Т. Н. Ер ме ко ва, Д. Ж. Рыс құл бек, Р. Н. Мұ на саева 10 ар ма н

192
Бі рың ғай мү ше лер мен жалпылауыш сөзге бай ла ныс ты
 
 қой ыла тын ты ныс бел гілері
1.
 
Жал ғау лық сыз бі рың ғай мү ше лер дің ара ла ры на үтір қо йы ла ды: 
Абай қажымай, жалықпай, ынтыға тыңдай тын (М.Әуе зов)
.
2.
 
Күрделі бірыңғай мүшелердің өз ішінде үтірлері бол са, бі рың ғай 
мүшелердің жігіне нүктелі үтір қойылады: 
Бұл – екі қабатты 
үйлер аз кездесетін; жаңбыр себелеп өтсе, көшесінде адам 
жүре алмай тын; Сібірде көп кездесетін үлкен бір деревня
еді (С.Мұқанов). 
3. 
Я, яки, не ме се, не, әл де, да, де, әрі
жал ғау лық шы лау ла ры бі рың­
ғай мү ше лер мен қай тала нып кел се, ара ла ры на үтір қой ыла ды: 
Теріскейден соққан желдің екпіні әрі күшті, әрі суық (С.Мұқанов).
4. Бі рың ғай мү ше лер дің ара сын да 
не, немесе, я, яки, әрі, әл де, да, 
де
жал ғау лық шы лау ла ры қай тала нбай тұрса, үтір қо йылмай ды: 
Есін жиғанын не оянғанын Асқардың өзі де білмеді (С.Мұқанов).
5. Бі рың ғай мү ше лер дің ара сын да 
мен, жә не
жал ғау лық шы лау ла ры 
тұр са, үтір қо йылмай ды: 
Бұ лар дың артында Ербол мен Бай ма ­
ғамбет бір бөлек келеді (М.Әуезов)
.
6.
 
Бірыңғай мүшелердің арасында 
бірақ, дегенмен, алайда
жал ғау ­
лықтары, 
сондай­ақ, сонымен бірге 
тіркестері тұр са, үтір қойыла ды: 
Ол – батыр, бірақ қолбасы емес (Ғ.Мүсірепов).
Абай өлеңдерінде, 
сондай­ақ қарасөздерінде бала тәрбиесіне үлкен мән берді.
Жал пы лау ыш сөз бі рың ғай мү ше лер ден бұрын тұрса, жал пы ла уыш 
сөз ден ке йін қос нүкте қойылады: 
Бұл үйдің жаны – үшеу
: 
Балта бек, 
әйелі, қарындасы (С.Мұқанов).
Бі рың ғай мү ше лер ден кей ін жал пы лау ыш сөз бо лып ке ле тін дер, 
көбінесе, жалпылау есім дік тері мен сан есім дер. Жал пы лау ыш сөз 
бі рың ғай мү ше лер ден кей ін кел се, жал пы ла уыш сөз ден бұ рын сы­
зық ша қой ыла ды.
Мысалы: 
Ор та сын да Құ нан бай, Бө жей, Бай сал, Қа ра тай, Сүйін­
дік, Май ба сар – барлығы бар (М.Әуе зов). Кө бі шал дар, өз ге ле рі 
жас тар – он шақ ты адам сөй ле ді (Ғ.Мү сі ре пов). Ал ма, Жа нат – 
екі қыз бір ана дан туған дай бір ау ыл да ержет ті (Ғ. Мұс та фин). 
Жандарм дар қо ра ны, шар дақ ты – бі рін қой май тін те бас та ­
ды (М. Горь кий).
Жи нақ тау шы мән де қол да ныл ған зат есім дер, оның ішін де сан 
есім мен кел ген де рі де жал пы лау ыш сөз бо ла ала ды:
 Екі ақ сақ, бір 
желаяқ – үш боз дақ ен ді ба зар ға қа рай бет ал дық
(Ғ.Мү сі ре пов).

жүктеу/скачать 10,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: