Сабақтың барысы: Сабақтың кезеңі Мұғалім іс-әрекеті Оқушы іс-әрекеті

Тосқауыл рифі

Сұрақтар мен тапсырмаларды орындау

Күні: 08.12.14 Пәні: Жаратылыстану Сынып: 5

Тақырыбы: Гидросфера – Жердің су қабығы

Білімділік:Оқушыларды топпен жұмыс істеуге ұйымдастыру, гидросфера  туралы ғылыми түсінік қалыптастыру. Әр түрлі білім көздерімен жұмыс жасауға дағдыландыру.Оқушыларды топпен жұмыс істеуге ұйымдастыру, гидросфера  туралы ғылыми түсінік қалыптастыру. Дамытушылық:  Оқушылардың өз беттерінше жұмыс істеп шығармашылық  ойларын өсіру. Тәрбиелік: Өз ойларын еркін жеткізуге, қорытынды жасай білуге дағдыландыру Сабақтың көрнекілігі: Жарты  шарлар картасы, глобус, плакат, фломастер, таратпа материалдар, «идеялар корзинасы», презентациялар Сабақтың түрі: аралас сабақ І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен  амандасу,  сабаққа психологиялық дайындық жасау. Көңіл күйді көтеру. Мен саған.... тілеймін Әр оқушыға кеменің суреті  беріледі. Бірдей кемелері бар оқушылар  бір топқа бірігуі керек. Нәтижесінде сынып 3 топқа бөлінеді. Миға шабуыл: Жерде неше географиялық қабық бар?Біз үлкен жер қабығын оқып бітірдік. Ол қандай жер қабығы?  Дұрыс атмосфера, яғни ауа қабығы. ІІ.Үй тапсырма Сұрақ жауап Топтық жұмыс Әр топқа үш сұрақтан келеді. Жердің ауа қабығы қалай аталады? Ауаның газ құрамына қандай газдар кіреді? Атмосфераның төменгі қабаты?  Атмосфералық қысым дегеніміз не? Бұлт дегеніміз не? Оның қандай түрлері бар?  Жел дегеніміз не? Желдің қандай түрлерің білесің? Ауа райы дегеніміз не және оның қандай элементтері бар? Туман қалай пайда болады? Климат дегеніміз не? Үй тапсырмасын тексерудің келесі кезеңі «географиялық есептер » кезеңі. 1-ші есеп Бір тәулік ішіндегі температура +5,  -3,  +6,   +4. Тәуліктің орташа температурасын тап Шешуі: 5 + 6 + 4 – 3 = 12 12 : 4 = 3 Жауабы: тәуліктің орташа температурысы: +3 градусқа тең 2- ші есеп Таудың  етегіндегі температура +220, ал тау шыңында -20 болса таудың биіктігі қанша болады. Шешуі: +220  -  ( -20 ) = 24 Әр 1000 метр биіктікке көтерілген сайын ауа температурасы 60 төмендейді. 24 : 6 = 4 Жауабы: Таудың биіктігі 4 км = 4000 метр 3- ші есеп Биіктігі 3000 метр болатын тау етегінде барометр 720мм қысым шамасын көрсетті. Ал тау шыңында қандай қысым шамасына тура келеді. Шешуі: 3000 м : 10 м = 300 м 720 мм – 300 м = 420 мм  Жауабы: Тау шыңында барометр 420 мм қысым шамасына тура келеді 3-тапсырма  «Сәйкестендіру тесті  Муссон                                         Желдің бағытын анықтайтын құрал Желбағар                                      Атмосфераның екінші қабаты Термометр                                   Стратосферадағы маңызды қабат Озон қабаты                                Жауын шашын түрі Тропосфера                                 Жел Гигрометр                                    Ауадағы газ Оттегі                                           Бұлт пайда болатын қабат Стратосфера                                Зиянды түтін Шық                                              Температураны өлшейтін құрал Смог                                              Ылғалдылықты өлшейтін құрал 4- тапсырма  «Жұмбақтар