Сабақ жоспары (Өңделген оқулық бойынша жасалған) Әліппе Сабақтың тақырыбы : Елбасы. Еліміздің рәміздері
Ақ иық. Ауыр жұмыстарға мініліп жүргенде, иығын жіп қажап түсірген жарасынан жазылғаннан кейінгі түгі ақ боп шыққан түйе
жүктеу/скачать 13,57 Mb.
|
Ақ иық. Ауыр жұмыстарға мініліп жүргенде, иығын жіп қажап түсірген жарасынан жазылғаннан кейінгі түгі ақ боп шыққан түйе. Ақ қаптал. Түйенің ауыр жұмыста жүргенде, сол тиелген жүк астындағы жазық-қомша қажағандықтан, қаптал жүні түсіп, немесе жара боп жазылғаннан кейінгі түгі ақ боп шыққан түйе. Көк ала бас. Барлық түйе тұқымдарында жаратылысынан басының түк бітістері шымқай көк болмай, әр түсте болып келген түйе. Боз. Түстері шымқай ақшыл боп келмей, ақшыл көк болғаны. Қасқа бас. Маңдай түгі тұмсығының (кеңсірігінің) үстіне дейін ақтау болып келген түйе. Қараша. Қос өркешті түйенің қылшық жүні қара болғаны. Түйенің бітісіне қарай айтылатын атаулар Өркеш. Түйенің арқасындағы тік тұрған жал майы. Тік өркеш. Қисаймай, түзу тұрған семіз түйенің өркеші. Жуан өркеш. Семірген түйенің өркешітүбінен жуандап, қомдана келген, өте майлы үлкен өркеш. Жапырық өркеш. Өмірі көтерілмей бір жақ бүйіріне қарай қисайып жабыса жатқан өркеш. Бала өркеш. Өте семіз түйенің баладай болып тік тұрған өркеші, мұны кейде тік өркеш дейді. Қаусырма (алмас) өркеш. Айыр өркешті түйенің екі өркеші бір жағына қарай қисаймай, екі жағына қайшыланып, қисайып кеткен өркеші. Құлама өркеш. Бір жағын ала құлай қисайып жатқан өркеш. Жал өркеш. Таудай боп семірген нардың үлкен, жуан өркеші. Қалақ өркеш. Жұмыр, жуан өркешті болып екі жақтанып шықпай, тек көлденеңі шыға біткен жұқа өркеш. Соқпа өркеш. Ұзын өркеш бір жағына қарай жығыла біткен өркеш. Мұндай өркеші бар түйенің жығылған өркешінің астына, денесіне батпайтын, жұмсақтау нәрсені көтерме қойып, осы жағына жүкті ауыр салмай, түзу өркеш жағына жүкті ауырырақ салып, қисық өркешін осылай түзеуге болады. Бірақ, мұндай өркештердің бәрі бірдей түзеле бермейді. Түйе жайындағы одағай және қарғыс сөздер Сорап-сорап. Түйені суға осылай шақырады. Көс-көс. Түйені ботасын емізіп сауу үшін, немесе саумай жас ботасын еміздіру үшін шақырғанда айтады. Шөк-шөк. Елеуреп үріккен түйенің үркуін тоқтатып, басу үшін, немесе түйені бұйдасынан қағып, тізесін бүктіріп, шегеруге айтылатын сөз. Шөк былай. Түйені айдағанда жөнге жүрмей теріс бағытқа кетіп бара жатқан бетінен тоқтатып, қайыру үшін қолданылады. Шөк. Өріп бара жатқан бетінен түйені өргізбей, тоқтату үшін айтылатын сөз. Келе. Бураларды және үлекті інгендер мен нарды қайыту үшін әдейі қантардан бастап келеге дайындайды. Келе- келе. Бураны күйі келген қайымал інгенге (нарға) шөгеру үшін шақыратын сөз. Ат-шу. Жерге шегіп жатқан түйені орнынан тұрғызу үшін айтылатын сөз. Әйт-шу. Жүк тиелген түйелерді бірін-біріне тіркегенде және жүк тиеліп жетекке алған кезде, олардың тартынбай жүріп отырулары үшін айтылатын сөз. Кәукіс-кәукіс. Боталы түйені ботасына, ал ботасын енесіне шақырғанда айтылатын сөз. Қатпа келгір. Түйенің өзінде болатын жаман ауруына байланыстырыла айтылған қарғыс сөз. Жайрағыр. «Өл, сойыл» деген мағынадағы қарғыс сөз. Мойнақ келгір. Сойыл, мойын терің алынып, ыдыс болсын деген мағынада айтылатын қарғыс сөз. Ақшелегің шағылғыр. Түйені іздеп таппағанда айтылатын қарғыс сөз, бұл сойылып үлкен тоқпан жілігің, (шелектей) шағылсын деген мағынаны білдіреді. Түйеде болатын ауру атаулары Мүйізгек. Бураға қайыса да, боталамайтын інгеннің бота шығатын жерінің іш жиегінде болатын шеміршек ауруының аты. Су ауруы. Су тасыған жылы, сулы, сазды, дымқыл жайылымды жерден пайда болатын жұқпалы аурудың аты. Бұл ауру көбінесе шыбын-шіркей, маса, сона және өте ұсақ қара шыбындар арқылы таралады. Осы аурумен ауырған түйе жайылымнан қалып, оттап, су ішпейтін дәрежеге жетеді. Ақ бас (қысаға). Түйеде болатын өте жұқпалы жаман аурудың аты. Түйенің бұл ауруы қотырға ұқсас келеді. Бұл ыстық-суықты, демін алдырмай жіберуден барып, ет пен терінің арасын сарысу алып, ірің пайда болатын қышытқыш ауру. Бұл ауру қойдың көнтақысы сияқты. Көбінесе түйенің басында, мойнында болады да, ақ ірің ағады. Бұдан түйе өте қатты қышынады. Мұндай ауру түйені басқа сау түйеден бөліп бағуды, жабу, шом, бұйда жіпті араластырмауды керек етеді. Ақшелек. Түйе жілігінің іші кеңейіп, майының суға айналып ауыруы. Қышыма. Жүдеген түйенің денесіне түскен қотыр. Катпа. Түйенің шөп жеп, жайылуын кемітіп, аштан қатырып, жіңішкертіп барып, өлтіретін аурудың аты. Құмыр. Түйенің мұрын құрты. Қыстан өте арықтап, қалжырап шыққан түйе, көктемде танауынан мұрын құртын қатты ышқынып, пысқырып тастауына шамасы келмегендіктен пайда болатын ауру. Шау, немесе шаулау. Түйенің 25 жасқа келгенін немесе бұл жастан асып еріншек тартып, буынына сарсық (сары су) пайда болып ауыруы. Қара өкпе. Түйенің жөтеліп ауыратын ауруы. Түйенің бұл ауруы жылқының қараөкпе болып ауыратын ауруы сияқты. Жылқыға қараөкпе неден пайда болатын болса, түйеге де содан пайда болады. Түйнеме. Түйенің ішінен қан өткізіп ауыратын ауруының аты. Түйнемеден өлген түйенің етін жемейді, итке де жегізбейді, әрі шыбын қонып, басқадай жәндіктер арқылы малды дертке шалдықтыруы мүмкін. Сондықтан жерді терең казып, ноқтасымен көміп тастайды. Орнында қалған шөбін, тұрған орнын өртеп жібереді. Түйелерге түйнек білінісімен суат ауыстырып, жұрт жаңартып қонады. Малы түйнемемен ауырмаған ауыл, мал өлімі аурудың өрісі мен жұртына, суатына араласпайды. Сол малы ауырған елмен, ауылмен қашан мал өлімі тыйылып, жазылғанша ешбір қатынас жасамайды. Аусыл. Түйенің аузы уылып, сілекейі шұбатылып ауырған аурудың аты. Бұл ауру ащы жемегендігінен болады. Түйе аяғынан да аусыл болып ауырады. Аусыл болып аяғынан ауырған түйенің табаны ісіп (оны қазақ «дүңкіген» деп атайды), бақайының арасы жара болады. Қоскіндік (қосқандық). Жас ботаның кіндігінің біреу болмай екеу болып ауруының, не кіндік түбі ісіп іріңдеп ауруының аты. Бұдан жас боталар көп өледі. Бұл ауру жас боталарға дымқылды орындардан пайда болады. Мұндай аурудан жас ботаны аман сақтау үшін ботаның тұратын орнын таза, құрғақ ұстау керек. Ботаның тұратын орнын күніне құрғатып, төселетін шөпті жаңадан салып отыру керек. Шешек. Түйенің денесіне бөртіп, іріңдеп шығатын аурудың аты. Бұл ауру, көбінесе, жас түйелерде болады. Көмей құрт. Түйенің ащы жемегендігінен пайда болатын көмей ауруының аты. Сауат ашу. Сабақтың тақырыбы: Түйе. Бота.Өзіндік жұмыс.20,21 – жаттығу. Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушыларға төрт түліктің бірі – түйе, оның төлі, пайдасы туралы түсіндіру. Дамытушылық: Ой – өрісін, танымдық қабілеттерін дамыту. Тәрбиелік: Төрт түлікті құрметтеуге,еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Сабақтың әдістері: ББҮ, түсіндіру, сұрақ – жауап, ассоциация, бес жолды өлең Түрі: Аралас сабақ Пәнаралық байланысы: Дүниетану, еңбек Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі. ІІ. Оқушыларды сабаққа психологиялық дайындау. -Екі көз не үшін керек? - Барлық жақсылықты көру үшін. -Екі құлақ не үшін керек? -Ақыл-кеңес тыңдау үшін. -Екі қол не үшін керек? -Елге көмек беру үшін. -Екі аяқ не үшін керек? -Шетте жүрсең,туған жерге жету үшін.
«Мал атасы» өлеңді жатқа айту. «Төлді қалай шақырады?» өлеңін түсініп оқу. Ереже жаттау.
Екікісіқарауылқарайды, Біркісішөпшекжейді.
-Не білгімізкеледі? -Небілдім? деп ББҮ кестесінтолтырайық. Олүшінбірінші «Түйе» туралы не білетінімізді «Білемін» дегенбағанғажазайық.
Түйе-төрттүліктіңеңүлкені. Арқасындаекітауы бар. Ол – өркешдепаталады. Оны көлікретіндепайдаланамыз. Олшөлгетөзімді. Оныңтөлі- бота. Олсүйкімдіболады. Сүтіненшұбаталынады. Оныңемдікқасиеті бар. 3. Енді «Түйе» туралы не білгілеріңкелетіндеріңдіжазыңдар. Білемін. Білгімкеледі. Үйрендім. Түйе-төрттүліктіңеңүлкені. Арқасындаекітауы бар. Ол – өркешдепаталады. Оны көлікретіндепайдаланамыз. Олшөлгетөзімді. Оныңтөлі- бота. Олсүйкімдіболады. Сүтіненшұбаталынады. Оныңемдікқасиеті бар. - Түйеқандайшөппенқоректенеді? -Түйенешежылдаботалайды? - «Нар» депқандайтүйеніатайды?
Мәтіндідауыстап, тізбектейоқыту, мазмұнынсұрайотырып, «Үйрендім» кестесінтолтырту. Білемін. Білгімкеледі. Үйрендім. Түйе-төрттүліктіңеңүлкені. Арқасындаекітауы бар. Оны – өркешдепатайды. Оны көлікретіндепайдаланамыз. Олшөлгетөзімді. Оныңтөлі- бота. Олсүйкімдіболады. Түйеқандайшөппенқоректенеді? Түйенешежылдаботалайды? «Нар» депқандайтүйеніатайды? Түйе-жантақ , ащықурай, шөптерменқоректенеді. Олекіжылдабірботалайды. Еті-тамақ, шұбаты-сусын, жүні- киім.Қосөркештіжәнесыңарөркештіболады. Сыңарөркештітүйені «нар»депатайды. VІ. Дәптерменжұмыс. 20-жаттығу. Сөйлемдердікөшіріпжазу. Қараменжазылғансөздердегідауыссыздыбысәріптерінтауып, астынсызу. Түйебоздайды. Сиырмөңірейді. Қоймаңырайды. Жылқыкісінейді. VІІ. Сергітусәті. Бір, екі, үш Бойға жинапкүш. Шынығамызтаңертең, Жаттығуларжасапбіз.
Түйеқоздайды. Сиырботалайды. Қойбұзаулайды. Ешкіқұлындайды. Жылқылақтайды. ә) «Мал атасын» тап. Қойатасы -... Жылқыатасы –... Ешкіатасы -.... Түйеатасы –.... Сиыратасы -.... - Балалар, сендердіүйдеқалайеркелетеді? - Олайболса, бізбүгінтағы да Ф.Оңғарсыноваапаларыңның «Ботақан» өлеңіментанысамыз. Өлеңдімәнерлепоқып беру, мазмұнынтүсіндіру. Оқушыларғатізбектейоқыту. - Әкелерің мен шешелеріңсендердінеліктен «Ботам», «Ботақаным» деперкелетеді?
- Біз бүгін қандай мәтінмен және өлеңмен таныстық? «Түйе» сөзіне бес жолдыөлеңқұрастыру. 1. Түйе.
2. Төзімді, сыңарөркешті. 3. Боталайды, боздайды, жайылады. 4. Түйе – төрттүліктіңбірі. 5. Нар.
Х.Өзіндік жұмыс. 1.қа+ла= қа+лақ= қа+ра= қо+нақ= қо+ла= қал+та= қо+ра= тақ+та= да+ла= қай+ла= да+ра= қар+ға= да+на= қай+да= 2. қалпақ=-+- алақан=-+- қайрақ=-+- алақай=-+- торпақ=-+- долана=-+- қошқар=-+- дуадақ=-+- торғай=-+- қалақай=-+- тарғақ=-+- қошақан=-+- 3.
4. Шақ-қаш қал-лақ Шоқ-қош қан-нақ ХІ. Бағалау. Оқушылардымадақтауарқылыбағалаймын. ХІ. Үйтапсырмасы: Әңгіменітүсініпоқу.Өлеңдіжаттау. 21-жаттығу. Ана тілі. 23.01.2013 ж. Сабақтың тақырыбы: Боз бие. Құлыншақ.Өзіндік жұмыс. Сабақтың мақсаты: Білімділік:Оқушылардың алфавит туралы алған білімдерін тереңдету, мақсатында жаттығу жұмыстарын жүргізу.Бие туралы түсінік беру. Дамытушылық: Сөздік қорын, логикалық ойлау қабілетін қалыптастыру.Есте сақтау, өз ойларын жеткізе білу қабілеттерін дамыту.Сөздік қорларын молайту.Оқу жылдамдықтарын арттыру.Жазу каллиграфияларын дамыту. Тәрбиелілік:Ұқыптылыққа, әдемілікке, тазалыққа тәрбиелеу. Сабақтың түрі: аралас сабақ. Сабақта пайдаланатын көрнекті-құралдар: кеспе сурет. Пайдаланатын әдіс-тәсілдер:сұрақ-жауап. Пәнаралық байланыс: дүниетану. Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, класс бөлмесінің тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың сабаққа дайындығы тексеру, олардың назарын сабаққа аудару. II. Психологиялық дайындық: -Терезеге қараңдаршы. Бүгінгі күн неткен тамаша,жарқын күн!Күннің сәулесі бізге жылу, жарық,мейірім мен қуаныш сыйлайды.Келіңдер, күннен өтінейік,ол әрдайым жылы,әрі жарық сәулесін шаша берсін. Жарқын күн, жарқын күн! Мен сені сүйемін. Мен сеннен сұраймын! Бер маған жарқын күн, Бейбіт күн жылуын! Бер маған жарқын күн, Денсаулық,ізгілік!
-Сөз нелерден құралады? Сызбасын көрсет. -Сөз дыбыстардан құралады. -Дыбыстар немен таңбаланады? -Дыбыстар әріптермен таңбаланады. -Дыбыстар дегеніміз не? -Дыбыстарды айтамыз,естиміз. -Әріптер дегеніміз не? -Әріптерді көреміз,жазамыз. -Дыбыс нешеге бөлінеді? -2-ге бөлінеді. -Қандай болып бөлінеді? -Дауысты,дауыссыз дыбыстар. -Дауысты дыбыс қалай айтылады? Қандай текшемен белгілейміз? Сызбасын көрсет. -Дауысты дыбыс созылып айтылады,өлең айтуға келеді.Қызыл текшемен белгілейміз. -Дауысты дыбыстар әріптерін атаңдар? -Дауысты дыбыс әріптері:а,ә,е,о,ө,ұ,ү,ы,і,и,у,ю,я,ё,э. -Дауысты дыбыс нешеге бөлінеді? - Дауысты дыбыс 2 бөлінеді. -Қандай болып бөлінеді? -Жуан дауысты,жіңішке дауысты. -Дауыссыз дыбыс қалай айтылады? -Дауыссыз дыбыстарды атап шық. -Сөйлем нелерден құралады? -Сөйлем сөздерден құралады. Сызбасын көрсет. -Сөйлемнің бірінші сөзі қалай жазылады? -Сөйлемнің бірінші сөзі бас әріптен басталып жазылады. -Сөйлем соңынан қандай тыныс белгісі қойылады? -Сөйлем соңынан нүкте,сұрақ,леп белгісі қойылады. -Сөйлем нешеге бөлінеді? -Сөйлем 3-ке бөлінеді. -Сөйлем түрлерін атаңдар? -Сұраулы сөйлем,хабарлы сөйлем,лепті сөйлем. -Мәтін нелерден құралады? III.Өткен материалдар бойынша білімдерін тексеру кезеңі. -Үйге қандай тапсырма берілді? ә) «Жылқы»мәтіні бойынша сұрақ-жауап: -Ер қанаты? -Ол қандай жануар? -Жылқының қандай түрлері бар? -Кендебайдың тұлпарының аты? -Қобыландының тұлпарының аты? -Алпамыстың тұлпарының аты? -Қамбардың тұлпарының аты? -Ақанның тұлпарының аты? -Бұл тұлпарлар қандай тұлпарлар? в) «Жылқы»мәтінінің мазмұнын толық айтқызу. Қазақ алфавитін сұрау г)24-жаттығуды тексеріп ,бағалау. IV. Сергіту сәті. Бір,екі,тұрайық, Алақанды ұрайық. Жүгірейік,жүгірейік, Аяқтың ұшынан басайық. Саңырауқұлақтай отырып, Емендерше тұрайық. Тұрайық, отырайық, Тұрайық, отырайық. Партамызға жайғасып, Отырайық ,тып-тыныш.
-Ең қызығы не? VI. Жаңа сабақ. 1.Қазақ халқы үшін төрт түліктің осалы жоқ . Дегенмен ілгері заманда жылқы мен түйенің адам үшін атқаратын қызметі өте жоғары бағаланатын. “Жылқы – малдың патшасы, түйе – малдың қасқасы” деген мақал сол кезде туған болатын. Мереке-қуанышта, қайғы-қасіретте, басқа түскен не ауыр күндерде де бұл түліктер адамның жан серігі, айырылмас досы болған. Барлық түліктен де жылқы өсіру жеңіл. Жылқыны бағып-қағуда артық шығын шықпайды, еті де сүті де өте арзанға түседі. Жылқы етінің арзандығы өз алдына, қазақ халқы үшін ол аса қадірлі тағам. Жылқының бір қасиеті – сүтінде. Бие сүтінен қымыз ашытады. Қазақтың ертедегі көшпелі өмірінде ауруға ем болып, сауға қуат берген осы қымыз. Бие сүтінде қант көбірек болады, оны жаңа сауған сүттің дәмін татып білуге болады. Қымыздың құрамына кіретін түрлі заттардың бәрі де адамның бойына жақсы сіңеді. Бие сүтінде “ С” витамині мол болады. Сондықтан оның емдік қасиеттері, әсіресе туберкулез ауруынан емдеу үшін айрықша жоғары. д) Мұғалімнің «Боз бие» өлеңін мәнерлеп оқуы. Оқушылардың іштей оқуы. Тізбектей оқуы.
Оқушылардың іштей оқуы. Тізбектей оқуы.
Ұзын мұртты құмырсқа, Келе жатыр жұмысқа. Алды допты қолына, Қойды допты жанына. Оңға қарады, Солға қарады, Үлкен тау деп санады. VIII.Дәптермен жұмысы. е)Көркем жазу. Боз бие Боз бие Боз бие Боз бие 26-жаттығу . Сөздерді оқып, алфавит ретімен жазыңдар. Торы, жирен, құла, күрең, қарагер, ақбоз, шабдар. ІХ.Өзіндік жұмыс ма+та=мата мақта=ма+та ба+ла=бала монша= ба+ба=баба мақал= ба+та=бата қалам= бо+та=ботатамақ= ар+ба=арбабалта= ма+са=маса балға= са+на=санасабақ= са+ба=саба сағат= 2.
жүктеу/скачать 13,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|