Республикасы Білім және ғылым министрлігі

81 
81 
1.
Қозғалыс
есі деп 
ойын, еңбек әрекетіне байланысты туып отыратьп қимыл 
- 
қимыл
козғалыстарды есте қалдыру мен қайта жаңғыртуды
айтамыз. Мыс: жазу, 
оқу, машинкада қағаз басу, коньки тебу, т,б.
2.
Заттар мен қүбылыстардын қасиеттерінің нақтылы бейнесін ойда
- 
калдыруда 
, 
қайта
жаңғыртуда көрініп отыруын бейнелік ес дейміз.
Суретшілер 
мен архитекторлардың, музыканттар мен актерлердің көбінесе нақты 
, 
көрнекті 
болып келеді.
3.
Адам ойының түрлі формаларының 
( 
үғым, пікір, ой қорытындылары) есте 
калдыра отырып
, 
керекті кезінде қайта жаңғыртылып отыруын айтамыз Мыс: Сөз 
жүйесін есте сақтау 
– 
ойлау жүмысына байланысты. Естің
бұл түрі көбінесе 
философтар 
мен 
математиктерде 
жиі 
кездеседі. 
Сөз
-
логикалық
естің оқу процесінде маңызы зор 
. 
Өткен
тақырыптарды есте қалдыру оны қайта 
жаңғырту есі онша дамымаған адамға қиынға соғады.
4.
Сезімдерді есте қалдырып керекті кезінде қайта жаңғыртылып отыру эмоциялық 
ес
-
деп атаймыз. Мыс: оған шартсыз рефлекстік және саяси моральдық көңіл
-
күй 
көріністері жатады 
. 
Жас кезімізде түрған бір жерге келсек
, 
сол кезде бізге ерекше 
эсер 
қалдырған
нәрселердің 
бәрі 
есімізге
оп
-
оңай түседі 
. 
Өткендегі
оқиға
бір қуанышқа
-
байланысты болса , ол өмір бойы 
естен шықпайды . мыс: 
9-
мамыр 
, 
12- 
сәуір 
, 
Наурыз 
–
тойын
Қазақстан
республикасының тәуелсіздік алған 
-
күні 
-16-
шы желтоқсанды еш уакытта 
үмытпаймыз. Адам сондай
-
ақ бір нәрседен қатты қорықса да тентектік жасап
, 
оны 
үялтқан
күнді бастан кешірсе де мүндайды ешуақытта естен шығармайды.
2. 
Ес адамның әр
-
алуан іс
-
әрекеттерімен
байланысты болып , тіршілікте маңызды қызмет 
атқаратын болғандықтан 
, 
оның түрлерімен көріністері де әрқилы. Естің бөлінуі адамның 
түрлі әрекет ерекшеліктеріне сәйкес жүргізіліп 
, 
олар есте қалдыру 
, 
кайта жаңғырту 
процестерімен тығыз үштасады. Мысалы, адамда есту есі мен көру. есі психикалық 
касиеттер ретінде көрінеді 
. 
Іс
-
әрекет
сипаттарына орай
, 
ес мынадай үш түрге негізделіп 
бөлінеді:
1.
Психикалық 
белсенділік 
сипатына 
байланысты: 
қимыл
-
қозғалыс
, 
эмоциялық 
сезімдік, 
бейнелі 
көрнекілік 
және 
сөздік
-
мағыналық
(логикалык).
2.
Іс
-
әрекеттің
мақсат сипатына қарай: ерікті, еріксіз ес.
.
3.
Адамды материалдарды қанша уақытқа дейін есте сақтай
алатындығына карай: қысқа
және үзақ мерзімді 
( 
түпкілікті), сондай
-
ақ оперативті 
ес.
Естің кейбір түрлері арнайы аспап
-
мнемометр арқылы өлшенеді.
3. 
Қысқа
мерзімдік және үзақ мерзімдік ес.
Материалды 
сақтау 
үзақтығы 
мен 
іс
-
әрекеттегі
рөліне
психологияда 
есте 
үзақ 
мерзімдік 
және 
қысқа 
мерзімдік 
немесе;
оперативтік деп бөлінеді 
. 
Қысқа
мерзімдік ес адамда материалдык.
уакытган 
соң 
еске 
түсіруді 
мақсат 
түтып, 
одан 
кейін 
сақтаудың
жок деген жағдайда көрініс береді. Мысалы: Кей оқушы материалды
сабақта 
немесе 
емтиханда 
қайта 
жаңғырту 
мақсатында 
ғана 
оқиды
! 
жауап беріп болған соң бірден үмытады. Үзақ мерзімді ес жаңа материалы үзақ уакыт, тіпті 
мәңгі есте сақталғанда көрініс береді. Жеке адамның бір нәрсені белгілі бір мерзімге 
сақтауы мақсат түтуы материалдың есте
берік сақталуына әсерін тигізеді 
. 
Бүл тәжірибе 
жүзінде 
дәлелденген.
Есте кысқа 
мерзімге сақтау 
бағытын үстанғанда жаттаған нәрсе тез
үмытылады
. 
Кей 
жағдайларда 
әрекет 
сипатымен 
байланысты, 
қысқа
мерзімдік ес қана қажет болады . Есеп шығару, дауыстап оқып
жаздыруд
процестерінде үзақ мерзімдік есте пайдалану қажет те емес
, 
өйткеқі
материалды тиісті операцияны орындау кезінде ғана есте үстау керек, 
" 
Естің 
бүл 
түрін
, 
басқа 
сөзбен, 
оперативтік 
ес
-
деп 
атайды
. 

82 
82 
Есте 
қысқа 
мерзімдік 
және 
үзақ 
мерзімдік 
деп 
бөлудің
дүрыстығы
күнделікті өмірден де байқалады. Бір
-
ақ рет сөйлесуге қажетті телефон
номерін біз бірнеше минутта ғана есте сақтаймыз да үмытып
каламыз.
Тәжірибелер 
мен 
клиникалық 
байқаулар 
қысқа 
мерзімдік 
естің 
өте
түрақсыз екендігін көрсетеді.Мыс: Адам миы шайқалғанда соққы тиген 
сот және соған байланысты жайттарда ғана емес
, 
тіпті сол сәт алдында
болған жойттердің еш кайсысын есіне түсіре алмайды 
. 
Қысқа
мерзімдік ес үзақ мерзімдікке ауысуы мүмкін 
. 
Мыс: біз ылғи да пайдалана берген 
телефонның
номері есте
берік сақталып қалады. Ерікті және еріксіз естер
. 
4. 
Естерді ерікті және еріксіз деп бөлу орындалуға тиісті әрекеттердің маңыздылығы мен 
қажеттілігіне
байланысты 
. 
Белгілі мақсат қоймай 
-
ақ 
, 
арнайы есте қалдырмай 
-
ақ есте 
сақтау мен жаңғырту 
, 
еске
түсіру, еріксіз ес деп аталады 
. 
Егер мақсат қоятын болсақ 
, 
онда 
бұл ерікті ес болады 
. 
Мұнда есте қалдыру мен жаңғырту 
, 
еске түсіру 
, 
жаттап Алу үшін 
мнемоникалық амалдар қолданылады. Естің (сатылары) бұл түрлері бір ізділікпен дамып 
отыратын естің сатылары болып табылады. Еріксіз естің орасан зор орын алатынын әр адам 
өз
тәжірибесінен жақсы біледі. Дегенмен, адам қажетті деп тапқан нәрселері үшін арнайы 
амалдар қолданып
, 
ерікті есте қалдыруды да жиі қажет етіп отырады. Естің адам 
санасында тұрақтанып , же місті болуының өзіндік сипаттары бар. 

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: