Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
119
вещенск, Велико-Алексеевка, Успеновка, Бурное,
Кременовка т.б. елді мекен аттары өзгеріссіз қалды.
Ал Түлкібас жеріндегі отаршылдық мақсатпен
қойылған: Ванновка (Кекірек), Антоновка (Керше-
тас), Вознесеновка (Шитебе), Высокое (Шақпақ),
Н ово-Николаевка
(М ақұлбек жайлауы),
Серге-
евка (Машат арық), Корниловка (Ж асыкешу) елді
мекен атауларының мұрты кертілмей бүгінге дейін
езгеріссіз жетуі, яғни отаршылдық мазмұнын сақ-
тауы - ойлана қарауды қажет ететін ұсқынсыз
көріністер. Осылардың арасынан екі елді мекен ата-
уына оқырмандар назарын аудара кетейік. Оның
бірі - қазіргі Түлкібас ауданының орталығы Ваннов-
ка селосы туралы.
Әр сөзіне әлеуметтік салмақ бере жазатын ака-
демик жазушы Ғ. Мүсіреповтің «Жол-жөнекей» деп
аталатын
саяхатнамасы
көптен
бері
көкейде
бұлқынып жүрген бір ойдың сыртқа шығуына жол-
дама беріп жібергені бар. Ғабең «Жол-жөнекейінде»
Петропавл қаласының атын, бұлай аталу тарихын
біле тұра: «Біздің Қызылжарға баратын поезд», -
деп жазған. Жазушы санасына ана сүтімен енген
туған жердің байырғы атауы ұмытылмай, сол
қалпында тілге оралуында бір сыр жатса керек-ті.
Осыған ұқсас бір оқиғаның балалық шақта бастан
кешкен бір елесі көз алдыма оралғаны... Ол кез -
¥лы Отан соғысының ауыр да зардапты жылдары.
Халықтың тұрмыс-тіршілігі нашарлап, жүдеп тұрған
шағы. Елдегі кемпір-шал, бала-шаға күнделікті ұсақ-
түйек қажетін аудан орталығы Ванновкадағы мал
базарына барып, мал сатып өтеп жатқан қарбалас
шақ. Бірақ Ванновкаға баруға көлік жағы табыла
120
Жер қалай орыстандырылды?
бермейді. Базаршылар бір-бірінен көлік сұрасып
іліктесуі себепті: «Кекіректің базарына бармақшы
ек, көлік жағына қалайсыңцар?» - деп сұрасып жат-
қанда, мен «Барар жерлеріңіз Ванновка, неге оны
Көкірек деп атайсыздар?» - деп Тұрлыбай деген
көпті көрген қария кісіден сүрағанымда: - «Ой, шы-
рағым-ай, жасымы здан аты құлағы мы зға сіңіп
қалған Көкірек тілге орала береді де, немесе мені
Ибаніпкеңді білмей тұр дейсің бе?» - деді. Балаға
бәрі қызық. Тұрекеңнің Ванновка сезін тілінің жаты-
сына қарай бұрып айтқан «Ибаніпкісіне» күліп: -
«Сол Ибаніпкеңіз не деген сез, неге бұлай атал-
ған?» - деп қайыра сұрағанымда: - Ой, тәйір-ай,
оныңды кім біліпті, әйтеуір ақпатсаның тұсында
Көкірек базары Ибаніпке аталып кетті ғой», - деп
сыры беймәлім бір қияңға сілтеп жіберді. Балаға тән
қызығушылықпен соңыра Ванновка туралы қанша
сұрастырсам да, оны білетін кісі табылмай, сыры
жұмбақ күйінде қала берді. Топонимка ғылымымен
айналысатын ғалымдар еңбегінде де бұл атаудың
сыры ашылмай жүрді.
Ванновка селосының 1891 жылы ұйымдасты-
рылып, оның осылай аталып кетуіне Николай пат-
шаның өзі түрткі болған. Село әуелі Түлкібастың
ежелгі аталуы Түрікбасы - Лисицин деп калька түрі-
не келтірген атаумен аталып жүрді. Ал 1891 жылы
Ресей империясының соғыс министрі болып тағай-
ындалған инфантерия генералы Петр Семенович
Ванновскийдің (1822-1904) құрметіне бұл село енді
Ванновка деп аталып кетті. Қанды қол Николай
патшаның фельдфебелі П. С. Ванновский 1901 жы-
лы Ағарту министрі болып, кертартпа реформалар-
|
