Шығыр, Қосшығыр
елді мекендерінің
аты халықтың мал шаруашылығы мәдениетіне байланысты пайда болған.
Шығыр
- қоралы
малды құдықтан суарып шығару үшін су толы шелектің ауырлығын азайту мақсатында
қолданылатын ағаш құрал ( 45,453,10 т). Атауға негіз болған түбір -
шығ
етістігі. Осы атауды
Мұқыр
гидронимімен салыстырып, бір сөз тудырушы модель арқылы жасалған деп қарауға
болады. Ә.Абдрахманов пен Е.Қойшыбаевтың еңбектерінде
мұқыр
- монғол тілінен енген сөз
ретінде беріледі, мағынасы -«
доғал, қысқа, тайыз
». (19, 65; 107,11,). Ендеше
Шығыр, Мұқыр,
Отар
т.б.
топонимдердегі
-ыр
қосымшасы -
етістіктерден зат есім тудыратын көне реликт.
Осындай кез-келген құбылысты тереңірек әрі жан-жақты түсіну үшін кейінгі кездерде қазақ тіл
білімінде кеңінен қолданыла бастаған зерттеудің тиімді бір саласы -
этнолингвистика.
Этнолингвистикалық таным мен тағылымды сөз тілдің атқаратын барлық
коммуникативтік,
информативтік, кумулятивтік, эстетикалық
т.б.
қызметтерінен көреміз. Мысалы, Тайпақ
ауданында
Қарабөлтек
елді мекені бар. Ойконимнің екінші сыңары «
бір бөлек жер, аз ғана
жер
» мағынасындағы көне зат есім. Өздігінен жеке дара қолданылмайды. Ал Сырым
ауданында
Қарабөлек,
Жалпақтал ауданындағы
Саздыбөлек
елді мекендерінің құрамындағы
бөлек
компоненті сол «
бөлу-бөлек жер»
мағынасының кейінгі сатысы болса керек. Өйткені
отырықшылыққа дағдыланып, жер бөліп, мал шарушылығымен, егін шаруашылығымен
айналысқан қазақ халық, оның этностары, (ру, тайпа, бертін келе территориялық әкімшілік
бөлініс) өз шекараларын белгілеп, жер бөле бастаған дәуірде пайда болып, содан бері сақталып
келген. Мәні облыс топонимиясында кездесетін
Достарыңызбен бөлісу: |
