1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып



бет59/122
Дата06.04.2020
өлшемі6,49 Mb.
#61631
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   122
Байланысты:
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)


  1. Дарындылығы


4- мәтін


  1. Төрт түлік малды тіршілік-тынысына тірек еткен көшпелілер кәдімгі сүттен небір тамаша тағамның түрін жасай білген. Солардың бірқатарын атап өтуге болады: қымыз, шубат, айран, қатық, қаймақ, балқаймақ, кілегей, ақ қаймақ, ақ ірімшік, қызыл ірімшік, сусыз сүт, сыпырма сүт, кұрғақ сүт, койыртпақ, іркіт, сарысу, тасқорық, шалап, сүт кеспе, сүт салма, уыз, сірне, құрт, торақ құрт, сықпа, сузбе т.б. Міне, бұлар жылқы мен түйенің, қой мен ешкінің, сиырдың сүтінен жасалған тағамдар. Осылардың ішінде таза көшпелі өмір салтының сұранымы дүниеге әкелген тағамнын бірі - құрғақ сүт.... От қуалаған малдың тісіне ерген елдің көші-қон кезінде төрт түліктің аяғын көштен бұрын қимылдататын әдеті. Ақар-шақар елдің «әуп» деп тұрып кете коюы оңай емес, артынын-тартынын жүріп сауын малынан екі-үш күн кейіндеп калатын жайы жиі болады. Өмірдің осы бір сұраным-мұқтажы құрғақ сүт дайындауды дүниеге келтірген сияқты.




  1. Сәрсенбінің сәтіне көшеміз деген хабар тиісімен-ақ, әр шаңырақтың ас- суына ие отанасы қолы епсекті біреудің тілін таба жүріп, жаңадан сойылған қойдың терісін түгінен арылттырып алады. Теріні түгінен айырудың мұндайда екі тәсілі қолданылады. Бірі - и салу тәсілі. Тек иі өтіп кетпейтіндей, идің быршығн дәмі мен өткір иісі теріге сіңбейтіндей болуы керек. Екіншісі - теріні жібітіп отырып, өткір ұстарамен түгін қырып тастайды. Сонан соң түксіз теріні суға салып, шуашы мен шайырынан айырғанша әбден сапсын жуады. Ақжемделіп май-сөлінен арылған тері шүберектей болып тазарған кезде, керегеге жая салады.




  1. Келесі күні қой-ешкіні қосақтап жібереді де, мол етіп сүт сауады. Ол сүтті мүмкіндігінше үлкен қазанға толтыра құйып, әлгі теріні соған салада да, астына маздатып от жағады. Біраздан соң тері салған сүт шымырлал қайнай бастайды. Қайнаған сайын қойыла бастайды, Қайнаған сайын суттің бар маңызын тақыр тері бойына сіңіре береді. Бір мезгілдер болғанда, сүт қойыртпақтанады. Тері болса ағара бөртіп, әбден ісінеді. Содан қоюланған сүт сарқыла

162


таусылып, енді сарғайып күйеді-ау дегенде от үзіледі де, тері қазаннан алынады. Тері түнімен жел қағып тобарсып, ертеңіне күнімен тұрса кеуіп-ақ қалады. Келесі күні тағы да қой-ешкі қосақталып, дәу қара қазан сүтке толады. Тағы да астына жайнатып от жағып, әлгі сүт сінді теріні тағы да салады. Осы жағдай үшінші рет қайталанады. Сол кезде сүт сіңген терінің қалыңдығы бармақ елі болып, өн-бойына уыз сүттің маңызы тұтылады. Үшішпі peт жайылған тері тобарсын кебе бастаған кезде қойыршықтап орайды да, маңызы үшып кетпес үшін қарынға немесе бүйенге сала салады.


  1. Келесі күндері тең буылып, үй жығылып, таң құланиектенгенде моншақтай тізілген көш те қозғалады. Бие сауым өтеді.,. Ет асым өтеді... Күн иыққа көтерілген кезде түйе қомында тербеліп келе жатқан балалардың мандайын күн шалып, таңдайы кеберсіп, қыңқылдай бастайды. Мұндайда езуінен мәйегі кетпеген ерке балаға қымыз береді, ішпейді... Айран береді, ішпейді... Қойыртпақ береді, іпшейді... Су береді, ішпейді. Оған керегі - тіл үйірген уыз сүт.

Сонда балажан ана қарынның ауызын шешіп, сүт сіңген теріден алақандай ғана кеспі алады да, тостағанға құйған суға тастап жібереді. Сол-ақ екен уыз иісі бұрқ етіп тәбет шақырып, тостағандағы су жаңа сауған сүттей болып шыға келеді. Тек қана сүт ішіп үйренген ұл дем аямастан тостағанды басына бір-ақ көтереді. Сол кезде тостағанның түбінен бір жапырақ «бірдеңені» көреді де «бұл не?» дегендей анасына қарайды. Анасы болса, «жей ғой, боташым!» дейді. Сары атанды бесік еткен ерке ұл бал татыған уыз құйқаны жайлауға жеткенше ермек етеді.




  1. Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді?

A. Біткен іске сыншы көп.

B. Шапқан - озар, жаттқан - қалар.

C. Жердің сәні - егін,Ердің сәні - білім.

D. Мал жисаң, қонысын тап,Ac жисаң, ыдысын тап.



E. Отынды шапқанға жақтыр,Малды тапқанға бақтыр.




14. Теріні түгінен тазалаудың тәсілі

15.Түйе қомында келе жатқан

A. Сапсып жуу

балалардың сұрап ішер сусыны

B. Түгін қыру

A. Қойыртпақ







C. Жел қаптыру

B. Шалап







D. Далаға жаю

C. Айран







E. Кептіру

D. Уыз сут










E. Қымыз







16. Дайын болған құрғақ

17.Мәтіннің

нешінші

азатжолында

сүтті сақтау әдісі

толық







A. Қоржында не қалтада

дайындалған

құрғақ

сүт туралы

B. Теріге орап қояды

айтылады?







C. Қарында немесе бүйенде

A. Төртінші







D. Сандықта не қорапта

B. Бесінші







E. Адалбақаңда

C. Екінші










D. Бірінші










E. Үшінші







18. Мәтін қандай стильде жазылған?

19. құрғақ сүт жасауға қай




A. Ауызекі сөйлеу стилі

түліктің сүті пайдаланылады?

B. Ресми іс-кағаздар стилі

A. Қой мен ешкі







C. Публицистикалық стиль

B. Бие







D. Көркем әдебиет стилі

C. Сиыр







E. Ғылыми стиль

D. Түйе










E. Сиыр мен қой








20. Құрғақ сүт жасауда пайдаланылатын басты жабдық

A. Қой қарыны


D. Жылқы қарыны
B. Қой терісі
E. Қой бүйені
C. Түйе қомы


1191 нұсқа

1-мәтін


Америка ғалымдарының масаларға жасаған зерттеуінде қансорғыш жәндіктердің томпақ адамдарды көбірек шағатыны белгілі болған. Зерттеу нәтижесінде қансорғыш жәндіктердің бойында холестерин, сүт қышқылы кеп томпақ адамдарға қызығатыны анықталды.
Зерттеуге дене бітімі әртүрлі адамдар катысып, белгілі бір уақытқа дейін тексерілген. Олардың 20 пайызынан астамын маса шаққан. Нәтижесінде маса адамның иіссуына немесе қанының
163

тәттілігіне қызықпайтын болып шықты. Маса толық денелі, бойында артық салмағы бар адамдарды таңдайды екен.
Одан кейін масалар спортпен айналысатын адамдарды көбірек шаққан. Өйткені олар үнемі қозғалыста жүретіндіктен, қандары таза болады әрі сұт қышқылын көп беледі.


  1. Қансорғыш масалардың қызығушылығы неге байланысты?

A. Адам қанының құрамына B. Адамның жүдеулігіне

C. Адамдардың өңіне байланысты D. Адам қанының тәттілігіне



E. Адамның иіссуына

  1. Ғалымдар зерттеулері нені дәлелдеді?




  1. Қансорғыштардың барлық адамдарды бірдей шағатынын

  2. Спортшы адамдардың қанында холестериннің аз болатынын

  3. Толық денелі адамдардың қанында сүт қышқылының болмайтынын

  4. Масалардың толық денелі адамдарды жиі шағатынын




  1. Денелі адамдардың қанында халестериннің аз болатынын

Әйгілі жазушы Г Бельгер: «Неміс тілі, қазақ тілі, орыс тілі - шабытымның үш қайнар бұлағы», - деген екен. Бүгінгі құні бірнеше тілді қатар игерген адамдар саны күн санап артуда деп әбден айтуға болады, Ондаған тілдерді қатар үйренуге қабілетті адамдарды «Полиглот» деп атайды. Орыс жазушысы АЛ.Чеховтың «Бірер тіл білмеген адам өзін құжатсыз жандай сезінеді» деген қанатты сөз бар. Кеп тіл игергісі келетіндерге бірнеше кеңес:




  1. Үзбей жаттығу. Атақты неміс археологы Генрих Шлиман үнемі жаттығуының арқасында күніне прозалық мәтіннің жиырма бетін жаттап алуға колы жеткен. Ол орыс тілін 6 апта ішінде үйренген.




  1. Алдымен негізгі тілдерді, ал содан кейін сол тілдерге жақын тілдерді үйрену қажет екен. Әрине, адам көбірек тіл білсе, жаңа тілді игеру де жеңіл болады.

  2. Ең бастысы - қорықпау керек. Тілді үйрене жүріп, өз ойыңызды сол тілде түсіндіруге тырысу керек. Үйреніп жүрген тілде сұрақ қоя отырып, тіл білетін және өзіңізге көмек керсете алатын адаммен барынша көбірек сөйлесіңіз.




  1. Музыканы көбірек тыңдап, есту кабілетіңізді дамыта беріңіз. Өйткені ол - шетел тілін үйренуде жақсы көмекші.

Олай болса, достар, полиглот болғыларың келсе, тек алға ұмтылыңдар!
Антик философтарының «тілді бесіктегі деміңнен соңғы деміңе дейін үйренсең де аз» дегенін ұмытпайық

3.«Полиглот» деген кімдерді айтамыз? 4.Бірінші кеңеске сәйкес тіл үйренуге

A. Екі тілді меңгерген адамдарды негіз болатын басты әрекет

B. Он шақты тіл меңгергендерді A. Корқынышты жеңе білу
C. Музықалық қабілеті жоғары адамдарды B. Адамның жеке қабілеті

D. Жазушылық қабілеті бар адамдарды C. Күн сайынғы жаттығу

E. Өлең оку мәнері жақсы адамдарды D. Тілдердің ұқсастығы

E. Музыка тыңдау



5. Мәтін бойынша адамның есту 6. Қандай мақал-мәтел берілген
қабілетін қалай артыруға болады? мәтіннің мазмұнын ашып тұр?

A. Әуезді саз тыңдау арқылы A. Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл.

B. Әдемі сөйлеу арқылы B. Тіл қаруы - сөз, сөз қаруы - ой.

C. Ән шырқау арқылы C. Тілі тәтті жая жейді, тілі қатты таяқ жейді.


D. Көп әңгімелесу арқылы D. Тіл тас жарады, тас жармаса, бас жарады.
E. Музыка жазу арқылы E. Басыңа пәле - тілден.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   122




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет