Отбасының педагогикалық процесінің негiзгi сипаттамалары

Негiзгi 
Көрсеткіштер 
Көрсеткiштер 
Диагностикалық 
әдiстер 
Отбасының  жалпы 
сипаттамасы 
1.
 
Отбасы құрылымы. 
2.
 
Ауқаттылығы, тұрмыстық жағдайы 
3.  Ата-ана  туралы  мәлiметтер  (бiлiм  деңгейi, 
кәсiбi, 
әлеуметтiк-мәдени 
құндылық 
бағыттары, мақсат-мүдделерi) 
Жеке iс құжаттарын зерттеу. 
Отбасыға бару (бақылау, әңгiме- 
жүргiзу). 
Құжаттарды зерттеу,сауалнам.  
Өнегелiлiк- 
психологиялық 
ауасы 
1. Өнегелiлiк мақсат-нұсқаулары 
2. Отбасыдағы өзара қатынас стилi 
3.  Ата-ананың  баланың  µмір  әрекетiннiң 
мазмұнына көңiл бөлуi 
Сауалнама. 
Әңгiме. 
Оқушылардың 
шығармалары.  Тестер.  “Мен 
және  менiң  отбасым”  суретi. 
Ранглеу 
Ата-ананың 
педагогикалық 
мәдениетi 
1. 
Ата-ананың 
тәрбиенiң 
мақсатын, 
мiндеттерiн түсiнуi 
2.  Тәрбиенiң  құралдарын,  фор-маларын, 
әдiстерiн, тәсiлдерiн бiлу 
 
Сауалнама. 
Әңгiме. Бақылау.  
Оқушының 
сипаттамасы 
1. Отбасы өмiрiне белсендi араласу 
2.  Адамгершілік,  интеллектуал-дық,  өмiрлiк 
мақсаттар 
3. Іс-әрекеттiң мақсаты, себеп-салдарлары 
4. Іс-әрекет түрлерiнiң алуан түрлiлiгi 
5. Іс-әрекеттiң бiлiгi мен әдiс-тәсiлдерiн игеру 
 
Бақылау. 
Педагогикалық жағдайлар. 
 
 
Педагогикалық  процестiң  сипаттамалары  отбасының  тәрбие  мүмкiндiктерiнде  жатыр.  Оларға  байланысты 
отбасыдағы  педагогикалық  процестiң  тәрбиелiк  мүмкiндiктерiнiң  деңгейiн  айқындауға  болады  (жоғары,  орташа, 
төмен) (кесте 2 қараңыз). 
 
 
№ 
 
 
Көрсеткiштер 
Деңгейлер 
Жоғары 
Орташа 
Төмен 
1. 
Ата-ананың  мақсат-мүдделерi,  әлеуметтiк-
құндылық бағыттары. 
 
+ 
 
+ 
 
- 
 
2. 
Ата-ананың баланың өмір әрекетiне қатынасы.   
+ 
 
+ 
 
- 
3. 
Ата-ананың адамгершілік мақсат-бағыттары. 
 
+ 
 
+ 
 
- 
4. 
Отбасыдағы өзара қатынас мәдениетi. 
 
+ 
 
- 
 
- 
5. 
Ата-ананың  тәрбиенiң  мақсат-тары  мен 
мiндеттерiн түсiнуi. 
 
+ 
 
+ 
 
- 
6. 
Тәрбиенiң  амалдарын,  әдiстерiн,  тәсiлдерiн 
педагогикалық сауат-ты пайдалану. 
 
+ 
 
- 
 
- 
7. 
Ата-ананың 
баланың 
қызмет-әрекетiн 
ұйымдастырудағы  бiлiк  пен  дағдаларының 
болуы.  
 
+ 
 
- 
 
- 
8. 
Оқушының отбасы өмiрiне араласуы. 
 
+ 
 
- 
 
- 
9. 
Баланың  іс-әрекетiнiң  мақ-саты  мен  себеп-
салдарының адамгер-шілік негiздерi.  
 
+ 
 
- 
 
- 
 
10. 
Оқушының іс-әрекетiнiң алуан түрлiлiгi. 
 
+ 
 
- 
 
- 
11. 
Оқушының 
іс-әрекеттiң 
бiлiктерi 
мен 
тәсiлдерiн игеруi. 
 
+ 
 
- 
 
- 
Жоғары  деңгей  –  барлық  негiзгi  көрсеткiштер  толығымен  көрiнiс  тапқан 
отбасылар.  Ата-ананың  әлеуметтiк  жауапкершiлiгi  мен  педагогикалық  мәдениетi 
дамыған,  олардың  педагогикалық  ынта-ықыластары  бар.  Балалар  белсендi, 
дамыған,  ұйымдасқан,  алдында белгiлi  бiр  мақсаттары  бар.  Отбасыда  оқушының 
күн  тәртiбi  сақталады,  оның  өмiрi  әртүрлi  іс-әрекетке  толы.  Отбасыдағы  ара 

қатынас демократиялық тұрғыда негiзделген. Бұндай отбасыларда өзара түсiнiстiк 
және  қамқорлық  рухы  басым;  балалардың  әкесi  мен  анасының  қызметi  жайлы 
хабары  бар,  олардың  қиншылықтары  мен  жетiстiктерiн  де  бiледi;  баланың 
мектептегi жағдайы да отбасыда еркiн талқыланады; ата-ана баланы жүйелi оқу іс-
әрекетiне үйретедi, күн тәртiбiн дұрыс құруға көмектеседi, оқуда қиыншылықтар 
туған кезде көмек көрсетедi; әкесi мен анасы баланың сабақтан тыс уаќытына көңiл 
бөледi;  баланың  бос  уақытын  ұйымдастыруына  қатысып,  оған  мақсаттылық  пен 
тиімділік  элементтерiн  енгiзедi.  Отбасыларда  бiрiгiп  iстелiнген  еңбек,  табиғатқа 
саяхат,  спорттық  шаралар,  кiтап  оқу  –  күнделiктi  және  жиi  болып  тұратын 
құбылыстар. Ата-ана баланы дұрыс педагогикалық мәдениетке баѓыттап оқыту мен 
тәрбиелеу  мәселесiне  әлеуметтiк-жауапкершiлiгін  түсінеді.  Ата-аналар  отбасы 
айтарлықтай түзетулердi керек етпейдi. Олар оның мәнiн және өздерiнiң баланың 
өмірін ұйымдастырудағы алатын орнын түсiнедi.  
Орташа  деңгейде  отбасының  педагогикалық  процесi,  жалпы  алғанда, 
қанағаттанарлық күйде, алайда кейбiр элементтерi, белгiлi бiр мөлшерде, түзетудi 
ќажет  етедi.  Ата-ана  бала  тәрбиесiне  жауапкершiлiкпен  қараса  да,  олардың 
педагогикалық  мәдениетi  жеткiлiксiз:  олар  көбiнесе  тәрбиеде  аз  әдiстерiн 
қолданады  (насихат  әңгiмелер,  т.б.),  үй  тапсырмасын  тексеру  анда-санда  ғана 
жүргiзiледi.  Балалар  белсендi,  бiрақ  жеткiлiктi  ұйымдаспаған  және  мақсаттары 
анық емес. Отбасыдағы өзара қатынас демократиялық принциптерге негiзделген, 
алайда  авторитарлық  бедел  қалады.  Отбасы  сипатындағы  ортақ  нәрсе  – 
педагогикалық процестi ұйымдастыруда әртүрлi қиыншылықтардың болуы.  
Ата-ана  баланыњ  оқу  іс-әрекетiне  көңiл  бөлгенiмен,  олардың  тиiстi 
педагогикалық  мәдениетi  жоқ.  Оқудың  маңыздылығын  мойындай  отырып,  олар 
баланы күштеу және қатал бақылау арқылы оқуға мәжбүрлеуге тырысады. Баланың 
оқуға деген қызығушылығын дамыту, балаға көмек көрсету ата-ана үшiн қиындық 
туғызады. Олар, сондай-ақ, баланың сабақтан тыс  іс-әрекетiн ұйымдастыруды  да 
қиыналады.  Бос  уақытты  бiрге  өткiзу  кездейсоқ  болады.  Онда  жүйелiлiк  пен 
педагогикалық  бағыттылық  жоқ.  Авторитарлық,  оқушыға  ықпал  етудiң 
педагогикалық  негiзi  жоқ  тәсiлдерiн  қолдану,  әкесi  мен  анасы  арасында  бөлiсу 
отбасыда орын алады.  
Төмен  деңгей  отбасының  іс-әрекетiнде  ала  ауыздықпен,  ата-ананың  нашар 
педагогикалық 
мәдениетi, 
бала 
тәрбиесiне 
деген 
жауапкершiлiксiздік, 
педагогикалық  сауатсыздығымен  сипатталады.  Балалардың  үлгерiмi  тµмен,  олар 
үшiн  отбасылық  өмiрдiң  қызығы  жоқ,  балалардың  әуестiктерi  кездейсоқтық 
сипатқа  ие,  жасөспiрiмдер  ортасының  оларға  кері  әсерi  өте  үлкен.  Ата-аналар  өз 
мiндеттерiн тек қана оқушыны қаржы жағынан қамтамасыз ету және бақылаудың 
жалпы  қызметтерiн  атқару  деп  түсiнедi.  Олар  мектеппен  жүйелi  түрде  байланыс 
жасамайды,  педагогтар  кеңесiн    ескермейді.  Оқушының  оқудағы,  тәртiбiндегi 
ақауларды  мұғалiмдердiң  жаман  жұмыс  iстеуiмен  түсiндiредi.  Мұндай  ата-
аналардың тиiстi педагогикалық мәдениетi жоқ және, ең бастысы, педагогикалық 
шараларѓа қатысуға ынтасы жоқ.  
Отбасының тәрбие жүмысын зерттеудi ұйымдастыру өте маңызды. Ол мектеп 
құжаттарын  (оқушылар  сипаттамасы,  сынып  журналы,  медициналық  карталар) 

зерттеу мен талдаудан басталады. Бұл әдiстi қолданғанда алдын ала жоспарланған 
мәселелер бойынша материалдар жинау.  
Отбасы  жайлы  алғашқы  мәлiметтердi  “Менiң  отбасым”,  “Бiздiң  отбасыдағы 
демалыс күнi”, “Менiң үйдегi мiндеттерiм”, “Оқушының отбасыдағы бiр күнi” атты 
шығармаларды  жаздыру  арқылы  алуға  болады.  Оқушыларға  сұрақтар  беру 
солардың төңiрегiнде ақпарат алу. Шығармалар арқылы ата-аналардың азаматтық 
кµзќарасы, отбасының рухани µмірі, оның мүшелерiнiң өзара қатынасы, балаларға 
деген қатынасы туралы бiлуге болады.  
Шығармадағы  отбасы  туралы  мәлiметтердi  ата-анадан  (ата-аналар 
жиналысында  өткiзiлген)  сұрақ-жауап  арқылы  алынған  материалдармен 
салыстырып,  қайта  тексеру  керек.  Бұл  екi  әдiстi  (шығарма  мен  сұрақ-жауапты) 
оқушылар  мен  ата-анадан  объективтi  ақпарат  алу  үшiн бiр  уақытта  өткiзу  керек. 
Жетiстiктер  мен  кемшiлiктердiң  себептерi  айқындалып,  мектеп  пен  отбасының 
бiрлескен қызмет-әрекетiнiң болжамы анықталады.  
Отбасы  –  iштей  тұрақты,  тұйық  ұжым.  Сондықтан  оны  зерттеуде  белгiлi  бiр 
қиыншылықтар  негізделеді.  Отбасының  сипаттамасы  туралы  мәлiметтер  алу 
мақсатында  отбасыға  барған  уақыттағы  бақылаулар  мен  әңгiме  жүргiзу  әдiстерi 
қолданылады. Әңгiме кезiнде мақсатты түрде белгiлi бiр жоспарды ұстану керек. 
Ата-анамен  әңгiме  өнерi  мұғалiмнен  өте  жақсы  дайындықты  талап  етедi. 
Педагогтiң өте маңызды қасиетi – бақылағыштыѓы. Әңгiмелесiп отырған адамның 
бет әлпетiнен, қойылған сұрақтарға қатынасынан оның психологиялық жай-күйiн 
бiлуге болады.  
Отбасы мүшелерiнiң ара қатынасы мәселелерiн анықтаудың аталған әдiстерден 
басқа тағы бiр жолы “Менiң отбасымның суретi” әдісін сәби және жасөспiрiм жаста 
өткiзу  тиiмдi.  Оқушыларға  “Өз  отбасыңның  суретiн  сал”,  “Өз  арманыңдағы 
отбасының  суретiн  сал”  деген  тапсырмалар  берiледi.  Бұл  әдiстiң  артықшылығы 
сонда  –  балалар  өз  суреттерiнде  отбасы  мүшелерiнiң  ара  қатынасы  туралы 
ақпаратты өз бетiнше, өз қалауымен бейнелей алады. Алайда оның объективтiлiгi 
күмән  келтiруi  мүмкiн,  оған  бiрнеше  себеп  бар:  көзбен  көру-моторлық сипаттың 
жетiспеуi  (бала  адамдардың  суретiн  сала  алмайды,  сондықтан  өз  отбасысын 
салудан  бас  тартады),  кейде  бала  өзiнiң  қалауларын,  тiлектерiн  шындық,  ақиқат 
ретiнде беруге тырысады (отбасыда жоқ мүшенiң суретiн салады – оның ата-анасы 
ажырасқан).  Сондықтан  “Отбасы  суретi”  арқылы  алынған  ақпаратты  басқа  да 
әдiстермен толықтыру қажет. 
Осы  ұсынылып  отырған  отбасының  диагностикасының  әдiстерi  мұғалiмге 
объективтi ақпарат алуға және бөлек алынған немесе тұтас сынып отбасыларының 
ұжымы  ретiндегi  отбасының  тәрбиелiк  сипатын  қарастыруға,  оқушылардың 
отбасыларымен  жұмысында  әдетте  кездесетiн  мәселелердi  табуға,    ата-аналарға 
бала тәрбиесiн жетiлдiрудiң белгiлi бiр жақтарын түзетуге көмектесуге мүмкiндiк 
бередi.  
 

жүктеу/скачать 2,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: