№1 аралық бақылауға арналған тапсырмалар

12. Қарым-қатынас  стильдері. 

13. Рухани қарым-қатынас. 

14. Ақсүйектер қарым-қатнас. 

15. Іскерлік қарым-қатынас. 

16. Қарым-қатынастың өрескелдігі. 

17. Манипуляциялық қары-қатынас. 

18. Формальды қарым-қатынас. 

19. Гуманистік қарым-қатынас. 

20. Қарым-қатынастағы позиция. 

21. Берн Э. теориясына сәйкес қарым-қаытнас позиясының түрлері. 

22. Қарым-қатынаста әртүрлі «Мен» жағдайындағы мінез құлық. 

23. «Ата-ана»-жағдайдағы мінез құлық. 

24. «Ересек»- жағдайындағы мінез құлық. 

25. Адамдардың бір-бірін түсінісуі және қабылдауы. 

 

№2 аралық бақылауға арналған тапсырмалар 

1.  Алғашқы қабылдау. 

2.  Адамның өзін-өзі қабылдауы. 

3.  Серіктестің басқа адамды қабылдауы. 

4.  «Эффект ореолы» дегеніміз не? 

5.  Каузальды атрибуция немен көрінеді? 

6.  Қарым-қатынас стеоретипі дегеніміз не? 

7.  Ұжымдық қарым-қатынас ережелері. 

8.  Құрылымды қарым-қатынас. 

9.  Тыңдау өнері. 

10. Тыңдау белсенділігі. 

11. Қарым-қатынастағы эмоция. 

12. Эмоция және сезімді басқару. 

13. өзіне қаратудың психологиялық әдістері. 

14. Қарым-қатынастағы кедергілер. 

15. Кедергі түрлері. 

16. Вербальды қарым-қатынас. 

17. Вербальды емес қарым-қатынас. 

18. Визуальды контактының маңызы. 

19. Адамның сенімділік жайы және ым-ишарасы қалай көрінеді.. 

20. Иннтонация, сөйлеу темпі, паузаның маңызы. 

21. Қарым-қатынастағы паралингвистикалық ерекшелік. 

22. Қарым-қатнгастағы этика және этикет. 

23. Түрлі ұлттар этикасы. 

24. Телефонмен сөйлесу мәдениеті. 

25.  Іскерлік этика. 

 

Курстың жалпы қорытынды бағасы төмендегі категориялар негізінде 

анықталады: 

 

№  Курс компоненті 

Тапсырма 

саны 

Баға 

салмағы 

Максималды 

балл 

1 

Сабақтағы белсенділігі 

30 

0,25 

30*0,25= 7,5 

2 

Ауызша сұрау 

10 

1 

10*1= 10 

3 

Конспект 

құрастыруы 

/глосарий/ 

5 

1 

5*1= 5 

4 

Бақылау жұмысы 

2 

2,5 

2,5*2= 5 

5 

СӨЖ 

6 

2,5 

5*2,5= 12,5 

6 

Шектік бақылау (аттестация)  2 

10 

2*10= 20 

7 

Аралық бақылау 

1 

40 

1*40= 40 

Барлығы 

 

 

100 

 

 

Студент білімін бағалау үшін әріптік таңбалар қолданылады: 

 

Әріптік 

жүйемен 

бағалау 

 Балдың  сандық 

мәні 

Балл  

Дәстүрлі 

жүйемен бағалау 

А+ 

4,0 

95-100 

Өте жақсы 

А 

3,67 

90-94 

Өте жақсы 

В+ 

3,33 

85-89 

Жақсы 

В 

3,0 

80-84 

Жақсы 

В- 

2,67 

75-79 

Жақсы 

С+ 

2,33 

70-74 

Қанағат. 

С 

2,0 

65-69 

Қанағат. 

С- 

1,67 

60-64 

Қанағат. 

Д+ 

1,33 

55-59 

Қанағат. 

Д 

1,0 

50-54 

Қанағат. 

F 

0 

0-49 

Қанағат-сыз. 

 

6.Курс саясаты 

Сіздердің осы курсқа қарым-қатынастарыңыз және тәртіптеріңіз Қайнар 

Университеті студенттерінің ар-намыс Кодексіне сай келеді деп күтеміз. 

Студент міндеттері: 

-сабаққа кешікпеу; 

-сабақ  тәртібін  бұзбау  (орынсыз  сөйлемеу,  сағыз  шайнамау,  бөгде 

істермен айналыспау, т.б.); 

-сабақ кезінде ұялы телефонды өшіріп қою; 

-сабаққа  лайықты киіммен келу; 

-сабақтан қалған жағдайда қажетті анықтаманы көрсету; 

-қатыспаған  сабқтар  үшін  оқытушы  белгілеген  уақытта  қосымша  келіп 

жауап беру; 

-үй тапсырмасын уақытылы орындау; 

-құрбыларыңыз және оқытушыға сыйластықпен қарау. 

Егер сіз сабаққа кешіккеніңіз 15 минуттан аспаса, аудиторияға рұқсатсыз 

ақырын кіруге рұқсат етіледі. Бос орынға отырып, сабаққа ынта қою керек. 

15 минуттан артық кешіккенде аудиторияға кіруге рұқсат етілмейді. 

Ауырған  жағдайда,  сауыққаннан  кейін 3  күннен  кешіктірмей  деканатқа 

дәрігерлік анықтама өткізуіңіз  қажет. 

Себепсіз сабақтан қалғаны үшін айып тағылады: 

-дәріс сабағында болмаған үшін- 1 балл азайтылады; 

-практикалық сабақта болмаған  үшін- 2 балл азайтылады. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7.1. Тұлғааралық қарым-қатынасты анықтау пәні бойынша әдістемелік 

нұсқау 

Студенттердің «Қарым-қатынас психологиясы» пәні бойынша  СӨЖ 

орындауға арналған әдістемелік нұсқау 

 

1. Әдістемелік  нұсқаудың мақсаты мен міндеттері: 

Студенттердің    өзіндік  жұмысы  –  бұл  студенттің  ғылыми-танымдық 

және  кәсіптік-педагогикалық,  психологиялық  дайындық  бөлігі.    Оның 

міндеті  студенттердің  теориялық  білімін    тәжірибеде  қолдана  алуына 

машықтау,  өзіндік  білім  алу  қабілетін  қалыптастыру,    логикалық  және 

шығармашылық  ойлауын  дамыту  мен  ғылыми-зерттеу  жұмыстарымен 

айналысуға бағыт беру. 

  СӨЖ тақырыптары жұмыс бағдарламасына сәйкес құрастырылып, екі 

шектік бақылауға бөлінген. 

2. Білімгердің СӨЖ орындау және рәсімдеу талаптары: 

-  Сілтеме мен үзінділерді /цитата/  дәл , дұрыс жаза білу; 

-  Жұмыс көлемі 6-10 бет; 

-  Міндетті түрде жоспар және қолданылған әдебиеттер тізімі 

көрсетіледі; 

-  Бірінші беттің үлгісі нұсқаудың соңында көрсетілген. 

3. СӨЖ орындау нұсқауы: 

-  Тақырыпты таңдап және оқытушымен келісіп болғаннан кейін  

жұмысты орындау үшін негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі  құрылады. 

-  Әр тақырыппен жұмыс жасау алдында бөлімдерге пән бойынша 

әдебиеттерді іріктеп, ұғыну қажет. 

-  Мәселені толық және терең ашу үшін жоспар сұрақтары құрылады. 

Ол тақырыпқа байланысты логикалық мәнді және бірізді жасалады. 

 

СӨЖ жазу барысында мына төмендегілерді ескеру қажет: 

1. тақырып өзектілігі; 

2. зерттеу маңыздылығы; 

3. қолданылған әдебиеттер; 

4. тақырыптың негізгі мазмұнының қысқаша сипаттамасы; 

5. жеке қорытынды. 

 

№1 шектік бақылауға арналған тапсырмалар. 

Тақырып: Қарым-қатынас. Қарым-қатынас құрылымы және заты. 

Мақсаты: Қарым-қатынас психологиясыя ғылымы, әдіснамалық негізі және 

осы  саладағы  білімдерін  кеңейту,  психологиялық  білімдерін  өз  бетінше 

көтеруге машықтану. 

1. Қарым-қатынас. Қарым-қатынас құрылымы және заты. 

2.Адамдар арасындағы өзара қарым-қатынас түрлері. 

3.Қарым-қатынас стильдері. 

4.Адамдардың бірін-бірі түсінісуі және қабылдауы. 

5.Қарым-қатынас ережелері. 

6.Қарым-қатынастағы эмоция. 

7.Қарым-қатынастағы кедергілер. 

8.Вербальды және вербальды емес қарым-қатынас. 

9.Қақтығыс түрлері және ерекшеліктері. 

10. Жеке адамдар арасындағы қақтығысу. 

11. Педагогикалық қарым-қатынастың психологиялық ерекшеліктері. 

12. Ұстаз бен шәкірттер арасындағы қатынас. 

  

№2 аралық бақылауға арналған тапсырмалар 

Тақырып: Іскерлік қарым-қатынас, қарым-қатынас этикасы және этикет. 

Мақсаты:  Басқару, қақтығыстағы эмоция, жұрт алдында сөйлеу мәдениеті. 

Қақтығыстан  шығудың  негізгі  теориясын  білу.  Жаңа  түсініктерге 

қызығушылық пен іздемпаздық таныту. 

1. Іскерлік әңгілемелесу іскелік қарым-қатынастың негізгі формасы. 

2.Дәлелдеудің техникасы мен тактикасы. 

3.Жұрт алдында сөйлеудің психологиялық ерекшеліктері. 

4.Өзіндік презентация. Әңгімелесуге дайындық. 

5.Жазбаша іскерлік қарым-қатынас. 

6.Этика және этикет. 

7.Іскерлік этика және іскерлік этикет. 

8.Телефонмен қарым-қатынас жасау мәдениеті.  

9.Қарым-қатынас психологиясының өзекті мәселелері, дамыту жолдары. 

10. Жас ерекшелік деңгейінде қарым-қатынастың дамуы. 

11. Тренинг қарым-қатынасты дамытушы құрал ретінде. 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі 

Негізгі әдебиеттер 

 

1. Жантану негіздері 

Жарықбаев Қ.Б. 

Алматы 2002 

2. Психология общения 

Смирнова Е.Е. 

СПб – 2005 

3. Воспитателю о психологии и 

психогигиене общения 

А.Б.Добрович 

Москва-1987 ж 

 

Қосымша әдебиеттер 

4. Конфликтология 

Е.М.Бабасов 

Минск-2000 ж 

5. Общение детей в детском саду и семье 

Т.А.Репина, 

Р.Б.Стеркина 

Москва-1990 ж 

6. Психология успеха 

 Н. Кушембаев 

А-2002 

7.Социально психологический тренинг в 

А.С.Прутченков 

Пресс-2001ж 

школе 

8. Психология индивида и группы. 

Робер М.А. 

Тильман Ф. 

Прогресс. 1988 г. 

9. Стратегия делового успеха 

Курбатов В. 

Ростов  на  Дону. 

1995 г. 

10. Теория и практика тренинга 

Р.Бакли Д.Кейпл.  Питер-2002ж 

11. Психология 

Р.С.Немов 

М-2000ж 

12.Қарым-қатынас психологиясы 

З. Елеусізова 

А-1995ж 

13. Словарь психолога-практика 

С.Головин 

М-2001ж 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПӘННІҢ ОҚУ МАЗМҰНЫ  

 

№1 Лекция.   Қарым-қатынас. Қарым-қатынас құрылымы және құралдары 

 

1.  Қарым-қатынас құрылымы және құралдары. 

2.  Қарым-қатынас түрлері. 

3.  Қарым-қатынас психологиясы ғылымы. 

Соңғы  жылдарда  адамның  жан  дүниесімен  сырласып,  оның  психологиясын 

зерттеуде  психологтар  мен  социолог  мамандар,  ұстаздар  мен  басқару  қызметіндегі 

жетекшілерге  жете  зер  салып  көңіл  аударып  отырған  маңызды  мәселенің  бірі  адамдар 

арасындағы  қарым-қатынас  жасап,  олардың  өзара  тілдесе  білулерінің  құпия  сыры  және 

оның кілті неде? Деген мәселенің шешімін табу қазіргі өмір талабы. 

Қарым-қатынас  –  бұл  адамның  басқа  адамдармен  өзіндік  өзара  әсерлесуі  және 

біріккен  іс-әрекетте  өзара  қатынасының  дамуы.    Қарым-қатынас  адамзат  қатынасының 

күрделі  түрі.  А.Б.Добрович  пікірінше,  қарым-қатынас  бірліктегі  қызметті  реттейді, 

сананың  алғашқы  қалыптасуының  және  дамуының  құралы  болып  табылады.  Ол  жеке 

тұлғаның ойы мен іс-әрекетін анықтайды деген.  

Кез-келген      қарым-қатынас,  адамдар  арасындағы  жай  байланыс  емес,  біріккен  іс-

әрекет  процесінде  адамдар  бір-бірін  қабылдайды,  ақпарат  алмасады.  Сондықтан  қарым-

қатынас процесінде үш түрлі өзара байланыс анықталды: 

-  перцептивті (қарым-қатынаста өзара қабылдау, өзара бағалау), 

-  интерактивті (әңгімелесунінің өзара әсерлесуін реттеу), 

-  коммуникативті (ақпарат алмасу). 

Қарым-қатынас құралы  – ақпарат алмасу кезіндегі  операция. Адамдар  арасындағы 

қатынас екі негізгі қарым-қатынас каналымен жүзеге асырылады: 

-  вербалды, 

-  вербалды емес. 

Вербалды  қарым-қатынас  тіл,  сөйлеу  арқылы  жүзеге  асады.  Тіл  –  сөз  жүйесі, 

сөздерді дұрыс құрастыру, ойды төзбен толық жеткізу,  дыбыстың, интонацияның, сөздің 

нақтылығы. Тілдік дыбыстық құбылыс – сөз темпі, дауыс ырғағы, ритм, тембор, дикция. 

Вербалды  емес  қарым-қатынас    -  «дене  тілі»,  «ым-ишара    тілі»  деген  ұғымдармен 

байланысты.  Бұл қарым-қатынас  құралына – поза, ым-ишара, мимка, визуалды қатынас, 

тұлға аралық дистанция. Альберт Мейербайн қарым-қатынаста 7% ақпарат Вербалды(сөз 

арқылы), 38%  дыбыс құралдары (дауыс темры, интонация, дыбыс күші), ал 55% ақпарат 

алмасудың  Вербалды  емес  құралы  арқылы  берілетіні  дәлелдеді.  Осыдан  Публиций:  «Біз 

дауыс арқылы сөйлейміз, ал денемен әңгімелесеміз» деген. 

Ақпаратты жеткізу негізгі сөз арқылы жүргізіледі. Әлеуметтік өмірдегі адамдардың 

іс-әрекеттерінің  негізгі  бір  түрі  –  сөйлеу.  Сөйлеу  күрделі  психикалық  процесс.  Сөйлеу 

адамдардың қарым-қатынас құралы.  

 

№2  Лекция.  Адамдар арасындағы өзара қарым-қатынас түрлері 

 

1. Адамдар арасындағы өзара қарым-қатынас түрлері.  

2.  Қарым-қатынас стильдері.   

3. Қарым-қатынас ережелері. 

Қарым-қатынас  процесінің  маңызды  бөлігі-тыңдау  шеберлігі  .Зейін  қойып,тыңдап 

отырған  адамда  көзі  ым-шиара,  көзі  қозғалуы  ,сөйлеушіге  тугелдей      бөлгендігі  айқын 

байқалады.  Осы  арқылы  қарым-қатынас  жасаудың  белгілі  таңбалары  пайда  болады. 

Қатынас  жасаушы  көіл  куйін,  ойын  толық  жеткізуге  максималды  ашуға  мүмкіндік 

жасайды.  Керісінше  мен-мендік,  сағырттық  қарама-қарсы  нәтиже  береді.Тыңдау  мен 

естуде  үлкен  айырмашылық  бар.  Көбіне  адамдар  сөзді  айта  алады,  бірақ  естімейді 

(түсіну,қабылдау),  көбіне  адамдар  ести  алмайды.  Бұдан  адамдар  тыңдай  отырып  өзінің 

басқа ойына тез ауысады. Адам сөйлегеннен 4 рет жылдам ойланады. Айтылғандағы және 

оның мағынасын қабылдауға 1сек уақыт кетеді. Егер сіз білмейтін сөз болса 3-5 сек. уақыт 

кетеді,  ал уақытты толық түсіну үшін 14-15 сек уақыт қажет. Адам 1минутта  60-70 сөздің 

мағынасын ұғынады. 

