- еңбектің жалпы өнімі (TPL); - еңбектің орташа өнімі (АР,): АР, =TP,/L; - еңбектің шекті өнімі (MPL): MPl=ATPi/AL;
- егер,MPl>APl,ондаAPLөседі; - егер, MP, - егер,MPl=APl,ондаAPL=шах. Қысқа мерзімдегі өндірісті 3 сатыга бөлуге болады: 1-саты - 0-ден L,-re дейін, мұнда APL=max; 2-еаты - Ц-ден Ц-ке дейін, мұнда MPL=0; 3-саты - Ц-тен ары қарай, мұнда МРь-дің мэні теріс сан болады. 1 жэне 3-сатылар фирма үшін қалаусыз, себебі 1-сатыда - еңбекпен салыстырганда капиталдың артықшылыгы, ал 3-сатыда - капиталга Караганда еңбектің артықшылыгы орын алады. Кемімелі қайтарымдылық заңы (өндіріс факторлары шекті өнімділігінің төмендеу заңы) – бұл басқа ресурстың саны тұрақты болып, ал белгілі бір ресурсты пайдаланудың санын көбейткенде бұл жағдай белгілі бір кезеңнен бастап айнымалы фактордың шекті өнімінің (МPL) азаюына әкеледі.
Үзақ мерзімді кезеңде фирманыц қызметінде пайдаланыла- тын факторлардың барлыгы өзгермелі. Сондықтан фирманың ұзақ мерзімдегі стратегиясы екі тұргыдан қарастырылады:
1. К жэне L бір мезгілде, бірақ эртүрлі бағытта өзгереді, бұл изокванта арқылы көрсетіледі. MTRS - шығарылатын өнім көлемі тұрақты болғанда (Q - const) еңбектің әрбір бірлігі ауыстыра алатын капитал шамасын анықтайды. MTRS өндіріс факторларының (К жэне L) шекті өнімдеріне тэуелді. Еңбектің шекті өнімі неғұрлым көп болған сайын, оның капиталды ауыстыруға қажетті саны соғұрлым аз болады, ягни MTRS пен өндіріс факторларының шекті өнімдерінің арасында кері тәуелділік бар: AK/AL=MPl/MPk. 2. К жэне L бір мезгілде жэне бір бағытта өзгереді. Өндіріс факторларынын көбеюі мен өнім шығару көлемдерінің арасындағы байланыс масштаб өсуінің тиімділігімен сипатталады. 8.Өндіріс факторларының алмастырылуы. Масштаб тиімділігі. Өндіріс шығындарының табиғаты, олардың құрылымы мен түрлері.
Өндіріс факторларын алмастырудын технологиялык шекті нормасын талдағанда еңбек пен капитал бірін-бірі толық алмасты- ра алмайтынын есте сақтау қажет. Өндіріс факторлары бір-бірін толықтырады. Сондықтан, оларды алмастырудын технологиялық шекті нормасы төмендейді. Изоквантаның көлбеулігі түрақты өндіріс көлемі шеңберінде факторларды алмастырудын шегі бар екенін жэне алмастыру барысында эр түрлі қиындықтардың кездесетінін көрсетеді.
масштаб тиімділігі (ондіріс ауқымының осуі) дегеніміз өндіріс факторлары шығындарын арттыру мен өндіріс көлемінің өзгеруі арасындағы арақатынастыц сипатын көрсететін өндірістік үрдістің мацызды қасиеті. Осы арақатынастың сипатына байланы- сты масштаб тиімділігінің мынадай үш түрін бөліп көрсетуге бола ды:
