Республикасы Білім және ғылым министрлігі

83 
83 
қабылдау
түрлеріне қарай айырады. Елестерді көру 
( 
адам, зат,
пейзаж),
Есту (музыкалық әуенді елестету 
), 
Иіс ( эфир иісін елестету ), Дәм 
( 
лимонның дәмін 
елестету ), Сипап сезу
-
қозғалыс
(секірген кездегі дене қалпын елестету), елестері деген 
түрлерге бөлінеді. Елестер адамның қызметі процес інде қалыптасады, сондықтан 
мамандыққа байланысты елестің белгілі бір түрі
, 
айталық, суретшіде 
-
көру, композиторда
-
есту 
, 
спортшы мен бишіде 
-
қимыл, химикте 
-
иіс, т.б. жетілген.
Ес процестері.
Ее өте
күрделі процесс, оның өзі бірнеше жеке процестерден тұрады. Бұлардың негізгілері: 
есте қалдыру, қайта жаңғырту.ұмыту және тану.
Есте қалдыру.
Есте қалдыру
- 
мағлұматты белсене қайта өңдеу 
, 
жүйелеу, жалпылау, оны игеру процесі. 
Есте қалдыру екіге бөлінеді:
1." 
Еріксіз есте қалдыру 
, 
2. 
Арнайы есте қалдыру.
1. 
Еріксіз 
есте 
қалдыруда 
адам 
алдына 
арнайы 
мақсат
қоймайды.есте 
қалдырудың 
арнаулы 
тәсілін 
қолданбайды.
Айналадағы 
өмірдіңтүрлі 
көріністері 
(оқиғалар 
мен 
адамдардың
қимыл
-
әрекеті
сөзі т.б.) сол әрекеттің ағымына қарай есте қалып
отырады.
2. 
Ал 
арнайы 
есте 
қалдыруда
арнаулы 
( 
есте 
қалдыруды
) 
тәсілдерді 
қажет 
ететін 
жене 
алдына 
мақсат 
қоюымен
сипатталатын 
, 
жаттау 
процесі 
ұйымдастырылып 
, 
ерік 
күші
жұмсалатын 
есте 
қалдыруды 
атаймыз. 
Арнайы 
есте 
қалдыру
үшін
мына төмендегі шарттарды орындау қажет:
1. 
Есте қалдыруда адам эр кез алдына мақсат қойып отырса, ол
маңызды болады.
2. 
Есте 
қалдырудың 
қоғамдық 
дәжірибелік 
мәні 
адамның 
қажетіне
де 
байланысты 
.Мыс: 
Оқушылар 
қандай 
шығарманы 
оқымасын
бір қажетіме керек болар деп. оқитын болса , оны есте қалдыру
қиынға
соқпайды 
. 
3. 
Оқылатын шығарманы жоспарлай алу
-
есте қалдыруға көп
жеңілдік келтіреді. Жоспар 
мүмкіндігінше 
анық, 
айқын, 
дәл
болуы керек
. 
4. 
Мағыналы есте қалдыру дегеніміз 
- 
нәрсенің мәніне түсіну.
5. 
Оқып 
отырған 
шығарманың 
байланысжүйлерін 
елестетуге
, 
еске 
тірек 
боларлық 
ой
- 
желісін 
табуда 
схема
- 
чертеж,
таблицалармен 
қатар
, 
шартты 
белгілер 
қолданылып 
отырса
, 
есте қалдырудың сапасы арта түседі.
6. 
Оқылатын 
шығарманы 
жақсылап 
есте 
қалдыру 
адамның 
өзін
-
өзі
тәрбиелей алуына да байланысты.
7. 
Есте 
қалдырылуға
тиісті 
шығарманы 
адам 
үмкіндігінше 
өз
сөзімен айтып берсе 
, 
есте қалдыруға жеңіл болады.
8. 
Есте қалдырудың сапасы дұрыс қайталай алуға да байланысты .
Мысалы: оқу материалын бір қайталап жаттаудың да қажеті
жоқ
өлеңді
бір ден жаттап алса
, 
ол
тез ұмытылады, сондықтан он
бірнеше 
уақытқа 
бөліп 
жаттау 
керек. 
Сондай
-
ақ 
жатталған
нәрсені 
ұмытып 
кеткен 
соң 
қайталау 
пайдасыз, 
он 
ұмытпай
тұрып қайталау керек
. 
Жаттаудың мнемоникалық әдісінің бірі
механикалық( мағынасына түсінбей) есте қалдыру. Естің бұл түрінің кей жағдайларда іске 
керек болып қалатын кездері болады. Шетел сөздерініңжазылуы мен айтылуын 
, 
қиын
сөздер мен атауларды, телефон номірлерін есте қалдыру қажет
болван кезде механикалық 

84 
84 
еске қалдырып жаттаған дұрыс
. 
Есте қалдырудың соңғы түрі жасанды ассоциациялар 
арқылы мнемоникалық әдіспен жүзеге асып отырады. Мыс: біздің көшпенді ата
-
бабаларымыз жыл қайыру тәсілін оңайлату мақсатында мына төмендегі төрт жол өлеңді 
жаттаған:
Түйе сеніп бойына, Қалған ұмыт жолдардан, Жатпа қарап, мойыма, Тайма именіп
, 
ділмардан.
Мұндағы әрбір сөздің бір інші әріп жылдардың атына (түйе
- 
тышқан, сеніп
-
сиыр, бойына
- 
барс, қалған
-
қоян, ұмыт
-
ұлу, жылдардан
-
жылан, жатпа
- 
жылқы, арап
-
қой, мойыма
-
мешін, 
тайма
-
тауық, именіп
-
ит, ділмардан
- 
доңыз), ал сөйлемдегі сөздердің бір
-
бірімен рет 
тіркестері тетелес жыл атауының тізбегіне сай келеді
. 
Бірақ адам осындай құрғақ 
жаттаумен алысқа бара алмайды.
3. 
Қайта
жаңғырту.
қайта жаңғырту 
-
бұрын
қабылдағандарды
қалпына
келтіру процесі. қайта жаңғырту еріксіз 
және арнайы қайта жаңғырту деп. екіге бөлінеді. Еріксіз есте қалдыруда адам алдына 
мақсат қоймаиды 
. 
Мұны іс
-
әрекеттің
барысы туғызып отырады. Арнайы қайта
жаңғыртуда 
мақсат қоюмен 
, 
ерік күшін жұмсаумен арнаулы әдіс
-
тәсілдер қолданумен жүзеге асады. 
Қайта
жаңғырту үшін мына төмендегі шарттарды есте ұстау қажет.
8. 
Көлемі 
үлкен 
шығармаларды 
қайта 
жаңғырту 
үшін 
жазбаша
немесе ойша оның жоспарын жасау қажет болады.
9. 
Қайта
жаңғыртуда 
бұрын 
оқылған
, 
қабылданған 
обектілерді 
бір
- 
бірімен салыстырып отыруда аса пайдалы.
10. 
Қайта
жаңғыртуда 
ассоциацияларды
, 
бұлардың 
мағыналы
байланыстарын пайдаланған жөн
. 
11. 
Оқыған 
нәрсеге 
жауапкершілікпен 
қарау
, 
мунда 
табандылық
, 
тұрақты 
қызығудың 
болуы 
да 
қайта
жакңғыртудың 
нәтижелі
болуының қажетті шарттары болып есептелінеді.
Тану (қайта жаңғыртудың қарапайым түрі. Тану адамдардың қабылдау саласындағы 
ерекшеліктеріне қарай түрлі дәрежеде көрінеді. Мыс: біреу бір нәрсені қиналмай, тез және
Толық таниды, екінші біреу мұны мүлде
тани алмайтын болады, үшінші
біреу шала таниды, 
ал төртінші біреу қате таниды. Обектіні дұрыс тану үшін адамның көзі төселіп үйренген 
болуы, өмір тәжірибесі мол, бақылағыш болуы шарт.

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: