Тұрсын ЖҰртбай «Ұраным алаш!»
жүктеу/скачать 7,42 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. Ол қазақ ордасына барып, олардың бастығы әрi үлкен ханы Әбiлқайыр ханға, бiзге Құтлұмбет Қоштаев пен Сейiтқұл Құйдағұловты жiберген және Тевкелевтiң өзi қоса жiберiлiп отырған ханға жолықсын.
| «Сыртқы iстер жөнiндегi мемлекеттiк кеңестiң биылғы, 1731 жылы 19 ақпан күнi бұратаналар тiлiнiң тәржiмашысы Мәмет Тевкелевке оның басшылыққа алып, орындауы үшiн берiлген нұсқауы.
1. Ол қазақ ордасына барып, олардың бастығы әрi үлкен ханы Әбiлқайыр ханға, бiзге Құтлұмбет Қоштаев пен Сейiтқұл Құйдағұловты жiберген және Тевкелевтiң өзi қоса жiберiлiп отырған ханға жолықсын. 2.Онда барысымен Тевкелев Әбiлқайыр ханға жолығып, мына мәселелердi айтсын: «Сен, Әбiлқайыр хан, аса мәртебелi билеушiмiз Анна Иоановна падишамызға, бүкiл Россияның әмiршiсi және бiздiң барлығымыздың қайырымды да құзыры күштi патшамызға өзiңнiң елшiңдi – Құтлұмбет пен Сейiтқұл Құйдағұловты жiберiп, қағазға жазылған дәргейiң мен ауызша айтылған сәлемiң арқылы Ресейдiң бодандығына кiретiнiңдi айтып, Ресейдiң қарауындағы елдермен бейбiт тiрлiкте болатындығынды бiлдiрiпсiн. Аса мәртебелi ағзам падишамыз қазақ ханы Әбiлқайырды, қазақтардың ен үлкен ханын әрi қазақ әскерiнiң бас қолбасшысын өзiңнiң тiлегiне сәйкес Ресейдiң бодандығына қабылдады, осыған орай саған Әбiлқайыр ханға, бүкiлқазақтық әскердiң қолбасшысына өзiңнiң елшiң арқылы осы дәргейдi жолдап отыр, оның татар тiлiндегi көшiрмесi де қоса жiберiлдi, өзiнiң осы ниетiн куәландыру үшiн және аса мәртебелi падишаның мейiрiмiнiң белгiсi ретiнде бұл дәргейдi тапсыруды маған жүктедi, оған қоса маған аса мәртебелi падишамыз саған: – Әбiлқайыр хан және барлық қазақ әскерi өзiнiң мәртебелi падишамызға жылы ықыласын сақтап қалуды және мәртебелi падишаға берген уәдесiнде тұрып, хан мен қазақ жауынгерлерi айнымас сертiнде тұруды, өзiңiздiң берген уәдеңiздi орындап, сенiмдi бодан ел болатыныңды қалайды. Сол белгiсi ретiнда саған – ханның өзiне жалақы белгiледi және қылыш, бұлғын iшiк, қара түлкiнiң терiсiнен тiгiлген бас киiм мен сәтiн т.б. сыйлықтар жiбердi» – деп айтсын... 4. ...Осыларды айтқаннан кейiн Әбiлқайыр ханға дәргейдi тапсырсын да мәртебелi падишаның қайырымдылығын есiне салсын, ант қабылданып болған күннiң ертеңiнде былай десiн: Әбiлқайыр хан кеше өзi ант бердi, ал ендi башқұрттар сияқты мәртебелi падишаға деген сенiмдiлiгiн бiлдiру үшiн бүкiл қазақ әскерi құранды ұстап ант берсiн, бұл кешегi қол қойылған дәргейде көрсетiлген және падишамызға қараған бодан жұрттардың барлығы ант берген едi, сондықтан сендер де башқұрттар сияқты аманат берiп, салық төлеп, адамдарыңды Уфаға жiберiңдер – десiн. Айласын асыра отырып Әбiлқайыр ханды осыған көндiрiп, үмiттендiрiп қойсын. 