сайысы» Қоя алмайсың байлап Табаны тым тайғақ    (аяз) Мөлдіреген жүзімді Қозғап едім үзілді  (шық) Шашылды жерге ақ моншақ Жоғалды бірден тапқанша - ақ (бұршақ) Қағазсыз ақ, қаламсыз ақ Сурет салар адамға ұқсап  (аяз ) Желіні толы сүт Жерге тамса құт (бұлт, жауын) ІҮ. Жаңа сабаққа даярлық 1 Сабақта оқулықпен, үлестірмелі қима қағаздармен , тірек- сызбалармен жұмыстар жүргізіледі. Сергіту сәті  Ой тастау Жаңа сабақ тақырыбын  айтпас бұрын оқушыларға ой тастау керек. Ыбырай Алтынсариннің  «Өзен» өлеңін оқу арқылы қандай қабатты оқитынымызды  өздері пайымдау керек. Таулардан өзен ағар сарқыраған Айнадай сәуле беріп жарқыраған Жел соқса, ыстық соқса бір қалыпта Аралап тау мен тасты арқыраған Көңілің суын ішсең ашылады Денеңде бар дертіңді қашырады Өксіген оттай жанып жануарлар Өзеннен рақат тауып басылады. Ү. Жаңа сабақ -Жер бетіндегі бар тіршілік иесі үшін гидросфераның маңызы өте зор екендігін барлығымыз өте жақсы білеміз, дегенмен де соны түсіндіру оқушылардың міндеті болмақ. Қане балалар ғарыш кемесінен түсіп, білім - теңіз кемесіне мініп Гидросфера  қабатына  сапарға аттанайық. 1. Анықтама. Жердің су қабығы – ГИДРОСФЕРА Гидросфера (грекше гидро – су,  сфера шар) Шолпан планетасында су тек газ күйінде Марс планетасында су тек мұз түрінде Жер планетасында   сұйық күйінде Тану 3.1.  Жердегі су газ(су буы) 2.2 Гидросфера құрамы: Гидросферадағы барлық судың мөлшері, 6 млрд  км3 Мұхиттар ,теңіздер-96,5 % Мұздықтар , тұрақты қор-1,7 % Жер асты су- 1,7% Өзен, көл, батпақ, атмосферадағы су – 0,06 % 2.3.Табиғаттағы су айналымы үлкен су айналым Кіші су айналым Д.ж су айналым  Тынық 180млн км2 Атлант 92 млн км 2 Үнді мұхиты 75 млн км 2 Солтүстік мұзды мұхит 14 млн км 2     Дүниежүзілік мұхит бөліктері     Теңіздер- мұхиттың суының қасиеті мен жануарлар дүниесі жөнінен оқшауланып тұратын бөлігі. Материкке сұғына еніп жатса ішкі теңіз деп, материктердің маңына орналасқан теңіздерді шеткі теңіз дейміз. Шығанақ- мұхиттың немесе теңіздің құрлыққа сұғына еніп жатқан бөлігі. Бұғздар- екі немесе аралдардың жағаларын қысып шектеп тұрған енсіз су айдыны. 4.     Ерекшелігі 4.1.         Мұхиттардағы, атмосферадағы, өзендердегі, көлдердегі, мұздықтардағы, жер астындағы сулар үнемі айналып отырады. 4.2.         Мантияда 20 млрд км 3 су бар. 4.3.         Д.Ж ең ірі, ең терең мұхит- тынық мұхиты 4.4.         Д.ж ең тұзды теңіз – қызыл теңіз ҮІ. Бекіту. І- топ «Кестемен жұмыс» Р/н Мұхит атауы Жалпы ауданы Шектесетін  аймақтары 1 Тынық     2 Атлант     3 Үнді     4 Солтүстік Мұзды             ІІ- топ Мына ұғымдарға анықтама беріндер. Мұхиттар Ішкі теңіздер Шығанақ Шеткі теңіздер Бұғаздар Тәжірибе жасау 1 л суға 30 – 35 грамм тұз салып дәмін тату. Осындай кермек дәм – теңіз суының дәміне ұқсас болып келеді. ІІІ-топ картамен жұмыс Гренландия Қара теңіз Мексика шығанағы Мадагаскар аралы Жерорта Мадагаскар VII. Бағалау  VIII. Үйге тапсырма 1. Мемлекетіміздегі шипалы су шығатын  аймақтар туралы дерек жазу 2. « Су » тақырыбында мақал – мәтел, тиым сөздер жинақтау «Су» сөзіне синквейн (бес жолды өлең) құрастыру керек. Мысалы : Су Тұнық, мөлдір Ластанады, қатады, ағады Бұлақ көрсең көзін аш

1-тапсырма  «Сәйкестендіру тесті 

• 
  Муссон                                         Желдің бағытын анықтайтын құрал
  
• 
  Желбағар                                      Атмосфераның екінші қабаты
  
• 
  Термометр                                   Стратосферадағы маңызды қабат
  
• 
  Озон қабаты                                Жауын шашын түрі
  
• 
  Тропосфера                                 Жел
  
• 
  Гигрометр                                    Ауадағы газ
  
• 
  Оттегі                                           Бұлт пайда болатын қабат
  
• 
  Стратосфера                                Зиянды түтін
  
• 
  Шық                                              Температураны өлшейтін құрал
  
• 
  Смог                                              Ылғалдылықты өлшейтін құрал
  

• 
  Муссон                                         Желдің бағытын анықтайтын құрал
  
• 
  Желбағар                                      Атмосфераның екінші қабаты
  
• 
  Термометр                                   Стратосферадағы маңызды қабат
  
• 
  Озон қабаты                                Жауын шашын түрі
  
• 
  Тропосфера                                 Жел
  
• 
  Гигрометр                                    Ауадағы газ
  
• 
  Оттегі                                           Бұлт пайда болатын қабат
  
• 
  Стратосфера                                Зиянды түтін
  
• 
  Шық                                              Температураны өлшейтін құрал
  
• 
  Смог                                              Ылғалдылықты өлшейтін құрал
  

6. 
   Мұхиттар
   
7. 
   Ішкі теңіздер
   
8. 
   Шығанақ
   
9. 
   Шеткі теңіздер
   
10. 
    Бұғаздар
    

1 л суға 30 – 35 грамм тұз салып дәмін тату. Осындай кермек дәм – теңіз суының дәміне ұқсас болып келеді.

• 
  Муссон                                         Желдің бағытын анықтайтын құрал
  
• 
  Желбағар                                      Атмосфераның екінші қабаты
  
• 
  Термометр                                   Стратосферадағы маңызды қабат
  
• 
  Озон қабаты                                Жауын шашын түрі
  
• 
  Тропосфера                                 Жел
  
• 
  Гигрометр                                    Ауадағы газ
  
• 
  Оттегі                                           Бұлт пайда болатын қабат
  
• 
  Стратосфера                                Зиянды түтін
  
• 
  Шық                                              Температураны өлшейтін құрал
  
• 
  Смог                                              Ылғалдылықты өлшейтін құрал
  

7. 
   Гренландия
   
8. 
   Қара теңіз
   
9. 
   Мексика шығанағы
   
10. 
    Мадагаскар аралы
    
11. 
    Жерорта
    
12. 
    Мадагаскар
    

Күні: 22.12.14 Пәні: Жаратылыстану Сынып: 5

Тақырыбы: Судың өмір үшін маңызы, судың қасиеттері, суды қорғау

Сабақтың  мақсаты:

Білімділік: Су  тіршілік  көзі  ұғымын  жан-жақты  түсіндіру

Тәрбиелік: Тұщы  су  қорын  сақтай  отырып, оны  ысфырапсыз  тиімді  пайдалануға  баулу

Дамытушылық:Оқушыларды  өз  бетінше  тапсырмалар  орындап, ойын  еркін  жеткізуге  дағдыландыру.

Сабақтың  түрі: дәстүрден  тыс

Сабақтың  типі: аралас сабақ

Сабақтың  көрнекілігі: «Гидросфера»  тақырыбы  бойынша  плакаттар,

                                          Амазонка  өзені, Байкал  көлдері  суреттері

Сабақтың  барысы:

Ұйымдастыру: Оқушылармен  амандасу, оларды  түгендеу.Оқушылардың  назарын  сабаққа  аудару.

Үй  тапсырмасы: Гидросфераның  негізгі  компоненттері

1. 
   Сызбаны  толтыр:
   

1. 
   Терминдермен  жұмыс: (тақтаға  түрлі  түсті  қағаздарда  Жаратылыстану
   

Материк, Гидросфера      Мұхит    Литосфера   Глобус    Мантия  Астрономия     Планета Жаратылыстану    Күн      Жұлдыз   Жұлдыздар  жүйесі   Атмосфера   Өзен   Көл     Орбита

1. 
   Сұрақ  жауап:
   

1. 
   Гидросфера  дегеніміз  не?
   
2. 
   Оның  адамзат  өміріндегі  маңызы  қандай?
   
3. 
   Күн  жүйесіндегі  басқа  планеталарда  су  көзі  бар  ма?
   

Жоспар:

1. 
   «Су  тіршілік  көзі»
   
2. 
   Судың  тіршілік  үшін  маңызы
   
3. 
   Судың  қасиеттері
   
4. 
   Суды  қорғау  жолдары.
   

Мұндай  су  көздері  қатарына  мәселен,Оңтүстік  Америка  материгінде  таралған  Амазонка  өзенін  жатқызуға  болады. Ол батпақтанған жазықпен, ылғалды экваторлы ормандардың арасымен ағады. Мұхиттан 350 км қашықтықта әлемдегі ең үлкен атырау түзеді (аумағы шамамен 100 000 км²). Өзенге көптеген салалар құяды, олардың 20-ға жуығының ұзындығы 1500 — 3500 км болады. Укаяли мен Мараньон өз-дері қосылған соң, оның арнасының ені 2 км. орта ағысында 5 км, құйылысында 80-150 км-ге жетеді; суының тереңд. орта ағысын-да 70 м, Обидус қаласы тұсында 135 м-ге, ал құйылысында 15-45 м-ге дейін барады.

Амазонның салалары бір-бірінен тек мөлшшерімен мен сулылығы жөнінен ғана емес, суларының түсімен де ерекшеленеді. Өзеннің гидрологиялық тәртібі өте күрделі әрі ерекше келеді. Алаптары екі жарты шарда орналасқандықтан, жылдың түрлі мезгілдерінде жауын-шашынның аз не көп жаууына байланысты әр түрлі тасқындар болып тұрады. Оңтүстік салалары сулылығының молдығымен ерекшеленеді, сондықтан мамыр, шілде айларында өзеннің ең жоғары деңгейі байқалады. Орташа су шығыны 175 000 м³/с, ал орташа жылдық ағындысының көлемі 5520 км³ шамасында. Әлемдегі өзендердің жалпы жылдық ағындысының 15 — 17%-і осы өзеннің үлесіне тиеді. Амазонның өсімдік және жануарлар әлемі өте бай. Балықтардың 2000-ға жуық түрі бар (жер шарының жалпы тұщы су фаунасының 1/3 бөлігі). Өзеннің басты арнасы құйылысынан 4300 км-ге дейін (Понго де Мансериче шатқалына дейін) кеме жүзетін болса, құйылысынан 1690 км қашықтыққа (Манаус қаласынына) дейін үлкен мұхит кемелері жүзе алады. Амазонның энергетикалық мүмкіндігі өте мол (қуаты 280 млн. кВт шамасында бағаланады), бірақ ол пайдаланылмайды.

Байкөл (көнетүркіше bay köl — бай көл; кейде Байкал дейді) — Шығыс Сібірдің оңтүстігіндегі әлемдегі ең терең көл және ең ірі тұщы судың табиғи сутоғаны болып табылады. Көл іші мен жағалауы өте бай флора мен фаунасымен ерекшеленеді. Жергілікті тұрғындар тарихи көлді «теңіз» деп атайды.

 Байкал  көлі – бұл  көлде  дүние  жүзіндегі  тұщы  су  қорының  1/5  бөлігі  шоғырланған, оған  336  өзен  құйса  тек  біреу   ағып  шығады (қандай  өзен  екенін  оқушылар  табуы  қажет). Байкал  дүниежүзіндегі  ең  терең  көл – 1620 м, ол  тектоникалық  жарылыста  қалыптасқан, суының  мөлдірлігі  20-25 метрге  дейін. Байкал — Шығыс Сібірдің оңтүстігіндегі тұщы көл. Теңіз деңгейінен 456 м биіктіктегі тауаралық тектоникты ойыста орналасқан. Дүние жүзіндегі аса ірі көлдің қатарына жатады. Ауданы 31,5 мың км², суының көлемі 23,6 мың км3. Ұзындығы 636 км, ені орта есеппен 48 км. Байкал — жер бетіндегі ең терең көл (1620 м), орташа тереңдігі 730 м. Көлде дүние жүзіндегі тұщы су қорының (мұздықтарды есептемегенде) 20%-і шоғырланған. Жағасы аз тілімделген. Геофизикалық зерттеулер көл суының астында 6000 метрге жететін шөгінді қабаттың жатқанын көрсетті. Ірі шығанақтары — Баргузин, Чыркуй, Провал, ірі түбегі — Әулие Тұмсық. Көлде 27 арал бар, ең үлкені—Ольхон (730 км²). Көлге 336 өзен құяды. Олардың ірілері: Селенга, Баргузин, Жоғ. Ангара, Турка, т.б. Бір ғана Ангара өз. ағып шығады. Байкалға құйылатын судың 50%-і Селенга өз-нен келеді. Ең биік су деңгейі тамыз — қыркүйек, ал ең төмен деңгейі наурыз — сәуір айларында байқалады. Судың беткі қабатының температурасы тамыз айында 9 — 12ºС-қа дейін көтеріледі. Желтоқсанның соңы мен қаңтардың басында суы қатады, мамырда мұзы ериді. Мұздың қалыңдығы 70 — 115 см-ге дейін барады. Суы өте мөлдір (40 м тереңдіктен көл түбін көруге болады), әрі оттегіне бай. Байкалда жануарлардың 1800, өсімдіктің 600 түрі кездеседі. Жануарлардың 82%-і эндемиктер (байкал итбалығы, тірі туатын голомянка балығы, байкал түркесі, т.б.). Кәсіптік маңызы бар омул, хариус, т.б. балықтар ауланады. Байкал, Усть-Баргузин, Нижнеангарск порттары аралығында кеме қатынайды. Көл төңірегінде туризм жақсы дамыған. Байкалдың солтүстік-шығыс бөлігі Баргузин қорығының құрамына енеді.

Су  3  күйде  болады: 1)қатты     2)сұйық     3)газ.

(оқушылар  оқулықта  берілген  тәжірибелерді  жасап, кейін  қорытындысы  туралы  тәжірибені  дәптерлеріне  жазады.)

Жарты шарлар картасымен жұмыс.

Білімді  бекіту:

Оқушыларға   «Гидросфера»   тарауы  бойынша  оқушылардың  алған  білімдерін  қорытындылау  мақсатында  топтастыру  жұмысы, келесі  бағытта  жүргізілді: оқушыларға  жұмбақ  жасырылды, оның  шешімін  тапқан  оқушы  тақтадағы  «Су»  тақырыбына  топтастырды.
Жұмбақтар:

Бір  халық  аспанда  ұшқан, аяғы  жоқ,

Ұстаған  қолдарына  таяғы  жоқ.

Күніне  талай  жерге  кетер  кезіп,

Нәрсенің  бұл   секілді  саяғы  жоқ  (Бұлт)
Қыста  ғана  болады

Ұстасаң  қолың  тоңады (Қар)

Киіз үйімнің төбесі

Шашып  өтті  аспаннан.

Шекемізді  ісіріп

Қаштық  үйге  сасқаннан (Бұршақ)

Ұстап  едім  үзілді. (Шық)

Ораныпты  ақ  күміс (Қырау)

Сырғанауға  тым  әйбет (Мұз)

Аппақ  тау  бар, түк  өспейді

Жер  шарының  картасында,

Оған еш шың теңеспейдi. (Айсберг)

Адастырар  талайды (Тұман)

Сұйық  жазық  шалқиды (Теңіз)

Биіктен  сырғиды

Ән  салып  былдырап

Іздейді  ылдиды  (Бұлақ)

Шұбатылып  қалыпты,

Керемет  ау  кернеуі,

Сонымен  оқушыларға  жаңа  тақырыпты  қорытындылау  мақсатында  суды  қорғаудың  жаңа  бағыттарын  ойластыру  ұсынылады. Әр  оқушы  өз  ойын  айтады.

Үйге  тапсырма: Судың  өмір  үшін  маңызы, судың  қасиеттері, суды  қорғау.