Қарым-қатынастық  кедергілер  қарым-қатынастың  нәтижелігі  біздің  қоршаған 

ортаны  және  адамдарды  қабылдауымызға  байланысты.  Олар  психикалық  кедергілер 

қарым-қатынастағы  кедергілер  адамның  өзара  үйлесімді  ара  қатынас  жасауына  түрлі 

сатыдағы  кедергілер.  Кейде  біздің  сөзіміз,  іс-әрекетіміз  қасымыздағы  адамға  немесе 

әріптесімізге  дұрыс  айтылып  дұрыс  қабылданбайды  .Сондықтан  олар  қатынастың 

жасалуынан қашады. Мұның барлығы кез-келген коммуникация, екінші адамға әсер етуі, 

өзі туралы басқа адамға қатынасы, жанның тыныштығы т.б. Бірақ барлық ақпарат қарым-

қатынаста  кедергі  бола  бермейді.  Мсыалы:  ашықтар,  көп  жыл  өмір  сүрген  ерлі-

зайыптылар бірін-бірі бірден көзқарас қисынынан түсінеді. 

Қарым-қатынастық  кедергілер  қарым-қатынастың  нәтижелігі  біздің  қоршаған 

ортаны  және  адамдарды  қабылдауымызға  байланысты.Олар  психикалық  кедергілер 

қарым-қатынастағы  кедергілер  адамның  өзара  үйлесімді  ара  қатынасжасауына  түрлі 

сатыдағы  кедергілер  кейде  біздің  сөзіміз,іс-әрекетіміз  қасымыздағы  адамға  немесе 

әріптесімізге  дұрыс  айтылып  дұрыс  қабылданбайды  .Сондықтан  олар  қатынастың 

жасалуынан қашады.Мұның барлығы кез-келген коммуникация ол екінші адамға әсер ету 

өзі туралы,басқа адамға қатынасы,жанның тыныштығы т.б. Бірақ барлық ақпарат қарым-

қатынаста кедергі бола бермейді. Мсыалы; ғашықтар,көп жыл өмір сүрген ерлі-заыптылар 

бір-бірін бірден көзқарас қисынынан түсінеді. 

Қарым-қатынастық кедергілер түрлері. 

1.Вербалды және вербалды емес қатынастық кедергілер. 

Вербалды  бұл  сөзді  бөлу  талас  змоцияларды  сөздер  жабық  түрдегі  сұрақтардың 

қойылуы.  

Вербалды  емес    екінші  адам  сізбен  сөз  қозғағысы  келмейді,көзіне  тіке  қараудан 

қашады,қайта-қайта сағатына қарап,арақашықтық сақтап және т.б әрекеттер жасайды. 

2.Адамның 

жеке 

өзіндік 

типтеріне 

байланысты 

ерекше 

(мінез-

құлық,темперамент,жағымсыз змоциялы жағдай) 

а)қарым-қатынастағы темпераментке байланысты түрлі типтегі адамның қатынасы. 

б)мінез-құлықтың сәйкес келмеуі 

в)жағымсыз эмоция  

г)жиіркену,жек көру  

д)қорқыныш  бұл  бірінші  биологиялық  себептерге  байланысиы  болуы  мүмкін.Ол 

адамның денсаулығы мен өмірге қорқыныш,ауру жұқтыратырып алу. 

3.Әлеуметтік моральдық,материалдық жағдай,қоғамдық ортадағы статус,жазалаудан 

сақтану,бір жақтан қысым көрсету және т.б 

ж)ар-ұят және күнә бұл жерде адамның өзінің епетейсіздігіне байланысты. 

З)Ұлттар арасындағы кедергілер. 

 

№3 Лекция.   Вербалды қарым-қатынас 

 

Адамдар  бір-бірімен  түрлі  деңгейде  түсініп  және  ақпаратты  түрлі  типте  алмасады. 

Ақпарат ауызша және жазбаша қарым-қатынаста болады. 

Вербалды қарым-қатынас тіл, сөйлеу арқылы жүзеге асады. Тіл – сөз жүйесі,  

сөздерді  дұрыс  құрастыру,  ойды  төзбен  толық  жеткізу,    дыбыстың,  интонацияның, 

сөздің  нақтылығы.  Тілдік  дыбыстық  құбылыс  –  сөз  темпі,  дауыс  ырғағы,  ритм,  тембор, 

дикция. 

Біз  білеміз  өте  білімді  және  дұрыс  ауызша  және  жазбаша  сөз  ол  адамдармен  өзара 

әрекеттесудің жемісті нәтижесі. 

Сөздік қарым-қатынастың құрылымына мыналар кіреді: 

- 

тіл – сөз жүйесі, келбеті, айтылуы, олардың мағыларының дұрыс қосылуы.  

- 

Тілдік  дыбыс  құбылысы-  сөз  темпі,  ритм,  тембр,  дикция.  Мұнда  бірізді, 

қарапайым, жай, өлшемді сөз манерасы маңызды. 

- 

Дауыстың  мәнерлі  сапасы  -  өзіндік  дыбыс  ерекшеліктері:  күлкі,  жылау, 

сыбырлау, күрсіну, пауза, мысқылдау. 

Қарым-қатынастың  нәтижелігі  екінші  адамды  үғыну,  сөзді  түсіну,  интонацция, 

Вербалды емес түрдегі ақпаратты оқи алуы. 

Қарым-қатынастың синтоникалық моделіне қол жеткізу мақсатында тілді мазмұнды 

және кедергісіз қолдану репрезантивтік жүйе деңгейіне  байланысты. Яғни әңгімелесу мен 

іскерлік  қатынастар  вербалдық  формада  (ағылшын  тілінен  аударғанда  –  verbal  –  сөз, 

ауызша  деген  мағына  береді)  жүзеге  асады.  Бұл  қарым-қатынасқа  қатысушылардан  тек 

сауаттылықты ғана емес, сонымен қатар тілдік қарым-қатынас этикасын сақтауды қажет 

етеді. Және де бірқатар сөз сапаларына да байланысты болады.  

Оларға: сөз нақтылығы, сөз тазалығы, сөз жүйелігі, сөз мәнерлігі, сөз байлығы, сөз 

орындылығы жатады. Бұл сөз сапалары білім субъектілері арасындағы қарым-қатынастың 

тиімді болуында маңызды роль атқарады. 

Яғни: 

- 

сөз  тазалығы  -  әдеби  тілден  тыс  сөздердің  қолданылмауы,  соның  ішінде 

диалектік, кәсіби, жаргон сөздер және т.б.; 

- 

сөз нақтылығы – сөз мазмұны мен ақпарат мағынасының негізіне сәйкес келуі. 

Сөздің  нақтылығы  сөзді  орынды,  нақты,  сөз  мағынасына  қарай,  синоним,  антоним, 

омоним сөздерді дұрыс қолдана алуға байланысты. Сөз нақтылығының маңызды шарты -  

лексикалық  нормалардың  сақталуында.  Егер  сөйлеуші  қажетті  ақпаратты  субъектіге 

жеткізуде  мағыналас  сөздердің  ішіндегі  ең  орындысын  таңдаған  кезде  ғана,  сөз 

нақтылығы көрініс береді. 

- 

сөз жүйелігі – ойлау компоненттерінің бөліктері мен сөйлеу компоненттерінің 

мағынасының қатынасының көрінісі; 

- 

сөз  мәнерлігі  –  тіл  мәнерінің  бар  мүмкіндіктерін  жүзеге  асыру  нәтижесінде 

көрініс  беретін  сапа.  Ол  барлық  деңгейлердегі  тіл  бірліктерімен  жасалына  береді. 

Сонымен  қатар,  тілдің  арнайы  көркемдік  қасиеттері  болады  (троптар,  стилистикалық 

фигуралар), олар айтылған ойды, әсерлі, образды, эмоционалды етуге көмек береді; 

- 

сөз байлығы – ақпаратты барынша әсерлі жеткізе алуға мүмкіндік беретін  сөз 

бірліктерін еркін және кең қолдана алу; 

- 

сөз орындылығы – тілдегі сөз бірліктерінің мақсатына, жағдайына, мағынасына 

сәйкес қолданылуы. 

Аталмыш  категориялар  вербальды  қарым-қатынас  құралдары  болып  табылады. 

Вербальды  қарым-қатынас тек адамға ғана тән және тілді меңгеру  міндетті шарт болып 

табылады.  Өзінің  коммуникативтік  мүмкіндіктеріне  қарай  ол  вербальды  емес  қарым-

қатынастың  барша  түрлері  мен  формаларынан  бай,  дегенмен  оны  толықтай  алмастыра 

алмайды.  Және  де  вербальды  қарым-қатынастың  дамуы  бастапқыда  міндетті  түрде 

коммуникацияның вербальды емес құралдарына келіп тіреледі /435-б./. 

Жалпы  адамдарда  қарым-қатынастың  вербальды  және  вербальды  емес  түрлері 

маңызды  болып  табылады.  Вербальды  емес  қарым-қатынас  дыбыстық  сөйлеуді,  табиғи 

тілді  құрал  ретінде  пайдалануды  қажет  етпейді.  Вербальды  емес  қарым-қатынас  –  ол 

мимика,  жест,  пантомимика,  тура  сенсорлы  немесе  жанасудың  көмегімен  жүзеге  асады. 

Бұл өзгелерден алынатын тактильді, көру, есту, иіс сезу және т.б. сезімдер мен образдар. 

Немов Р.С.  

 

№4 Лекция. Вербалды емес қарым-қатынас 

Вербалды  емес  қарым-қатынас    -  «дене  тілі»,  «ым-ишара    тілі»  деген  ұғымдармен 

байланысты.  Бұл қарым-қатынас  құралына – поза, ым-ишара, мимка, визуалды қатынас, 

тұлға аралық дистанция. 

Қарым-қатынаста  Вербалды  және  Вербалды  емес  қатынастық  кедергілер  бар. 

Вербалды– сөзді бөлу, талас, эмоцияналды сөздер, жабық түрдегі сұрақтардың қойылуы.  

Вербалды  емес    екінші  адам  сізбен  сөз  қозғағысы  келмейді,  көзіне  тіке  қараудан 

қашады, қайта-қайта сағатына қарап, арақашықтық сақтап және т.б әрекеттер жасайды. 

Вербалды емес қарым-қатынас құралдары: 

 – поза, жест, жүріс. 

-  мимка 

-  визиуалды контакт 

-  тұлғааралық қашақтық. 

Вербалды  емес  тіл  басқа  адамның  сезімін  түсінуге  және  өзінің  сезімін  жеткізуге 

қолайлы,  басқа  әдістер  ақпаратты  жеткізе  алмағанда  маңызды,  адамның  айтқаны, 

қозғалыстың жасанды және оның ақиқат екендігін түсуге ыңғайлы. 

Бұл  тіл  барлық  ер  және  әйел  адамдарға,  барлық  мамандықтарға  да  толығымен 

түсінікті.  Бірақ  түрлі  көзқарастар  әр  түрлі  ұлт  өкілдеріне  байланысты  анықтау  қиынға 

соғады. 

Арнайы  іскерлік  сферада  қарым-қатынас  іскерлік  мінездемеге  ие  болады  қарым-

қатынас түскенде іскерлік және тұрмыстық деп бөлініун арнайы және арнайы емес қарым-

қатынас,  формальды  және  фрмальды  емес  топтардың  адамдардың  байланыстырған 

дұрысырақ.  Формалбды  топтарға  ұйымдастырылған  ұжымға  анық  мақсаттар  адамдарды 

должносттары  бойынша  орналастыру,онда  құқықтары  мен  міндеттері  шарттарға  сәйкес 

анықталады,ол  қарым-қатынасқа  түскенде  міндетті  түрде  көрінеді.Бірақтан  әр  ұжымда  

іскерлік  қатынастың  басқа  тағы  жекеше  қатынастың  болатынын  естен  шығармауымыз 

керек. 

«Іскерлік  қарым-қатынас»  деген  сөздің  өзі  көбінесі  іскер  адамдардың  арасындағы, 

бизнесмен, комерсант пердпринимательдің арасындағы қарым-қатынас деп түсіндіріледі. 

Бірақ  іскерлік  қарым-қатынас  дегенді  кең  көлемде  түсіну  қажет  яғни  ұйымдастырылған 

және  служебный  сферада  (іскерлік  әңгіме,  әріптестердің,  служебный  талас,  класс 

жиналысы, бастықпен әңгіме, педсовет тағыда сол сияқты.) 

Іскерлік  қарым-қатынас      бұл  әңгімелесушілердің  арасында      бір-бірімен  ақпарат, 

тәжірибе  алмасады,  нақты  мәселенің  шешімін  табу  болады.  Іскерлік  қатынастың  басқа 

қатынастан  өзгешелігі  -  бұл  процесте  өздерінің  шешімін  табатын  мақсат  және  нақты 

тапсырма  қойылады.  Қарапайым  достық  қатынастық  көбінесе  нақты  тапсырмалар 

қойылмайды, арнайы мақсат жоқ және ол кез-келген  уақытта тоқтатуға болады.  Іскерлік 

қатынастың  мақсаты  қандайда  бір  мәселенің  шешімін  табу  құралы  болу  керек.  Іскерлік 

қатынастың  өзгешелігі      және  телефон  арқылы  сөйлесу  жатады.  Ауызша  қатынастың 

келесі  түрлері  көрсетіледі:  әңгіме,  дисскусиялар,  таластар.  Ал  жазбаша  іскерлік 

қатынастың  түрлеріне  көбінесе  іскерлік  хат,  өтініш,  мірбаян,  нездеме,  түсініктеме,сенім 

хат, хаттама  т.б. жатады. 

Қарым-қатынас  жасағанда  әңгіменің  шарттары  маңызды  роль  атқарады,  болатын 

орны, уақыты, көптеген кедергілердің болмауы, телефонның дыбыстары, бөлмеде ықтият 

болуы  және  стол  үстінде  қағаздарды  реттемейут.б.  Әңгімелесушінің  қолы  тимей  жұмыс 

жасап жатқан кезінде қатынасқа түспей-ақ қойған жөн.   

Қандай  болмасын  әңгімеге  алдын  ала  дайындалу  керектігін  ұмытпаған  жөн.  Егер 

әңгіме  барысында  көп  нәрсе  білу  керек  болса,  онда  арнайы,  қажетті  сұрақтарды  рет-

ретімен  жазып  алу  керек.  Алдын  ала  өзіңді  дайындау    маңызды.  Мен  әңгімені  қалай 

бастаймын? Қандай аргументтер келтіремін? Қандай қарсылықты күту керек? Мен оларды 

қалай теріске шығарамын? Қандай соңғы шешуші аргумент қолданамын? 

Әңгіме  жылу  жүзбен  орташа  ырғақпен  сөйлеген  дұрыс-ол  оның  бойында 

сенімділікті  ұялатады.Әңгіме  белгіленген  уақыт  жайында  ескертіп  отыру  қажет.Бірінші 

сөз  ол  сізге  таныс,таныс  емесболсын  әңгімелесе  беріледі.Осыдан  кейін  өзіңіздің  көз 

қарасыңызды айта аласыз. 

Қарым-қатынастың болмауына келесі жағдайда әсер етеді. 

1.Сенімсіздік көрсету.Кешірім сұраудан  қашу керек яғни бұл сенімсіздікті білдіреді. 

«Кешіріңіз,кедергі  жасасам».  «Мен  тағы  естісем  деп  едім»  «Өтініш,егер  сізде  есені 

тыңдауға уақыт болса». 

Керісінше,әңгімені 

бастағанда 

кездесуге 

не 

түрлі 

болғанын 

айту 

керек.Серіктесіңізгеоның сұрағының барлығына жауап бере алатыныңызды байқатыңыз. 

2.Кездесу  барысында  ыңғайсыздық  көрсету  яғни  «сізбен  тесірек  жағдайды 

қарастырайық». «Мен өтіп бара жатып сізге кіре салдым».  «Ал менде бұл жөнінде басқа 

пікір». 

 

жүктеу/скачать 0,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: