ЈР ўылым министрлїгї ўылым академиясы
халықтық географиялық терминдар
жүктеу/скачать 3,08 Mb. Pdf көрінісі
|
Erjanova U.R. Batys Qazaqstan oblysynyn onomastikalyq kenistigi 2018
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Батыс Қазақстан топонимдерінің этнолингвистикалық сипатындағы этнографиялық негіз (фактор)
| халықтық географиялық терминдар
атауына ие болған сөздерде сипат алған. Қазақ даласының барлық геофизикалық объектілері осы детерминативтерде беріліп отырды. Мұның өзі, яғни геофизикалық обьектілерді танып білу халыққа күнделікті өмірде аса қажет болды 6 . 2. Батыс Қазақстан топонимдерінің этнолингвистикалық сипатындағы этнографиялық негіз (фактор) Батыс Қазақстан топонимдерінің қалыптасуындағы географиялық негізге этнографиялық фактордың да ерекше әсері болды. «өмірдің өзі көшпелі қазақты өрістің ерекшеліктерін нақты білуге (бедер ерекшеліктерін, климаттың, өсімдіктің, су қоймаларының түрлерін, оларды малға пайдаланудың маусымдық ерекшеліктерін т.б.) Жаңа үйреткен жол, сонымен қатар көшу кезінде бағыт болатын, қолайсыз ауа райында малға пана болатын ландшафтық ерекшеліктерді де білуге үйретті» (29,23). Сондықтан мал бағуды кәсіп еткен, өмірі мен тұрмысы даламен, табиғатпен тығыз байланысты болған қазақ халқының барлық жерлерінде осы заңдылық үстемдік құруда. Топонимдердің этнолингвистикалық сипатын қарастырғанда ерекше назар аударатын ағымның бірі - этномаркерлі топонимдер. «Этномаркерлі топонимдер дегеніміз - өзінің құрамында этнографизмі бар мәдени - этнографиялық ақпаратқа ие топонимдер» (13,20). Мұндай топонимдердің пайда болуына этнографиялық факторлар айғақ болған. «Егер кез- келген атау - мәдениеттің жемісі» деген теориялық қағиданы ұстанатын болсақ, топонимдер де ұлттық мәдениеттің құрамды бөлігі (компоненті) мен көрсеткіші (репрезентанты) болып табылады. Түркі топонимдері, оның ішінде қазақ топонимдерінің көпшілігі құрылымдық жағынан екі құрамды, ал оның бір сыңары этнографизм болып келеді. Белгі - этнографизм анықтаушы да, анықталушы да болып жұмсала беруі мүмкін. Дегенмен, этнографизмдер ғалымдардың байқауынша, көбіне атрибутты синтагманың анықтаушы сыңары болып жұмсалады. Топтанып аңшылықпен айналысудан мал шаруашылығы мен отырықшылық тұрмысқа көшкен кезде географиялық атауларда табиғатты пайдаланудың дәстүрлі элементтері мен баспана құралдарының элементтері пайда болды. Этнографиялық топонимдер лексикасы сол өлкеге тән мәдени-этнографиялық, әлеуметтік-экономикалық терминдерден, сондай-ақ қоғамның материалдық және рухани мәдениетін көрсететін этнобелгілерден құралады. Сондықтан оларды қазақ халқының материалдық және рухани мәдениетінің салаларына сәйкес лексика-семантикалық топтарқа бөліп қараған пікірлерді біз де қостаймыз. 1. Материалдық мәдениетке байланысты этнобелгілер мынадай лексика-семантикалық топтарға бөлінеді: а) Үй жануарларының атауларымен байланысты этнобелгілер: жүктеу/скачать 3,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|