Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

300
ған, олар қалайша сарапталуы керек? 
Жеке басындағы құндылықтар қай
бағыт пен мағынада өзгеруі тиіс? 
Бұл бағыттағы іс-шараларды ұйым-
дастыру жұмыстары үнемі бақылау-
да болуы қажет. «Қазақылық» күр-
делі, тұтас, көпвекторлы феномен. 
Бұл жерде жас өскін тәрбиесі үшін 
ұстаз қауымынан өнегелі тәрбие, 
зор білімділік пен ұлттық идеяға не-
гізделген (ақыл-парасат қажет екен-
дігі дау тудырмайды). Қазақтану 
бағытының білім беру мен орта мек-
теп аясында ерекше көңіл бөлетін 
ғылыми ізденістері:
1) Әр сынып оқушысының отба-
сындағы ұлттық тәлім-тәрбиенің жай-
жапсары;
2) Орыс мектептерінде оқитын қазақ 
балаларының ұлттық салт-дәстүр 
жайлы түсініктері;
3) Аралас мектептерде оқитын қазақ 
балаларының қарым-қатынасында-
ғы ұлттық мәселелері;
4) Қазір де «мәңгүрт», «шала», «дүбәрә 
қазақ» атанып жүрген қазақтардың 
психологиясының дамуына оң, теріс 
үдерістері;
5) Мектеп басшыларының (директор, 
оның орынбасарлары) шәкірттерді, 
ұлттық қасиеттерді тәрбиелеудегі 
жарасымды істері, т.б.
ҚАзАҚТЫҢ өзГЕШЕ МІНЕз-
 
ДЕРІ.
«Қазақтың өзгеше мінездері» 
атты еңбекте Ж. Аймауытов және М. 
Әуезов қазақ халқына нақты мінезде-
ме берген. Бірнеше жерде қайтала-
нып айтылатын ұлттық психология-
ның табиғи, әлеуметтік факторлар-
дың әсерінен қалыптасатыны туралы 
тұжырымдары қазіргі этнопсихолог-
тар тұжырымдарына негізінде сәй-
кес келеді. Кейбір этнографтар ұлт-
тық психологияны этностың этника-
лық белгісіне жатқызудың қажеті 
жоқ дегенмен, қазіргі этнография ғы-
лымында этнопсихологияға ұлттық 
белгі ретінде маңызды орын беріле-
ді. Этнопсихология, ұлттық мінез 
және этнос тақырыптарындағы пі-
кірталастар негізгі этнографиялық 
және этнопсихологиялық еңбектерде 
жиі кездесетіндіктен этнограф ға-
лымдардың ұлттық психология ұғы-
мына нелерді кіргізетініне қысқаша 
тоқталайық. Әр түрлі ғылымдарда 
төмендегі белгілер ұлттық психоло-
гияның элементтері ретінде жиірек 
көрсетіледі: ұлттық сезім, әдет-ғұ-
рып, дағды, көңіл күй, темперамент, 
ұлттық игілік, ұлттық символика, 
талғам, ерік, т.б. аталады.
Жалпы ойшыл адамға, отаншыл 
ағартушыға тән нәрсе – халқының 
жақсы қасиеттерін өткен заманнан, 
ертеректегі уақыттан іздеу. Осындай 
ерекшеліктер Ж. Аймауытов пен
М. Әуезовтің жас кезіндегі этнопси-
хологиялық сипаты бар көптеген ма-
қалаларынан кездестіреміз. «Қазақтың 
өзгеше мінездерінде: «Бұрынғы уа-
қытта қазақ елі ұйымшыл, ері жауын-
гер, биі әділ, намысқой, адамы әрі 
бітімді, қайратты, сауықшыл болған 
екен. Досымен достасып, жауымен 
жауласуға табанды, қайғыра, қуана да 
білетін халық екен», – деп, әрі қарай
бұл ірі қасиеттердің қалыптасу се-
бебіне де тоқталып өткен. Қазақ 
халқының өткен дәуірдегі (Ресейге 
бодан болғанға дейінгі) ұлттық бей-
несіне басқа мақалаларында да жо-
ғары бағалап, сүйкімді, ірі мінезде-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: