«Рухани жаңғыру» бағдарламасын пайдаланып жастарды елжандылыққа тәрбиелеудің теориялық негіздері
Жастардың тұлғасын қалыптастырудағы қазақ этнопсихологиясы мен халықтық елжандылықның мүмкіндіктері
жүктеу/скачать 99,51 Kb.
|
2 диплом Тастанбек
- Бұл бет үшін навигация:
- Мотивациялық компонент
| 1.2 Жастардың тұлғасын қалыптастырудағы қазақ этнопсихологиясы мен халықтық елжандылықның мүмкіндіктері
Бүгінгі таңда елімізде болып жатқан қоғамдық реформаларға орай шыңдалып қалыптасты. Сан ғасырлық ұлттық тәрбиенің этнопсихологиялық негіздерін бір арнаға түсіріп, қазақ ойшылдары мен ағартушыларының, қоғам қайраткерлерінің еңбектеріндегі ұлттық тұлға тәрбиесі туралы ой-пікірлердің дамуын, халқымыздың шынайы ұлттық тұлғасы болған ақын-жазушы, ғалым және қоғам қайраткерлерінің үлгі-өнегесін тәрбие мәселесінде пайдалану да қарастырылып келеді. Біздің пайымдауымызша барлық адамзаттың белгілі бір деңгейдегі сезіммен туатыны белгілі, мұны тек инстинк деп айтуға болмайды. Осы инстинктен басқа жан-дүние сезімінің қандай да бір түйсіктік кұрамында әлі оянбаған, өсіп жетілмеген «сүйіспеншілік» деп аталатын түйсік бар. Бұл туралы Ж.Аймауытов «Психология» кітабында «адамның ішкі қабілеттері серпілулерді табуға қызмет етеді, тәрбиенің мақсаты - сол серпілулерді көбейтіп, кәмілетке жеткізу» - дейді [12]. Сол түйсік тәрбие арқылы саналылық деңгейіне өсіп жетілсе, ол тұлғаны тәрбиелеуге айналады. Гуриннің зерттеуі бойынша, алдын-ала жеке тұлға рухани сапа бағытын анықтайды. Сондықтан бұл сапаларға әрекет беруде, міндетті түрде оларды қайраттылықпен байланыстыру керек. Бұл жағдайда рухани қасиет қайратылыққа мағына, бағыт беріп - ол қайраттылықты әрекеттендіреді. Адамгершілік, ерік қасиеті - бұл жақындасқан, иерархиялық құрылған кешен, ал рухани тәрбие процесі - оған жақындасқан мінезі. Қасиет өзара байланысқан бірлік сияқты шоғырлануы жеке тұлғаның мінез–құлқы мен санасын өзара басқа деңгеймен сапалы қамтамасыз етіп, әртүрлі мінез–құлық рөльмен жұмыс жасауға және жаңа мағынаға, жаңа құрылымға әкелуге қабілетті [13]. Бұл сапа адам санасымен байланысты және жеке тұлғаның мінез–құлыққа зор пәрменділік қосып береді. Сана өз-өзін қажырлы процестерде көрсетеді, солар арқылы мінез–құлықты іске асыратынын тағы дәлелдейді. Айта кететіні: ерікке негізделген мінез–құлық тобын адам сезінеді [14]. Ал егер тәжірибе жеткіліксіз болса, қоршаған ортада жағдайлар мен шарт түзілмесе, ол сезім тұлғаның патриотизм сезіміне дейін өсіп жетпей қалуы да мүмкүн. Сондықтан, біз патриотизмнің тектілікпенен келетін кейбір тұстарын ұлттық тәрбие арқылы жетілдіру қажет деген ойдамыз. Басқаша айтқанда тектілікті де, тәрбиені де жоққа шығармаймыз. Екеуі бірі-бірімен ұштасып, астарласып жататын ықпалдас құбылыс[15]. Ал, халықтық елжандылықға байланысты жазылған диссертациялық жұмыстарды зерделеп қарағанымызда, елжандылықоқу-тәрбие процесінің өзекті мәселелерін шешуге болатын тәрбиелер жиынтығы екенін байқадық. Я.И.Ханбиковтың пікірінде елжандылық- эмпирикалық білімдер саласы, онда тәрбиенің мақсаттары мен міндеттері, еңбекшілердің кең бұқарасы қолданатын тәрбие мен оқытудың халықтық құралдары, ебдейліктері мен дағдылары көрініс табады деп берілген[16]. Анықтамаға қарағанда «халықтық елжандылық» алдымен дүние танымына, ісәрекет негіз болатын білімдер. Мұны педагогтар ғана емес, әдебиетшілер де «мақалмәтелдерден бастап жұмбақжаңылтпаштарына дейін, жыр термелерінен бастап шешендік сөздеріне дейін, ертегіден бастап аңыз әңгімелеріне дейін, тұрмыс-салт өлеңдерінен бастап эпикалық қысқа дастандарына дейін сала-сала болып желі тартып жатқан білім» - деп қарайды [17]. Танымайтын жат елге танысқалы келгенбіз. Танысуға көнбесең, шабысқалы келгенбіз. Сен - қабылан болсаң, мен арыстан, алысқалы келгенбіз. Тұтқар сары желімін жабысқалы келгенбіз. Сен - темір де мен - көмір, еріткелі келгенмін. Екі еліктің баласын теліткелі келгенмін, егесетін ер шықса иліткелі келгенмін. Берсең жөндеп бітіміңді айт, не тұрысатын жеріңді айт» - деп, келбеті келген сұңқар саңқылдаған дауыспен түйдекті, жалынды сөздерді меруерттей тізіп, бұршақтай жаудырыпты [18]. Г.А.Волков «халықтық елжандылық» - халық ауыз әдебиеті негізінде ғылыми зерттеу жұмыстарының мазмұны мен мағынасын айқындалуын, орынды болатынын көрсете келіп, елжандылықхалықтың ауыз екі шығармашылығында, әдеп-ғұрпы мен салт-дәстүрлерінде т.б. сақталып қалған ақпараттар мен тәжірибелер деп түсіндірсе «этноелжандылық» отбасы, ру, тайпа, ұлыс және ұлт (этнос) елжандылықның мәдениетін, психологиялық ерекшеліктерінің ортақтығын қарастыратын теориялық ой-саласы, ғылым саласы деп санайды [19]. Ол сондайақ ғылыми зерттеу жұмыстарында этнографиялық материалдарды кеңінен пайдалануға, зерттеу жұмысының логикасына байланысты «халықтық елжандылық» терминінен гөрі ғылымдық мәні бар «этноелжандылық» терминін пайдалануды жөн деп қарайды. Қ.Б.Жарықбаев халықтық елжандылықның өзекті мәселелері жайында тәлім- тәрбие жайлы ойпікірлерге талдау жасап, ұлттық елжандылық мен психологияның қалыптасып дамуын және халқымыздың ұрпақ тәрбиесіндегі әдіс-тәсілдері мен құралдарын қазіргі кезеңдегі оқыту процесімен байланыстыра қарастырып «этноелжандылық», «этнопсихология», «халықтық елжандылық» терминдерінің мән мағынасына тоқталады [20]. С.Ұзақбаева жеткіншек ұрпақты елжандылықнегізінде тәрбиелеудің әдіснамалық негіздерін, қазақ жерінде эстетикалық тәрбиенің тарихнамасын, қазақ халық шығармаларынан балалар мен жастарға эстетикалық тәрбие берудегі мүмкіншіліктерін және қазақ халық елжандылықсын қазіргі мектептердегі эстетикалық тәрбие ісінде пайдалану мәселелерін теориялық және практикалық тұрғыда шешеді. Жастардың этноелжандылықлық білімдері мен икемдері жүйесін қалыптастыруда С.А.Ұзақбаеваның еңбектеріндегі елеулі орын алады. Жастарды елжандылықнегізінде тәрбиелеудің әдіснамалық негіздері, Қазақстандағы эстетикалық тәрбиенің тарихнамасы, қазақ халық шығармашылығының балалар мен жастарға эстетикалық тәрбие берудегі мүмкіндіктері, қазақтың халықтық елжандылықсын қазіргі мектептердегі эстетикалық тәрбие ісінде пайдалану мәселелері төңірегінде толғаныстар жасап, оған байланысты халықтық елжандылықның әдіснамалық, функционалдық мәні негізделіп, оны елжандылық ғылымының құрамдас бөлігі ретіндегі ұғымын айқындаған [21]. Көптеген ғылымиелжандылықлық, тарихи-психологиялық еңбектерді зерттегенімізде, жастарды ұлтжандылық сана-сезімге, патриоттық іс-әрекетке баулу, Отанның патриоты болуға өзін-өзі тәрбиелеуге қатысты елжандылықлық негізделген ойпікірлерді аз кездестірдік. Біздің пайымдауымыз бойынша жаңа қоғамда жастарды ұлтжандылыққа тәрбиелеу, тұлғаның жалпы көзқарасын өзгерту, оны сол сапалармен толықтыру болып табылады. Жоғарғы айтылғандардың негізінде, біз ең алдымен студенттерге тәрбие беру барысында ұсынылатын қазақ этноелжандылықсының материалдарының жіктемесін жасауды және олардың әрқайсысына мазмұнды сипаттама беруді жөн көрдік. Ғылыми-елжандылықлық әдебиеттерде елжандылықлық жіктеменің мәнін ғалымдар түрліше анықтайды: В.А.Беспалько практикада іске асырылатын белгілі бір елжандылықлық жүйенің жобасы ретінде қарастырады [22]. М.В.Кларин елжандылықлық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті деп атап өтеді [23]. В.Ю.Питюков елжандылықлық технологияның мазмұнын айқындауға талпыныс жасайды. Оның ойынша, елжандылықлық технология тәрбиеленушіге елжандылықлық ықпал етуді ұйымдастыру бойынша оқытушының кәсіби мәнді кәсіби біліктерінің жүйесін айқындайды [24]. А.К.Колеченко қойылған мақсатқа сәйкес білімді, білікті, дағдыны және қатынасты құрастыру, қалыптастыру мен бақылау бойынша операциялардың жиыны ретінде қарастырады[25]. Ал Ш.Т.Таубаева, Б.Т.Барсай елжандылықлық технология оқу-тәрбие процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігін, оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі ретінде қарайды [26]. Жоғары оқу орындарындағы әскери кафедра жастардыне тәрбие беруде «патриот студент» тұлғасын қалыптастыруда Д.С.Құсайынова, Ж.Н.Қалиев, С.Т.Иманбаева, т.б. ғалымдардың еңбектеріндегі идеяларды негіз еттік. Модель құрамын анықтауда, біз жастардың патриоттық деңгейін бағалап, сараптау туралы мәселені шешу және оны қалыптастырудың эксперимент жүйесін жасауды қарастырдық. Әскери кафедра жастардың тұлғасын ұлттық патриотизм тұрғысында қалыптастыру тетіктері күрделі, қайшылығы мол және ол патриотизмнің барлық құрамды бөліктерін қамтиды: мативациялық, когнитивтік және мінез-құлықтық болды. Біз өзіміздің зерттеуімізде жоғардағы компоненттер, өлшемдер мен көрсеткіштерді негізге ала отырып, қазақ халықтық елжандылықсы негізінде әскери кафедра студенттеріне әскери патриоттық тәрбие берудің моделін жасадық (1-сурет). Мотивациялық компонент елжандылықлық қызметке жауапкершілік қарым-қатынас жасаумен және Отанды қорғауға деген құлшынысымен, Отан алдындағы әскери қызметтің маңызын түсінумен, өздігімен білімін жетілдіруге ұмтылуымен анықталады. Мотиавциялық компонентіне сонымен қатар өздігімен білім алу, қызығушылық, қажеттілік, түсіну қабілеті жатады. жүктеу/скачать 99,51 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|