5. Егерде Әбiлқайыр хан салық төлеп, аманат беру туралы Тевкелевтiң алдарқатуынан үзiлдi-кесiлдi бас тартып, көнбесе – онда өршеленудiң қажетi жоқ, тек Әбiлқайыр хан бастапқы шарттарға сәйкес қолын қойсын да өзара сенiммен өмiр сүрейiк дегенге илiктiру қажет... 7. Әбiлқайыр хан жоғарыдағы шарттардың ешқайсысына қол қоймаса, келiспесе, Тевкелевтiң өтiнiшiн орындамаса, алдарқатуға түспесе, онда қалайда ханды жағаттай отырып мынаған иiлiктiрсiн: хан өзiнiң жауап дәргейiнде (хан бұл дәргейдi Тевкелевтен берiп жiберуi керек) жаңағы шарттарды көрсетсiн де, оған уәдесiн берiп, қолын қойсын: тiптi көнбесе, онда өзiнiң қойылған дәргейге мәртебелi ағзамнан алынған жайларымен келiсетiндiгi туралы мағлұмат берсiн... » Тiлмаш Тевкелевке берiлген осы нұсқаулардың өзi-ақ Әбiлқайырдың бiрiншi хатының ешқандай да заңдық құқы жоқ екенiн дәлелдейдi. Сондай-ақ, Әбiлқайырдың да өтiрiгiн әшкерелейдi. Өйткенi, дәл сол кезде ол қазақ әскерiнiң бас қолбасшысы емес, Хиуа да, Бұхар да, Түркiстан да, Ташкент те, Ходжент те оның билiгiне қарамаған. Тiптi ұлттың атынан келiсiм жүргiзуге кепiлдiгi де жоқ болатын. Сондықтан да Сүйiндiк атты батырды Уфаға келген Тевкелевке жiбердi. Әбiлқайырдың ең масқара әрекетi және бодандық туралы шарттың жалған екендiгiн дәлелдейтiн айғақ осы арада көрiнедi. Әңгiменiң өзегiн дерекпен дәлелдейiк. М.Тевкелевтiң 1731 жылы 26 тамызда сыртқы iстер кеңсесiне жолдаған мәлiметiнде» Сүйiндiк батырдың «елшiлiк мiндетi»: «Сүйiндiктi елшiлiкке жiбере отырып, өзiнiң мөрi басылған дәргейдi маған жолдапты, оны аударып сiздерге жiберiп отырмын. Сонымен бiрге Әбiлқайыр ханның мөрi басылған екi бет қағазды бердi. Ол мұны: Әбiлқайыр хан тек қана бодандықты ғана алып қоймайды, сонымен қатар мәртебелi падиша ағзамға қызмет еткiсi келгендiгiн және сенiмдiлiгiн бiлдiру үшiн жiберiптi, оған Тевкелев мырза не жазса да Әбiлқайыр хан қарсы болмайды, – деп түсiндiрдi Сүйiндiк елшi. Егер Әбiлқайыр ханның хатта айтылған сөзi мен ауызша жолдаған сәлемi шындық болса, онда Бұхар ханы мен Хиуа ханы да мәртебелi ағзамның дәргейiне көшуге әзiр екен», – дегендi жеткiзу екен. Мiне, Әбiлқайырдың қазақ ұлтын сатуы дәл осы ештеңе жазылмаған, тек мөрiн ғана қойып берген ақ қағаздан басталды. Тiптi ол өзiнiң басыбайлы болғанына именбейдi де қымсынбайды. Ал ақ қағазға Ресей империясы не жазуды және қалай жазуды бiлетiн. Бұдан асқан сараместiк пен сатқындық болмайды. Бiз осы уақытқа дейiн бұл хатты Әбiлқайырдың өзi жазған деп түсiнiк берiп келемiз. Ал Тевкелевтiң шындықты бұрмалайтындай ешқандай жөнi жоқ. Ол өзiнiң миссиясының орындалатынына онсыз да сенiп отыр. Тек жоғары жақтан әлгi ақ қағазды қалай толтыру керектiгiн сұрайды. Бостандық үшiн мұқым қазақ әскерi майданда қан төгiп, «елiм-айлап» ел боздап жатқанда Әбiлқайырдың әрекетi мынау. П.Я.Чаадаевтiң: жүктеу/скачать 7,42 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|