете ді. Сұй ық тық не- ме се ері тін ді нің бет тік ке рі луі не ғұр лым жо ға ры бол са, лас со- ғұр лым қиын жуыла ды. Бет тік-ак тив ті зат тар сұй ық-сұй ық жә не сұй ық-қат ты ше ка ра ла рын да ғы бет тік ке рі лу ді едәуір азайтады. 1.2.Молекулалардыңқұрылымыменбеттікактивтілігі 15 Бет тік-ак тив ті зат тар де ге ні міз мо ле ку ла ла ры еріт кіш пен (мы- са лы, су мен) әре кет те су қар қын ды лы ғы әр түр лі топ тар дан тұ ра- тын ор га ни ка лық қо сы лыс тар. БАЗ мо ле ку ла ла рын да лио филь ді жә не лио фоб ты (әдет те гид ро филь ді жә не гид ро фоб ты) топ та ры бар. Гид ро фоб ты топ тар дың су мен әл сіз әре кет те су сал да ры нан мо ле ку ла лар су фа за сы нан кө мір су тек ті фа за ға ауысу ға ты ры са- ды. Гид ро филь ді топ тар, ке рі сін ше, мо ле ку ла ны су ор та сын да ұс- тап қа ла ды. Осы лай ша, бет тік ак тив ті лік гид ро фоб ты топ тар мен, ал су да ғы ері гіш тік гид ро филь ді топ тар мен анық та ла ды. Ион дық БАЗ-дар су да ион дар ға ыды рап, олар дың бі реуле рі ад со рб ция лық (бет тік) ак тив ті лік көр се тіп, бет тік қа бат та жи нал са, екін ші ле рі ері тін ді ге қа рай ке те ді. Яғ ни жу ғыш зат тар дың бет тік ак тив ті лі гі БАЗ мо ле ку ла ла ры- ның ди филь ді лі гі не бай ла ныс ты. БАЗ мо ле ку ла ла рын да ғы гид ро филь ді топ тар дың фа за ара лық бет те гі (лас тың бе тін де гі) ад со рб циясы бет тік ке рі лу ді азайт ып, лас тың ері тін ді ге ауысуын, яғ ни ма та не ме се бас қа бет тін та за ла- нуын қам та ма сыз ете ді. Син те ти ка лық жу ғыш құ рал дар да БАЗ- дар дың қол да ны луы осы ған не гіз де ле ді. Әр түр лі БАЗ-дар бет тік ке рі лу ді бір дей ке міт пейді. Тү зу тіз- бек ті ал кил бен зол сульфо нат тар дың бет тік ке рі луі кон цент ра- цияның ар туымен ке міп, фе нил топ та ры ал кил ді тіз бек тің ор та- сы на қа рай ор на лас қан ал кил бен зол сульфо нат тар үшін аз бо ла- ды. Тіз бек те рі тар мақ тал ған ал кил бен зол сульфо нат тар дың бет тік ке рі луі сы зық ты ал кил бен зол сульфо нат тар ға қа ра ған да тө мен бо- ла ды. Ал кил сульфо нат тар жо ға ры бет тік ак тив ті лік ке ие бо лып, олар дың ішін де екін ші лік ал ки суль фаттар дың бі рін ші лік ке қа- ра ған да бет тік ак тив ті лік те рі жо ға ры. Бі рін ші лік ал ки суль фо нат- тар дың бет тік ак тив ті лі гі мо ле ку ла лық мас са ның ар туымен өсіп, нат рий дің гек са- жә не ок та де цил сульфо нат та ры үшін мак си мал мә ні не же те ді. Ал кил суль фат тар дың бет тік ке рі луі кон цент ра- цияның өсуіне қа рай азай ып, бір мә ні не жет кен де өз гер мейді. Ал кил суль фаттар дың бет тік ак тив ті лі гі кө мір су тек ті ра ди кал дың ұза руымен, суль фатты топ тың мо ле ку ла ор та сы на қа рай ор на ла- суымен, мо ле ку ла ның тар мақ та луы мен ар та ды. Ал кил тіз бе гін де кем де ген де он кө мір тек ато мы бо ла тын ка- ти он ды БАЗ-дар ерек ше бет тік-ак тив ті қа сиет тер көр се те ді. Бір ұзын тіз бек ті (R≥10) ра ди ка лы бар төр тін ші лік ам мо ний тұз да ры су лы жә не су сыз ері тін ді лер де бет тік ке рі лу ді азайт ып, жұ ғу ды 1.Жуғышбеттік-активтізаттардыңфизикалық-химиялыққасиеттері 16 жыл дам да тып, кө бік тү зу ге, эмуль сия лан ды ру ға жә не дис пер- сиялау ға қо лай лы жағ дай жа сай ды. Бас қа БАЗ-дар ға қа ра ған да олар дың бе тік-ак тив ті лі гі, бас қа да қа сиет те рі ка ти он ның құ ры- лы мы на бай ла ныс ты. Мұн да гид ро филь ді бө лік азот тың оң за- ряд тал ған ато мы, ал гид ро фоб ты азот пен бай ла ныс қан кө мір су- тек ті ра ди кал дар бо лып та бы ла ды. Ам мо ний ка ти оны си ли кат- ты ма те ри ал дар да, шы ны да, ме тал дар мен олар дың кен де рін де, пласт мас са лар да, ақуыз дық жә не цел лю ло за лық тал шық тар да жә - не т.б. те ріс за ряд тал ған бет тер де бе рік ад со рб цияла на ды. Ад со рб- ция лан ған мо ле ку ла лар ма те ри ал бе тін де гі те ріс за ряд тал ған топ- та ры мен оң за ряд тал ған азот ара сын да ғы элект рста ти ка лық тар- ты лу ар қы лы бе кі не ді. Қат ты бет тер де гі ам мо ний дің төр тін ші лік тұз да ры ның ад со рб циясы осы бет тер ді кор ро зиядан қор ғап, ме- талл, пласт мас са лық, то қы ма жә не т.б. бет тер ге ан тис та ти ка лық қа сиет тер бе ре ді. Бак те риялар мен бал дыр лар жа су ша ла ры ның те ріс за ряд тал ған бө лік те рін де төр тін ші лік тұз дар мо ле ку ла ла- ры ның ад со рб циясы сал да ры нан зиян кес ті мик роағ за лар дың зат ал ма суы бұ зы лып, өлім ге ұшы рай ды. Төр тін ші лік ам мо ний ка ти оны әр түр лі құ рам да ғы анион дар- мен жә не бір қа тар ауыр мен тран су ран ме тал дар дың анион ды комп лекс те рі мен бай ла ны са ала ды. Осы қа сиет ба ға лы ме тал- дар кен де рін та зар тып, бө лу үшін тау-кен мен атом өнер кә сі бін де пай да ла ны ла ды. Бен зол ра ди ка лы бар пи ри ди ний дің төр тін ші лік тұз да ры ның ішін де ең бел гі лі сі – ка та пин (ал кил бен зил пи ри ди ний хло рид), ол – су да жақ сы ери тін ашық-қо ңыр пас та. Ка та пин жақ сы бет тік ак тив ті лік ке, жұқ қыш, кө бік түз гіш, эмуль сияла ғыш, бак те ри цид- тік, ин ги бир леуіш қа сиет тер ге ие. Мұ най өнер кә сі бін де ин ги би- тор ре тін де, азық өнер кә сі бін де ыдыс жуа тын СЖҚ құ ра мын да бак те ри цид тік ком по нент ре тін де жә не құ ры лыс өнер кә сі бін де қол да ны ла ды. Үшін ші лік амин дер дің ок сид те рі – үшін ші лік амин дер мен су- тек пе рок си ді реак циясы ның өнім де рі де бет тік ак тив ті лік ке ие. Олар – жақ сы гиг рос ко пия лық қа сиет көр се те тін түс сіз крис тал- дық зат тар; су мен су тек ті бай ла ныс тү зу ар қа сын да мұн дай крис- тал дар ды кеп ті ру оңай емес. Су сыз дан ған амин дер дің ок сид те рі тер мия лық тұ рақ сыз, 60-120 о С тем пе ра ту ра ара лы ғын да бал қып бұ зы ла ды, су да жақ сы еріп, си роп тә різ ді тұт қыр сұй ық тық тар тү зе ді. Амин дер ок сид те рі нің ерек ше лі гі су лы ері тін ді ле рін де гі 1.3.БАЗмицеллатүзгіштігі 17 екі жақ ты лы ғы: сіл ті лі, бейтарап жә не әл сіз қыш қыл ор та да олар өз де рін ион сыз БАЗ ре тін де, күш ті қыш қыл ор та лар да ка ти он ды БАЗ ре тін де көр се те ді. Ам фо лит тік БАЗ-дар жақ сы бет тік ак тив ті лік көр се тіп, ері тін- ді ле рі нің ми ни мал бет тік ке рі луі изоэлектр лік нүк те ле рі не сәй кес рН-та бай қа ла ды. Ері тін ді ге элект ро лит ен гі зу мен тем пе ра ту ра ны арт ты ру бет- тік ке рі лу ді айт ар лық тай ке мі те ді. жүктеу/скачать 3,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|