Республикасы Білім және ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 1,59 Mb. Pdf көрінісі
|
Ташкенбаева Жалпы психология
| Баќылау с±раќтары:
1.Сөйлеудің жалпы сипаттамасы қандай. 2.Сөйлеудің мазмұндылығы және мәнерлілігі дегеніміз не. 3.Сөйлеудің анатомиялық - физиологиялық негіздері қандай. 4 .Төменгі сынып оқушыларында жазбаша сөйлеу қалайша қалыптасады. 5 .Балалар оқу, жазу дағдыларын қалай үйренеді, мұның оқушылардың сөйлеу қабілетін жетілдіруде қандай маңызы бар. 6 .Сөйлеу мәдениетіне төселдіруде қандай жұмыстар жүргізуі тиіс. 33- лекция Таќырыбы: Сөйлеу түрлері. Сөйлеу мәдениеті Жоспары: 1 Сөйлеудің түрлері. 2Сөйлеудің физиологиялық негіздері. 3Сөйлеу мәдениеті. Лекция маќсаты: Студенттерді сөйлеу туралы ұғыммен, сөйлеудің мазмұндылығы мен мәнерлілігімен, “сөйлеу,” “тіл,” “қарым - қатынас”ұғымдарымен,сөйлеудің түрлерімен, сөйлеудің физиологиялық негіздерімен, сөйлеу мәдениетімен таныстыру. Лекция мєтіні 1. Сөйлеу бірнеше түрлерге бөлінеді; 1. Сыртқы және ішкі сөйлеу 3. Сыртқы сөйлеу ауызша және жазбаша болып 97 97 4. Ауызша сөйлеу диалогты және монологты болып Монологты сөйлеудің өзі 3 — ке бөлінеді: 1. Ауызша әңгіме 2. Баяндама жасау 3. Сөз сөйлеу Диалогты сөз дегеніміз — екі не бірнеше адамның тілдесуі. Диалогтық сөйлеу — сөйлесудің ең қарапайым, ең байырғы түрі. Диалог сөздің кейбір психологиялық ерекшеліктері мынадай: 1. Диалог сөз бөгелмей еркін айтылады, ол ойды кең жайып жатуды тілейді. 2. Үнемі кезектесіп айтылатындықтан ықшам келеді, тек әңгімелесуші адамдардың өздеріне ғана түсінікті болады. 3. Диалогтық логикалық жағы (жоспарлығы, дәлдігі т.б.) кемдеу болады. 4. Диалог сөз ым — ишаралармен бет пен көздегі мәнерлі қозғалыстармен (қолдың, ауыздың, көздің, қабақтың қозғалысы т.б.) толықтырылады. Монологтық сөйлеу дегеніміз — бір адамның сөзі яғни баяндамашының лектородың сөздері. Монолог сөздерге тән кейбір психологиялық ерекшеліктер мынадай: 1. Монолог сөз үнемі белгілі жоспарға сәйкес қүрылады, бүл алдын - ала даярлықты тілейді. 2. Монолог сөздерге логикалық жағынан қатаң талаптар қойылады . 3. Монолог сөз мәнерлі, адамга эсер ететін моменттерді (сөзді сазына келтіріп айту) көбірек қажет етеді. 2. Ауызша сөйлеуде актив және пассив сөздер болады. Актив сөздер — күнбе — күнгі жиі қолданылатын создер. Пассив сөздер — тілімізде сирек пайдаланылатын мағынасына түсінгенмен күн сайын айтылмайтын сөздер. Мысалы, ғылыми — техникалық атаулар және ескірген создер жатады. Актив сөздердің мол болуы адамның сойлеу әрекетіне, айналысқан кәсібіне байланысты. Ересек адамдардың актив сөздері орта есеппен 6000 — 7000 болып келсе, жазушылар мен ақындардың, галымдардың актив сөздері 10000 — 13000 сөзге жетіп отырады. Мыс, Шекспирдің сөздік қоры 12000 — дай болған. Монологтың байырғы алғашқы түрі алғашқы әңгіме. Ауызша әңгімеде сөйлеуші өзінің корген білгендерін не естігенін яғни көңіліне түйген жайттарды бүдан бейхабар тындаушыларға суреттей айтып береді. Халықтың ертегілері мен аңыз әңгімелерін айтушы жыраулар Баяндама жасау дегеніміз — белгілі бір қүжаттарға негізделіп жасалады яғни белгілі бір мәселе тоңірегіндегі сарапталған ауызша хабар. Мыс, оқу жылының қорытындысы туралы мектеп директорының баяндамасы, жүргізілген ғылыми эксперименттің нәтижелері туралы баяндама. Радио, теледидар сияқты көпшілік коммуникация қүралының дамуы монологты сөйлеудің анағүрлым қиын формасы - микрофон және теледидар камерасы алдында сөз сойлеуді туғызды. Сабақ беру практикасында мүғалім монологты сөйлеудің барлық формаларын пайдаланады. Жазбаша сөз сөйлеу — ауызша сөз сойлеудн кейін пайда болды. Адамзат мәдениеті дамуының алғашқы кездерінің өзінде - ақ адамдар белгілі бір оқиғалар туралы деректерді үзақ мерзімге сақтау қажеттігін сезіне бастаған. Жазбаша сөз сөйлеудің алғашқы қадамы сурет арқылы берілген. Жазу — сызу дамуының бүл кезеңін — идеографиялық сөз сөйлеу деп атаған. Идеографиялық сөз сөйлеу — айтайын деген ойды толық жеткізе алмайды. Кейінірек иероглифтік жазу пайда болды. Бүл да айтайын деген ойды толық жеткізе алмайды. Қазір біз пайдаланып жүрген жазу көп кейінірек туған. Оны ойлап табушы ежелгі 98 98 финикийлер деседі. Ол алфабетикалық жазу деп аталады. Ол графаме мен (әріппен), фонема мен (сөйленген сөздің дыбысы) белгіленеді. Іштей сөйлеу адамның өзімен - өзі сөйлесуі. Іштей сөйлеу адамдармен қарым - қатынас жасауға арналмайды. Іштей сөйлеудің негізгі белгісі оның дауыстап айтылмауында, оны айналадағылар естімейді. Іштей сөйлеу - ішкі күбірлеуден және іштей сөйлеуден түрады. Іштей сөйлеу мен сыртқы сөйлеудің айырмашылығы бар, іштей сөйлеу тым қысқа келеді. Ішкі сөйлеу сыртқы сөйлеу негізінде қалыптасады. Сыртқы сөйлеуді ішкі сөйлеуге айналдыру — интериоризация деп аталады. Іштей сөйлеудің сыртқы сөйлеуге алмасуы экстериоризация деп аталады. 3. Сөйлеудің физиологиялық негізін И.В.Павлов жан — жақты дәлелдеген. Сөйлеу әрекеті үлкен ми сыңарларының анализдік — синтездік қызметінің нәтижесі. Сөйлеудің физиологиялық негізі 2 - ші сигналдық жүйенің қызметін қүрайды. Мида 1 және 2 сигнал жүйелері болатындығы өткен лекциядан белгілі. 1 — сигналдық жүйе адамдарға да жануарларға да тән. 2 — ші сигналдық жүйемен тікелей байланысты жүмыс істейді. 2 - сигнал жүйесінің жүмысына егерде зақым келсе, адамның сөйлеуі мән — мағынасыз болады. Мысалы, Француз ғалымы Брока. Егер ми сыңарларының сол жақ бөлігі зақымданса, адам сөйлей алмайтын дәржеге жетеді. Мүндай қүбылыстарды психология афазия деп атайды. Мүның 3 — түрі бар. 1) Сөйлеу органдары толық сақталғанымен, қиналып сөйлейді, тілі күрмеледі, дыбыс, үн шығару қиынға соғады. 2) Адам өзі сөйлей алғанымен, басқа біреудің айтқанына түсінбейді. 3) Мидың бір жеріне қан қүйылу, оның тамырларының тығындалуы, жарақаттанып қабынуы, ісуі т.б. мүның емін логопед дәрігерлер жасап отырады. жүктеу/скачать 1,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|