Психология
Түлга сеп -m урткіі ері жэне багыт-багдары
жүктеу/скачать 10,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.8. Түлга сеп -m урткіі ері жэне багыт-багдары
Адамды әрекетке келтіруші күш — қажетсіну сеп-түрткісі. Болмысты бейнелеудің жоғары формаларына ие адамды әре- кетке келтіруші сеп-түрткілер (мотивы) — саналы түзілген бейне не елее, ой не түсінік, идея немесе ізгі мұрат күйінде өрнек- телуі мүмкін. Психологияда сеп-түрткі түсінігіне келесідей анықтама бері- леді: сеп- түрткі — бүл адам санасында қаланып, оны белгілі бір қажеттікті қанатағаттандыру үшін әрекетке итермелеуші де- терминантты күш. Ал кең мэнінде сеп-түрткі — шындыққа сай зандылық ретінде — ықпал жасап, объектив қажеттілік түрінде көрінетін болмыс. Ал сеп-түрткі әрекет-қылық пен іс- эрекетті психикалық реттеудің ерекше түрі (Р.Г. Агеева). Қорыта айт- қанда, адамның эрқандай қылық — әрекеті оның сеп-түрткілік себеп күштеріне байланысты. Сонымен, адамның қалаған іс-әрекетінің негізінде оны осы іс-әрекетке ынталандырушы сеп-түрткі жатыр. Бірақ адамда ту- ындаушы жэне оны іс- әрекетке ойыстырушы қандай да бір сеп- түрткі көзделген нақты әрекетпен шектелмейді, оның нэтижесіне жетумен адам келесі эрекетке ұмтылады, іс- әрекет барысында сеп-түрткі өзгеруі мүмкін жэне керісінше, бір тұрақты сеп- түрткі аясында бірнеше эрекет бірін-бірі ауыстырып баруы да орынды. Сеп-түрткі дамуы мен басталған іс-әрекет арасында қайшылық та туындайды. Кейде сеп-түрткі іс-әрекет жобасынан бұрын қалыптасады, ал кейде кешеуілдейді, осыған байланысты эрекет нәтижесі де эртүрлі болады. Жоғарыда аталғандардың қорытындысы: сеп-түрткі кұрамы іс-әрекеттің бір бөлігі емес, тұлғаның сеп-түртілік цажетсіну аймагы деп аталатын күрделі жүйенің ажыралмас бірлігі. Сеп- түрткілік — қажетсіну аймағы тұлғаның өмір бойы қалыпта- сып, дамып барушы барша сеп-түрткілерінің жиынтығын аңда- тады. Түтастай бұл аймақ козғалмалы, өмірлік жағдайларға бай ланысты түрленіп, дамуда болады. Солай да болса, кей сеп- түрткілер біршама тұрақты, басымдау келіп, адам өмірінің ба- ғыт-бағдар өзегіне айналады. Сеп-түрткілердің қайдан жэне қалай пайда болатыны жө- ніндегі сұрақ психологиядағы басты мәселелерден. Мысалы, А. Маслоу сеп-түрткілердің негізін бірінен бірі деңгейі бойын- ша жоғарылай түскен (пирамида) қажетсінулер тобы деп біледі, олар биологиялық қажетсіну, қорғаныс қажетсінуі, сыйластық, абырой қажеттігі мен ең жоғары қажетсінулер: өз мүмкіндік- терін ашып, оларды жүзеге асыра алу (самоактуализация). Бірақ А. Маслоу таңдауындағы дара адам әлеуметтік қатынастар жүйе- сінен тыс, қоғаммен байланысы жоқ оқшауланған тұлға. Қоғам, талым пікірінше, дара адам дамушы мекен, коршаған орта ғана. жүктеу/скачать 10,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|