Мемлекеттік тілде оқымайтын мектептерге арналған

Ч~ Эр сыныптың оқушыларының білім деңгейіне, дү- 
ниетанымына сай болуы керек, оқушыларға таныс емес, 
түсінбейтін, қиын мазмүнды мәтін алынбауы керек.
- М өтіннің мазмүны оңушыны ңы зы қты раты ндай 
болуы керек. Қызыңтыратын мәтінді оңушы жаңсы мең- 
гереді.
- Мәтінде ңазаң халңы ны ң әдеп-ғүрпы, мәдениеті 
мен үлттық мерекелері, жетістіктері айтылып, оқушы- 
ларды таныстыру қызметін атңаруға тиіс.
- Мәтін бойынша бірнеше жұмыстар жүргізуге бола- 
ды. Мәтінді оқу, аудару, мазмүнын ауызша әңгімелеу, 
мәтінді әңгімелеу үшін жоспарлау, мазмүндама жазу, 
сүраң-жауап ретінде екі кісінің әңгімелесуі, яғни диа­
лог қ үру.
Мәтінмен жүмыс жүргізудің үлгісі:
- М әтінді мәнерлеп, дауыстап бір ырғаңпен оңып 
шығу;
- Дүрыс оңылуын ңадагалау;
- Сөздікпен жүмыс жүргізу, ж аңа сөздерді еске саң- 
тау. Ж азбаш а жөне ауызша оқылуына мән беру;
- Осы сөздікті пайдалана отырып, мөтінді аудару;
- Мөтін бойынша сүрақтарға жауап беру;
- Мәтінді қалай түсінгендігін тексеру, қорыту маң- 
саты мен мәтіннің мазмүнын айту жөне осы мөтіннің 
тақырыбын ашатындай сөз жүмбақ қүрастыру. Ж алпы 
сырттай оңытудың төрт түрі бар: дүрыс оқу, түсініп оңу, 
мөнерлеп оқу, жылдамдатып оңу.
Түсініп оқу: 1) берілген сөздердің мағынасын түсіну;
2) өр сөйлемнің мөнін ашу; 3) суреттелген оқигаға жеке 
тоқталу, үзіндіде айтылған мағынага түсініп, сөйлем мен 
сөйлемнің арасы ндағы байланы сты аңғару; 4) түтас 
түсініп оқымаса оқушы сөз де, тіл де үйрене алмайды. 
Сондықтан оқушы сөздің тура мағынасын, сөз мағына- 
сы н, ж еке сөйлем нің м агы насы н түсіне оқуы ш арт. 
Дүрыс оқу сөздер мен сөйлемдерді бүрмаламай екпінді 
дүрыс түсініп, орфоэпия зақды лы қтары н сақтай оқу. 
Мөнерлеп оңу, нақыш ына келтіре дауыс ырғағын, ты- 
ныс белгілерін сақтай оңу, яғни оқушы өрбір сөзді анық
111

айтып, тиісті тыныс белгілеріне тоңтап сөздерді аны қ,
бүрмаламай оқу.
Ж ылдамдатып оқу - белгілі уақы тта оқу темпін сақ- 
тап оқу. II сынып оңушылары 1 минутта өз ана тілінде 
шашамен 40-50 сөз оқи а лады. Ал ңазақ тілінің ерекше 
дыбыстарының айтылу, ж азы лу ерекш елігін меңгерген- 
нен кейін минуты на 20-25 сөз оқиты н болады. Қ азақ 
тілін 2,3 ж ы л оңитын оңушылар сөзді еж іктеп, буынға 
бөліп түрмай орташа екпінмен оқиды. Егер оқуш ы сөз, 
сөйлемді еж іктеп, буынға бөліп оқитын бояса, сөйлемнің 
аяғы на жеткенш е не туралы оқығанын үмытып та ңала­
ды. Мүндай ж ағдайда оқуш ының бар назары өріпті, бу- 
ынды, сөзді дүрыс оқуға ауады да, сөйлемнің мазмүны- 
на түеінбей қ ал ад ы . С онды қтан II сы ны птан бастап 
м үғалім оңуш ы ны ң сөйлемді, сөзді, дыбысты дүрыс, 
асықпай оқуын қадағалап отыру керек. Ж оғарыда ай- 
тылған оқу дағдылары өзара байланысты болады. Түсініп 
оқу дүрыс оңу дағдысымен байланысты, дүрыс оқи ал- 
маған оңушы түсініп те оқи алмайды . Оқушы оқығаны- 
на түсінбесе, дүрыс оқу дағды сы н да бүзы лады . Ал 
мәнерлеп оқу түсініп, дүрыс ж ы лж ы ты п оқу дағдыла- 
рымен тығыз байланысты. Түсініп оқыған оқушы д үрыс 
та, ж ылдам да, мәнерлеп те оңи алатын болады. Оқу са- 
бағының негізгі міндеті - дүрыс оқи білу, мәтін мазмү- 
ны бойынша ойлана білу, яғни оқығанын түсініп, оның 
мазмүнын оз сөзімен айтып бере білу. IV сыныпта фоне­
тика өтілгеннен кейін ңысңа оңу басталады. Мөтін оңу 
сабаң сайын 15-20 минуттан кеш болмағаны жөн. Ж аңа 
өтілгенде сабақтың мақсатына қарай түрлі әдіс-төсілдер 
ңол даны лады. Егер маңсат оқушыларды өздігінен жү- 
мыс істеуге дағдыландыру болса, онда оқуш ылар іштей 
оқиды. Өз беттерінше ондағы ж аңа сөз, соз тіркестерін 
теріп ж азады , соңынан аударады. Осы үш кезеңнің (іш- 
тей оку, создерді теріп ж азу, аудару) өрқайсысы сынып- 
ты тексергеннен кейін іске асады. Егер сабақтың маңса- 
ты дүрыс, мөнерлеп оқу болса, онда оқуш ылар мүғалім- 
нің комегімен сойлемдерді дүрыс оқуға (дыбыстарды 
бүрмаламай, екпінді дүрыс ңойып, сөйлем арасындағы
112

кідірісті дүрыс саңтап, т.б.) жаттығады. Егер сабаңтың 
м а н а т ы оқушыларды екі тілде аударма жүмысына жат- 
тықтыру болса, онда өрбір сөз, сөз тіркестері, сөйлем- 
дердің дүрыс аударуына көңіл бөлінеді. Әр сабақтың ал- 
дына ңойған мақсатына орай сабақ, оның өдістері де түр- 
ліше болады. Қ азақ тілі сабағын да жүргізілетін жүмыс- 
ты ң бір түрі окуш ы ларды ңазаңш а сөйлеуге үйрету, 
сүраққа жауап бергізу, өздерін бір-бірімен сөйлестіріп, 
оқығандарын ауызша айтңызуға дағдыландыру. Мүны-
мен ңатар ңазаң тілі нөнін оқыту арқылы оалалардың 
зейіні, еске саңтау дағдысы, ойлау ңабілеті дамытыла- 
ды. Қазақ тілінің өзіндік ерекшеліктерін меңгеру үшін 
оқушылар сабаңты зейін сала оңуы керек. Сабаңңа зейін 
ңойып оңығанда ғана оңушы лар ж аңа материалды дүрыс 
меңгеретін болады. Сол себептен оңушыларды ең алды- 
мен үқыптылыңңа, оңығандарын түсініп барып ңабыл- 
дауға, есте сақтауға дағдыландырған жөн. Оқығанын ес­
те сақтау сабаң барысында ңалыптасады.
Мысалы: "Қазақстан шекарасы" мөтінімен жүргізіле- 
тін жүмыс түрі.
Қазақстан шекарасы үзын. Қазаңстан Батыс пен Сол- 
түстікте Ресеймен шектеседі. Ресей —
үлкен ел. Ресей 
астанасы —
Мөскеу. Ңазаңстан Ш ығыста Қытаймен шек- 
теседі. Ң ытай — үлкен ел. Ңытай астанасы — П екин. 
Қазақстан Оңтүстікте Қырғызстанмен шектеседі. Қыр- 
ғыстан астанасы - Біш кек. Қазаңстан Оңтүстікте Өзбек- 
станмен шектеседі. Өзбекстанның астанасы - Ташкент. 
Қ а за қ с т а н Б а т ы с т а Т ү р к ім ен стан м ен ш ек тесед і. 
Түркіменстан астанасы —
Ашхабад. Қазаңстан бес елмен 
ш ектеседі.
"Қ азақстан жері"
Қазаңстан жері кең-байтақ. Оңтүстікте көктем ерте 
кел ед і. С олтүстікке көктем кеш келед і. О ңтүстікте 
жеміс ағаш тары гүлдейді. Бүл кезде солтүстікте өлі қар 
жатады. Оңтүстікте қыс ерте келеді және жылы болады.

жүктеу/скачать 11,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: