Отбасының тәрбие жұмысын ұйымдастырудың теориялық негіздері

баланың  отбасыдағы  қарым-қатынасындағы  қызмет-әрекетін  ұйымдастыру, 
салауатты  өмір  салтын  құру,  мектеп  пен  отбасы  ара  қатынасы  т.б.  мәселелері 
қамтылған.  
Отбасының  тәрбие  өмір  салты,  оның  барлық  құрылымдық  элементтері  бір-
бірімен  тығыз  байланысты,  өйткені  олардың  мақсат-міндеттері  ортақ  іс-
әрекеттерінің  жалпы  тәсілдері,  әдістері  және  бағыттылығы  бар.  Отбасыдағы 
тәрбиенің  субъектілері  –  ата-ана  мен  бала,  әлеуметтік  мақсат,  міндет, 
педагогикалық тәсілдер, әдістер. Осы элементтерді біріктіретін негіз – іс-әрекет.  
Ұйымдастырылған  мақсатты  жүзеге  асыруда  іс-әрекет  болмаса,  тәрбие  де 
болмайды.  Отбасыдағы  тәрбиенің  маңыздылығы  ата-ананың    басшылығымен, 
бақылауымен әртүрлі іс-әрекетке ( оқу, еңбек, ойын, эстетикалық, т.б.) балаларды 
араластыруда.  
  Баланың  отбасыда  орындайтын  тапсырмалары  оларды  орындауға  қатынасы. 
Баланың  отбасыдағы  орындайтын  тапсырмалары  оның  деңгейі  педагогикалық 
процестің бірлігі. Бұл деңгей арқылы ата-ананың ұйымдастыру және бағыттаушы 
ролін;  ата-ана  мен  бала  арасындағы  өзара  қатынастың  сипатын;  бала  тәрбиесіне 
әсер  ететін  отбасының  мақсатты  адамгершілік  бағыттарын;  баланың  отбасыдағы 
араласатын  іс-әрекетінің  алуан  түрлілігін;  ата-ананың  тәрбие  құралдарын, 
әдістерін,  тәсілдерін  пайдалана  алу  қабілеттерін;  баланың  белсенділігінің 
дәрежесін көруге болады.  
Ата-ананың  тәрбие  жұмысының  сапасын  оқушының  күн  тәртібін 
ұйымдастыруынан көруге болады, онда отбасы тәрбиесінің маңызды ерекшеліктері 
көрініс  табады,  отбасының  әдет-ғұрыптарының  бір  бөлігі  болып  табылады.  Күн 
тәртібі  баланың  уақыт  аралығындағы  іс-әрекетінен  тұрады:  дене  және  еңбек 
қызметі, ой белсенділігі, бос уақыт, дер кезінде тамақтану, гигиена, ұйқы. Олардың 
ара  қатынасы  баланың  жасына,  оның  жеке  тұлғасының  психикалық 
ерекшеліктеріне  және  тілек-қалауларына  байланысты  өзгеріп  отырады.  Баланың 
бос уақыты оның күн тәртібінің құрамды бөлігі болып табылады. Оқушының бос 
уақытын  пайдалануы,  оның  іс-әрекетінің  түрлері  отбасының  тәрбие 
мүмкіндіктерінің айқын көрсеткіші.  
Отбасының бос уақыттағы бірлескен іс-әрекетінің оқушы үшін маңызы өте зор. 
Отбасы мүшелерінің өзара әрекеттестігі  ретінде, түсінісу, сезім әсерлері негізіндегі 
бір-біріне  ықпал  етуі.  Қарым-қатынас  кезінде  іс-әрекетпен,  тәжірибемен,  сезім 
әсерлері қатар жүреді. Ата-ана мен баланың ара қатынасы отбасы өмірінің айқын 
көрінісі,  оның  микроклиматын  қалыптастырып,  отбасының  даму  мүмкіндіктері. 
Педагогикалық  мәдениеті  төмен  отбасыларда  бос  уақыттың  педагогикалық  мәні 
болмайды,  ол  тек  көңіл  көтеру  мақсатында  ғана  пайдаланылады.  Педагогикалық  
процестің  қызметіндегі іс-әрекеттің маңыздылығын, оның жеке тұлғаның өмірлік 
болашағын анықтаудағы мақсаттылық сипатын көрсете отырып, оның нәтижелілігі 
оқушының белсенділік дәрежесі. 
Ата-ана  арасындағы,  ата-ана  мен  бала  арасындағы,  балалардың  арасындағы 
өзара қатынас педагогикалық процестің тәрбиелік механизмдері болып табылады. 
Олар  жеке  тұлғалық мән  беріп,  олардың  адамдарға деген  қатынасына  әсер  етеді. 
Отбасыдағы өзара қатынас сипаты әдет-ғұрыптармен, ата-ананың өзінің бұрынғы 
отбасысынан  алған  тәрбие-нұсқауларымен,  темперамент  ерекшеліктерімен,  ерлі-

зайыптылардың  эмоционалдық  деңгейімен,  олардың  адамгершілік  және 
педагогикалық  мәдениетімен  анықталады.  Осының  бәрі  ата-ананың  балаға  деген 
қатынасында орын алады. 
Отбасы тәрбиесi туралы алғашқы педагогикалық түсiнiктер мен идеялар халық 
педагогикасында  пайда  болған.  Педагогикалық  ғылымның  дамуы  барысында 
отбасы  тәрбиесiнiң  мәселелерi  нақты  ғылыми-теориялық  және  єдістемелiк 
мазмұнға  ие  бола  бастады.  К.Д.  Ушинский,  Л.Н.  Толстой,  П.Ф.  Лесгафт    және 
басқалар  балалар  тәрбиесiн  ұйымдастыруда  олардың  даралық  ерекшелiктерiн, 
бейiмдiлiктерiн,  дене-күш  және  психологиялық даму  деңгейiн  ескеру  керектiгiне 
ерекше  көңiл  бөлген.  Н.К.  Крупская,  А.С.  Макаренко,  В.А.  Сухомлинский  бала 
тәрбиесiнің  теориясын  атап  көрсеткен.  Қазiргi  зерттеушiлердiң  еңбектерiнде 
баланың  отбасыдағы  қарым-қатынасындағы  қызмет-әрекетiн  ұйымдастыру, 
салауатты  өмiр  салтын  құру,  мектеп  пен  отбасы  ара  қатынасы  т.б.  мәселелерi 
қамтылған.  
Отбасының  тәрбие  өмір  салты,  оның  барлық  құрылымдық  элементтерi  бiр-
бiрiмен  тығыз  байланысты,  өйткенi  олардың  мақсат-мiндеттерi  ортақ  іс-
әрекеттерiнiң  жалпы  тәсiлдерi,  әдiстерi  және  бағыттылығы  бар.  Отбасыдағы 
тәрбиенің  субъектiлерi  –  ата-ана  мен  бала,  әлеуметтiк  мақсат,  мiндет, 
педагогикалық тәсiлдер, әдiстер. Осы элементтердi бiрiктiретiн негiз – іс-әрекет.  
Ұйымдастырылған  мақсатты  жүзеге  асыруда  іс-әрекет  болмаса,  тәрбие  де 
болмайды.  Отбасыдағы  тәрбиенің  маңыздылығы  ата-ананың  басшылығымен, 
бақылауымен әртүрлi іс-әрекетке (оқу, еңбек, ойын, эстетикалық, т.б.) балаларды 
араластыру.  
Баланың  отбасыда  орындайтын  тапсырмалары  оларды  орындауға  қатысуы. 
Баланың  отбасыдағы  орындайтын  тапсырмалары  оның  деңгейi  педагогикалық 
процестiң бiрлiгi. Бұл деңгей арқылы ата-ананың ұйымдастыру және бағыттаушы 
ролiн;  ата-ана  мен  бала  арасындағы  өзара  қатынастың  сипатын;  бала  тәрбиесiне 
әсер  ететiн  отбасының  мақсатты  адамгершілік  бағыттарын;  баланың  отбасыдағы 
араласатын  іс-әрекетінің  алуан  түрлiлiгiн;  ата-ананың  тәрбие  құралдарын, 
әдiстерiн,  тәсiлдерiн  пайдалана  алу  қабiлеттерiн;  баланың  белсендiлiгiнiң 
дәрежесiн көруге болады (2 суретті қараңыз). 
Ата-ананың  тәрбие  жұмысының  сапасын  оқушының  күн  тәртiбiн 
ұйымдастыруынан көруге болады, онда отбасы тәрбиесiнiң маңызды ерекшелiктерi 
көрiнiс  табады,  отбасының  әдет-ғұрыптарының  бiр  бөлiгi  болып  табылады.  Күн 
тәртiбi  баланың  уақыт  аралығындағы  іс  әрекетiнен  тұрады:  дене  және  еңбек 
қызметi, ой белсендiлiгi, бос уақыт, дер кезiнде тамақтану, гигиена, ұйқы. Олардың 
ара қатынасы баланың жасына, оның 
 
 
 
 
 
 
Ата-аналар 
Мақсат 
Міндеттер 
Мазмұны 

 
 
Сурет  2 
жеке  тұлғасының  психикалық  ерекшелiктерiне  және  тiлек-қалауларына 
байланысты өзгерiп  отырады. Баланың  бос уақыты  оның күн тәртiбiнiң  құрамды 
бөлiгi болып табылады. Оқушының бос уақытын пайдалануы, оның іс-әрекетiнiң 
түрлерi отбасының тәрбие мүмкiндiктерiнiң айқын көрсеткiшi. 
Отбасының бос уақыттағы бiрлескен іс-әрекетiнiң оқушы үшiн маңызы өте зор. 
Отбасы мүшелерінің өзара әрекеттестiгi ретiнде, түсiнiсу, сезiм әсерлерi негiзiндегi 
бiр-бiрiне  ықпал  етуi.  Қарым-қатынас  кезiнде  іс-әрекетпен,  тәжiрибемен,  сезiм 
әсерлерi ќатар жүреді. Ата-ана мен баланың ара қатынасы отбасы өмiрiнiң айқын 
көрiнiсi,  оның  микроклиматын  қалыптастырып,  отбасыныњ  даму  мүмкiндiктерi. 
Педагогикалық  мәдениетi  төмен  отбасыларда  бос  уақыттың  педагогикалық  мәнi 
болмайды,  ол  тек  көңiл  көтеру  мақсатында  ғана  пайдаланылады.  Педагогикалық 
процестiң қызметiндегi іс-әрекеттiң маңыздылығын, оның жеке тұлғаның өмiрлiк 
болашаѓын анықтаудағы мақсаттылық сипатын көрсете отырып, оның нәтижелiлiгi 
оқушының белсендiлiк дәрежесi.  
Ата-ана  арасындағы,  ата-ана  мен  бала  арасындағы,  балалардың  арасындағы 
өзара қатынас педагогикалық процестiң тәрбиелiк механизмдерi болып табылады. 
Олар  жеке  тұлғалық  мән  берiп,  көзқарастардың  дамуына,  балалардың  мiнез-
құлығына,  олардың  адамдарға  деген  қатысына  әсер  етедi.  Отбасыдағы  өзара 
қатынас сипаты әдет-ғұрыптармен, ата-ананың өзiнiң бұрыңғы отбасысынан алған 
тәрбие-нұсқауларымен,  темперамент  ерекшелiктерiмен,  ерлi-зайыптылардың 
эмоционалдық  деңгейiмен,  олардың  адамгершілік  және  педагогикалық 
мәдениетiмен  анықталады.  Осының  бәрi  ата-ананың  балаға  деген  қатынасында 
орын алады.  

жүктеу/скачать 2,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: