2. Дәрістік кешен 1-тарау. Криминалистиканың жалпы теориясы

1. 
   Тактикалық операция түсінігі.
   
2. 
   Тактикалық операцияның тергеулік әрекеттер м және жедел іздестіру шараларымен арақатынасы.
   
3. 
   тактикалық операцияны қылмыстық іс қозғау сатысында және кідіртілмейтін тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде пайдалану.
   

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

№21 лекция. Тергеуге қарсылық білдіру және оны жою жолдары.

Мақсаты: Тергеуге қарсылық білдіру және оны жою жолдарын қарастырып, тиімділігін анықтау.

1. 
   Тергеуге қарсылық білдіру түсінігі, мазмұны және субъектілері.
   
2. 
   Қылмысты және оған қатысушылар, келген зардапты жасыру нысанындағы тергеуге қарсылық білдіру.
   
3. 
   Тергеуге қарсылық білдіру жоюдың әдіс тәсілдері.
   

Бұлтартпау шаралары

- ешқайда кетпеу және езін дұрыс ұстау туралы қол қойдыру;

- жеке кепілдік беру;

- әскери қызметшіні әскери бөлім командованиесінің бақылауына беру;

- кәмелетке толмағанды қарауға беру;

- кепіл болу;

- үйде қамауда ұстау;

- қамау болып табылады.

Бултартпау шараларын таңдау кезінде ескерілетін мән-жайлар Бұлтартпау шарасы жөне оның қайсысын қолданудың қажеттігі туралы мәселені шешу I кезінде осы Кодекстің 139-бабында аталған мән-жайлармен қатар, тағылған айыптаудың ауырлығы, айыпталушының жеке басы, оның жас мөлшері, денсаулық жағдайы, отбасы • жағдайы, немен шұғылданатындығы, мүліктікжай-күйі, тұрақты тұратын жерінің бар-жоғы және басқа мән-жайлар ескерілуге тиіс.

Сезіктіге қатысты бұлтартпау шаралары ерекше жағдайларда осы Кодекстің 139-бабында кезделген негіздер болған кездежәне 141-бабында көрсетілген мән-жайлар ескеріле отырып қолданылуы мүмкін. Бұл реттегі айыптау сезіктіге бұлтартпау шарасы қолданылған кезден бастап он тәуліктен кешіктірілмей, ал егер сезікті адам ұсталып, содан кейін қамауға алынса, — ұсталған кезден бастап осындай мерзімде тағылуға тиіс. Егер бұл мерзімде айып тағылмаса, бұлтартпау шарасы дереу тоқтатылады. Егер осы баптың бірінші бөлігінде аталған мерзім аяқталғанға дейінгі жиырма төрт сағатта қамауда ұстау орнының бастығына оған қатысты бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алу қолданылған сезіктіге айып тағу туралы хабар келіп түспесе, қамауға ұстау орнының бастығы ол туралы қылмыстық істі жүргізуші органға немесе адамға, сондай-ақ
прокурорға хабарлауға міндетті. Егер осы баптың бірінші белігінде көрсетілген мерзім аяқталған кезде бұлтартпау шарасын тоқтату немесе сезіктіге айып тағу туралы тиісті шешім келіп түспесе, қамауға ұстау орны әкімшілігінің басшысы көшірмесін жиырма терт сағаттың ішінде қылмыстық істі жүргізуші органға немесе адамға және прокурорға жолдайтын өзінің қаулысымен оны босатады. Қамауға ұстау орны әкімшілігінің басшысы осы баптың екінші бөлігінің талаптарын орындамаған жағдайда заңмен белгіленгендей жауапты болады

Бүптартпау шараларын қолдану тәртібі

Айыпталушыға (сезіктіге) бір мезгілде екі және одан да көп бұптартпау шараларын қолдануга болмайды.

Қылмыстық процесті жүрпзуші орган бүлтартпау шараларын қопдану туралы адамға ; езікті болғән немесе айыпталатын қылмыс пен осы бүлтартпау шарасын қолдану үшін негіздіңкөрсетілуін қамтитын қаулы шығарады. Қаупының көшірмесі соған қатысты шығарылған адамға тапсырылады және онымен бір мезгіпде оған осы Кодексте көзделген бұлтартпау шарасын қолдану туралы шешімге шағымданудыңтәртібі түсіндіріледі.

Сезікті, айыпталушыоны болдырмау үшіносы Кодекстің144,145,146,147,148,149- і ., баптарында көзделген шаралар қолданыпған әрекеттерді жасаған жағдайда оған неғүрлым қатаң бүлтартпау шарасы қолданылады, ол турапы айыпталушығә, сезіктіге тиісті қаулының көшірмесін тапсыру кезінде жариялануы тиіс.
Ешқай да кетпеу және өзін дұрыс үстау ту ралы қолхат беру қы лмыстық процесті жүргізуші органның сезіктіден, айыпталушыдан аныідаушының, тергеушінің немесе соттың рүқсатынсыз түракры немесе уақытша түратын жерінен кетпеуге, сотта істі тергеуге және қарауға кедергі келтірмеуге, белгіленген мерзімде қылмыстық процесті жүргізуші органның шақыруы бойынша келуге жазбаша міндеттемесін алуынан түрады.

Жеке кепілдік сенімге ие бопған адамдардың олар сезіктінің немесе айыпталушының өзін дүрыс үстауына және олардың қылмыстық процесті жүргізуші органның шақыруы бойынша келетіндігіне кепілдік беретіндігі туралы жазбаша міндеттемесінен түрады. Кепілдік берушілердің саны екеуден кем болмайды.

Бүлтартпау шаралары ретіндегі жеке кепілдікті таңдауға тек кепілдік берушілердің жазбаша өтініші мен оған қатысты кепілдік берілетін адамның келісімі бойынша ғана жол беріледі.

Кепілдіқ беруші оған қатысты өзі кепілдік беретін адамның айыбының мәні, кепілдік берушінің оған сезікті, айыпталушы бүлтартпау үшін осы шара қолданылған әрекетті жасаған жағдайда ақшадай айып салынатындығынан түратын.жауаптылығы түсіндірілгендігін растайтын жеке кепілдігі туралы қолхат береді.

Кепілдік беруші қылмыстық іс бойынша ісжүргізудің кез келген сәтінде кепілдік беруден бас тартуға қүқылы.

Сезікті, айыпталушы оны болдырмау үшін жеке кепілдік қопданылған әрекеттерді жасаған жағдайда, әрбір кепілдікберушіге сот осы Кодекстің 160-бабында кезделген тәртіппен жүз айлықесептіккөрсеткішке дейінгі мелшерде ақшапай айып салуы мүмкін.

Әскери бөлімдер командованиесінің әскери қызметшілер немесе оқу жиынына шақырыпган әскери міндетгілер болып табыпатын сезіктілерді, айыпталу шы ларды байқауы Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері мен Ішкі әскерлерініңжарғыпарында көзделген және ол адамдардың тиісті мінез-қүлқы мен олардың қы лмыстық процесті жүргізуші органның шақыруы бойынша келуін қамтамасыз етуге тиісті шаралардың қолданылуынан түрады.

Әскери белімніңкомандованиесіне олбойынша аталған бүлтартпау шарасы таңдалған істің мәні туралы хабарланады. Әскери белімнің командованиесі: байқау орнатылғаны туралы осы бүлтартпау шарасын таңдаған органға жазбаша хабарлайды. Сезікті, айыпталушы оны болдырмау үшін аталған бұлтартпау шарасы таңдалған әрекетті жасаған жағдайда әскери бөлімнің командованиесі ол туралы осы бүптартпау

Кәмелетке толмағанды ата-анасының, қамқоршыларының, қорғаншыларының немесе басқа да сенімге ие адамдардың, сондай-ақ ол түрып жатқан арнаулы балалар мекемесі әкімшілігінің қарауына беру аталған адамдардың біреуінің кәмелетке толмағанның тиісті мінез-құлқы мен оның қылмыстық процесті жүргізуші органның шақыруы бойынша келуін қамтамасыз етуін өзіне қабылдайтын жазбаша міндеттөме қабылдауынан түрады. Кәмелетке толмағанды ата-анасыныңжәне басқа да адамдардың қарауына беру тек

Қарауына қабылдау туралы қолхаталынып қойылған кездеата-аналарға, қамқоршыларға, қорғаншыларға, арнаулы балалар мекемелері әкімшілігі өкілдеріне кәмелетке толмаған сезік келтірілген немесе ол айыпталған қылмыстық сипаты туралы және қарауына алу жөніндегі өздеріне қабылданған міндеттерін бұзған жағдайдағы олардыңжауаптылығы туралы хабардар етіледі.

Қарауына кәмелетке толмаған берілген адамдарға олар қабылдаған міндеттемелерін 1 орындамаған жағдайда осы Кодекстің 145-бабының бесінші бөлігінде және 160-бабында ; көзделген жазалау шаралары қолданылуы мумкін.

Кепіл сезіктінің, айыпталушының өзі не басқа жеке немесе заңцы тұлға соттың депозитіне сезікті, айыпталушы анықтау, тергеу органдарына немесе сотқа олардың шақы-руы бойынша келуі жөніндегі міндеттерін орындауын қамтамасыз етуге енгізетін ақшадан тұрады. Кепіл ретінде прокурордың немесе соттың рұқсатымен басқа да бағалы заттар мен жылжымайтын мүлік қабылдануы мүмкін. Кепілдің бағалылығын дәлелдеу кепіл берушіге жүктеледі. Кепілдік сомасын айыптаудың ауырлығын, сезіктінің, айыпталушының жекебасын, кепіл берушінің муліктікжағдайын ескере отырып, осы бұлтартпау шарасын таңцаған; адам белгілейді. Аса ауыр қылмыс жасады деп айыпталған адамдарға қатысты кепіл қабылданбайды

Кепіл прокурордың санкциясымен не соттың шешімі бойынша ғана қабылданады. Кепілдің мөлшері: шағын ауырлықты қылмысжасағандығына айыпталуы кезінде айлық есептік көрсеткіштің жүз еселенген мөлшерінен; орта ауырлықтағы байқаусызда жасалған қылмысқа айыпталуы кезінде — айлық есептік көрсеткіштің ұш жүз еселенген мөлшерінен; орташа ауырлықтағы қасақана қылмысжасағандығына айыпталуы кезінде—айлық есептік көрсеткіштің бес жүз еселенген мөлшерінен; ауыр қылмыс жасағандығы-
на айыпталуы кезінде — айлық есептік көрсеткіштің мың еселенген мөлшерінен кем болмайды.

Кепіл берушіге, егер оның өзі сезікті немесе айыпталушы болмаса, оған қатысты осы бұлтартпау шарасы қолданылатын адамның айыбының мәні түсіндіріледі. Кепілдің қабылданғаңцығы турапы сезіктіге, айыпталушыға осы баптың бірінші бөлігіңце көзделген міңдеттері түсіндірілгендігі, ал кепіл берушіге сезікті, айыпталушы шақыру бойынша келуден жаптарған жағдайда кепіл мемлекеттің кірісіне айналатындығы туралы ескертілгендігі атап етілген хаттама жасалады. Хаттамаға осы бұлтартпау шарасын таңцап алған лауазымды адам, сезікті, айыпталушы, сондай-ақбасқа адам болса кепіл беруші қол қояды. Соттың депозитіне кепіл енгізілгендігі туралы хаттама мен құжат істің материалдарына қосылады, ал кепіл

Осы баптың бесінші бөлігіңце көрсетілген жағдайда прокурор сотқа кепілді мемлекеттің кірісіне айналдыру туралы үсыныс жолдайды. Сот кепіл беруші жоғары тұрған сотқа шағымдануы мүмкін болатын тиісті шешім қабылдайды. Қалған жағдайларда сот істі тоқгату туралы үкім немесе қаулы шығарған кезде кепілді

Үйде қамап ұстау сезіктіге, айыпталушыға қамауға алу түріндегі бұлтартпау шарасын пайдалануға мүмкіндік беретін шарттар болған, бірақ адамды толықгай оқшаулау қажет болаалймайтын немесе жасы, денсаулық жағдайы, отбасылық жағдайы және басқа да мән- жайлар ескеріле отырып, дұрыс емес деп ұйғарылған кезде осы Кодекстің 150-бабында көзделген тәртіппен прокурордың санкциясымен не соттың шешімі бойынша қолданылады. Бұлтартпаудың аталған шарасын таңцау туралы қаулыда қамауға алынған адамға колданылатын бостандығын нақты шектеу және белгіленген шектеулердіңсақгалуына қадағалауды жүзеге асыру жүкгелген орган немесе лауазымды адам көрсетіледі. Қамап ұсталатьін адамға белгілі бір адамдармен қарым-қатынас жасауға, хат-хабар алуға және жөнелтуге, кез келген байланыс құралдарын пайдалану арқылы сөйлесуге тыйым салынуы, сондай-ақтүрғын үйден шығуға шектеу белгіленуі мүмкін. Қамап үсталатын адамның түрғыльіқты жері күзетілуі мүмкін. Қажет болған кезде оның мінез-құлқын қадағалау белгіленеді.

Қамауға алу бұлтартпау шарасы ретінде прокурордың санкциясымен не соттың шешімі бойынша ғана және тек заңмен екі жылдан артық мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделген әдейі қылмысжасалғандығы және заңмен үш жылдан артық мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделген абайсызда қылмыс жасалған-дығы үшін айыпталушыға (сезікгіге) қатысты қолданылады. Ерекше жағдайларда бүл бұлтар-тпау шарасы заңмен екі жылдан артық емес мерзімге бас бостандығынан айыру түрінде жаза көзделген қылмыстар туралы іс бойынша айыпталушыға (сезіктіге) қатысты, егер: 1) оның Қазақстан Республикасының аумағында түрақты түратын жері болмаса; 2)оныңжеке басы анықталмаса;

ол бұрын таңцалған бүлтартпау шарасын бұзса; ол қылмыстық қудалау органдарынан немесе соттан жасырынуға тырысса немесе жасырынса, қолданылуы мүмкін.

Тергеуші, анықтаушы бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алуды таңдау қажет болған кезде осы бұлтартпау шарасын таңдау туралы қаулы шығарады. Қаулыда айыпталушыны (сезіктіні) күзетпен үстау қажеттігі туындаған себептер мен негіздер баяндалуы тиіс. Қаулымен бірге аталған бұлтартпау шарасын таңцаудың негізділігін растайтын материалдар қоса беріледі. Егер бүлтартпау шарасы ретінде қамауға алуды таңцау туралы қаулы сезіктіге, усталған адамға қатысты осы Кодекстің 132,134-баптарына орай шығарылса, ол
ұстау мерзімі аяк^алғанға дейінгі алты сағаттан кешіктірілмей прокурорға ұсынылуы тиіс. Бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алуды таңцау туралы қаулы материалдары прокуратураға түскен кезден бастап алты сағаттың ішінде прокурордың кідіріссіз қарауына жатады.

Қамауға алуға санкция беру құқығы Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына, Бас әскери прокурорға,олардыңорынбасарларына,облыстардыңпрокурорларына,олар-дыңорынбасарларына, аудандықжәне қалалықпрокурорларға, сондай-ақоблыстардың, аудандық немесе қалалыц прокурорлардың құқығында әрекет ететін әскери, көліктік және басқа да прокурорларға және облыстар прокурорларының құқықтарында әрекет ететін прокурорлардың орынбасарларына беріледі.

Прокурор заңмен кезделген негіздер болған кезде және осы Кодекстің 139-бабында көзделген зардаптарды болдырмау мүмкіндігі болмаған жағдайда басқа неғұрлым жұмсақ бұлтартпау шарасын таңцау жолымен айыпталушыны (сезіктіні) қамауға алуға санкция береді. Прокурор қамауға алуға санкция туралы мәселені шешу кезінде күзетпен ұстау үшін негіз бар барлық материалдармен мұқият танысуға және айыпталушыдан (сезіктіден) жеке жауап алуға міндетті. Жауап алу кезінде тергеуші, анықтаушы, қорғаушы, егер ол іске
қатысатын болса, кәмелетке толмаған айыпталушының (сезіктінің) заңды өкілдері қатыса
алады және қаралатын мәселе бойынша өзінің пікірін айта алады.