Әдебиет және топонимика
ұқсастықтар мен кейбір өзара айырмашылықтар да
болып отыратындығын аңғарса болады. Мысалы,
Шыңғыс ханның басқыншылық қанды жорықтары
әлем нің жарты сы н жаулап алғаны мен,
алды-
на саяси-идеологиялық мақсат қоя алмаған. Ол
халықтарды қы ры п-жойы п, жерін басып алып,
салық алғанымен, халықтардың тіліне, дініне, әдет-
ғұрпына, өзіндік дәстүріне тиісіп, халықтың тари-
хи жадын жою жолындағы отарш ы лдық саяси-
идеологиялы қ жұмысқа шешуші қарқын берме-
ген. Ал Ш ыңғыс ханның алдында болып өткен
араб басқыншылығы, керісінше, елді жаулап алы-
сымен отарш ылдық саясаттың ең өткір құралы
ретінде
саяси-идеологиялы қ әрекетке
шешуші
мән беріп қарағанын көреміз. Осы себептен де
арабтар жергілікті халықты отарлап алысымен,
дініне, тіліне, әдет-ғұрпы мен дүниетанымына,
жазу мәдениетіне тікелей шабуыл жасап, олар-
ды қолданудан шығара бастады. Өздерінен басқа
халықтарды ажам халықтары деп кемсітіп қарап,
олардың тарихи халық аттарын өзгертіп, елді мекен,
жер атауларын да түгелдей езгертуді қолға алды.
Ажам жұртының ұрпақтан ұрпаққа жалғастық тауып
дәстүрге енген халықты қ тарихи жадын жойып,
жаңа дінге шоқындырып жіберді. Ажам халықтарын
мәңгілік рухани құлдықта ұстаудың барлық айла-
тәсілдерін қолданды.
Осы себептен де саяси-идеологиялық, дүние-
танымдық күресті шешуші буынға айналдырғанын
орта ғасырлық тарихшы ғалым Наршаһидің «Бұхара
тарихы» кітабында нақтылы әрі толық баяндалған
деректерден көреміз. Тіпті, араб тілі құранның тілі
Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?
339
ретінде мемлекеттік тілге айналды. Жергілікті елді
мекен, жер атаулары да сапырылысқа түсіп, араб
тіліндегі атаулармен алмастырылып жатты. Алды-
мен араб басқыншыларының топонимикалық атау-
ларды өзгерістерге түсіру саясатын жүргізуінде көп
нәрсенің саяси астарлы сырлары жатса керек.
Дәл осыған үқсас саясатты Еуропаның отар-
шыл
елдері
де
өздері
отарлаған
жерлерде
қолданғанын білеміз. Олар отар елдерді христи-
ан дініне шоқындырып, халықты рухани қүлдықта
үстау саясатына айрықша мән берді. Осы себеп-
тен де бөгде елдерді христиан дініне шоқындырып,
олардың ана тілін қуғындап, өткендегі халықтың
тарихи жадын сөндіруді мақсат еткендіктен, көптеген
миссионерлік үйымдар қүрып, оған қажетті идео-
логтарды даярлаған да болатын-ды. Ресей импе-
риясы да Түркістан өлкесін жаулап алмай жатып,
сол өлкеге баратын миссионер мамандарды алдын
ала даярлау үшін Қазан қаласында «Рухани акаде-
мия» ашуы осы мақсаттың айғағы десе болғандай.
Бұл әрекет дәл бүгінгі күнге дейін созылып,
миссионерлік ұйымдардың сақталып келе жатуы -
рухани отаршылдықтан қол үзбеген саясаттың
көрінісін білдіреді. Қазіргі Қазақстан қалаларына
шет елдік миссионерлердің қаптай келіп, халқымыз-
ды рухани жағынан аздыруға әрекет жасап жатуы-
мен - аса нәзік саяси астары бар сұрықсыз
құбылыспен күреспей отыра алмасақ керек.
Осыған ұқсас отаршылдық саясат Ресей импе-
риясы тарапынан да жүргізіліп келді. Бірақ Ресей
империясы
Қазақстанды
отарлау
саясаты нда
идеологиялық-саяси мақсатты сол тұстың саяси-
340
Достарыңызбен бөлісу: |
