«аграрлық технологиялар» кафедрасы

2. Бір қарыққа берілетін жалпы су мөлшері:

W=mw_K/1000=600-140/1000=8,4 м³ немесе 8400 литр

3. Осы су көлемі қанша уақытта қарыққа жіберіледі?

Бұл топырақтың су сорғыштығына байланысты. Оны тәжірибе арқылы анықтайды. Біздің мысалда бір метр қарық ұзындығына 0,06 (10,7) = 42 метр, су 2 сағат 20 минутта (8400 сек) сіңеді делік. Сонда 200 метр қарық ұзындығына Qқ=42 -200/8400=1л/с су өтімі беріледі екен. Яғни қарық 2 сағат 20 минутта суару мөлшерін қабылдайды.

Қарыққа су жіберілгеннен кейін, оны бақылап отырған жөн. 10-20 минуттан кейін қарық соңынан лайланып су аға бастайды. Сәл уақыттан соң лай басылып, су тазалана бастаса, онда қарыққа берілген су өтімі дұрыс есептелген. Егер де лай басылмаса, онда топырақтың шайылып жатқандығы. Оны болдырмау үшін қарық басындағы су өтімін азайту керек .

Суару жұмысы тәулік бойы тынымсыз үш кезеңде жүргізіледі Аға сушы сушылардың жұмысын ұйымшылдықпен жүргізуді қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, ол каналдағы суды әр сушыға бөле, сифон түтіктермен құбырларды жалғастырып, әр сушыға тиісті тапсырма береді.

Жабық суармалы жүйелерде суарар алдында суару шлангасын гидранттарға жалғап, резеңке сақинасымен бекітіп, жер бетіне төсейді. Шланганың әр 60 см бойында арнайы ойықтар болады. Сол ойық арқылы су қарыққа барады. Мұндай суармалы жабық жүйелерді қадағалап, жөндеп тұру үшін 3-4 адамнан құралған бригада болады. Суару жұмысы шланганы жуумен аяқталады. Жуу үшін есептен тыс су өтімі беріледі де, шланга соңына дейін жеткізіледі. Гидравликалық соққы болмас үшін су қысымы 1-1,5 м су сынабынан аспауы керек.

Топырақ кепкеннен соң, шланга оралып жиналуы тиіс. Сулы күйінде шланганы жинауға болмайды.

Жаңбырлатқыштарды пайдаланған кезде сумен бірге минералды тыңайтқыштарды да береді. Ол үшін жаңбырлатқыш агрегаттарда арнайы жасалған гидроқондырғы болады. Оған минералды тыңайтқышты қажетті кезінде салып отырады. Қажетті тыңайтқыш мөлшері мына теңдеумен табылады:

Бұл жерде:

Суармалы жерлерде көбірек пайдаланылып жүрген жаңбырлатқыштар: "ДДА-100МА"; "ДДН-100"; "Фрегат", "Волжанка".

"ДДА-100МА" агрегатын пайдаланған кезде су сорғыш шлангасының темір торы бекітіліп қалмауы үшін уақытша арықты үнемі шөп-шаламнан тазалап тұру керек. Агрегат жүретін жол тегіс болуы қажет. Бұрылыс жерлерде форманы трактор өсіне бағыттап бұру керек.

"Фрегат" жаңбырлатқышы бір орында тұрып 16,2-72,6 гектар жерді суарады. Бір оператор 3-4 агрегаттың жұмысын қамтамасыз етеді. Бір орыннан екінші орынға оны трактормен сұйреп апарады. Бұл кезде барлық дөңгелектер құбыр өсіне параллель бұрылады да, бірінің ізінен бірі жүріп отырады. Өсімдіктін зақымдануы 1%-дан аспайды.

Жеке қожалық шаруашылығьшда суару машиналарын пайдаланған тиімді болады. Ондай машиналардың "ППА-165"; "ППА-300" т.б. түрлері бар. Бұл машиналар кәдімгі мелиоративтік тканмен жасалған шлангалардан және "Т-28-3" маркалы кішкене трактордан тұрады.

Суару жұмысына аға сушы жауап береді. Әр сушыға резеңке етік, күрек, кетпен, сифон, қалқан, қолғап беріледі.

Шаруашылықтағы суару жұмысын ұйымдастырып басқаратын агроном болады. Бөлімше бастығы және бригадирлермен бірге ол суарудың сапасына, суару мерзімінің сақталуына жауап береді. Суару жұмысының оперативтік графигін жасауға қатысады. Күн сайын аға сушыдан суарылған жерді қабылдайды.

Ал, шаруашылықтағы суару жүйесінің тынымсыз жұмыс істеуін гидротехник қамтамасыз етеді. Ол суды уақытылы әр бригадаға, әр звеноға жоспар бойынша бөліп, оның пайдалануын қадағалап отырады.

Шаруашьшықтағы суды пайдалану жағын аудандық су Басқармасы қадағалап отырады. Әр шаруашылықтарға, жеке қожалықтарға немесе фермерлерге берілетін су мөлшері өлшеніп отырылады. Суармалы жерлерді аралап, кемшіліктерді (ысырапсыз су пайдалануды) болдырмаудың көзін іздейді. Егер ондай кемішліктер шаруашылықтың әсерінен болып жатса, онда су беруді тоқтатып қойып, айып төлем салуға құқығы бар.

Түн уақытындағы суаратын жердің ауданы үлкен және қарықтар ұзын болғаны жөн. Сушылар күндіз, түнде суаратын жерді белгілеп, сифондарды, трубкаларды орнына қойып үлгеруі керек. Түнде қарықтың су өтімін күндізгіге қарағанда 1,5-2 есе азайтады. Түнде бір танапта екі сушыдан жүруі керек.

Суарылған жерді агроном қабылдап алады. Қабылдау барысында оның сапасын төмендегі әдістердің бірімен анықтауға болады:

1. Көзбен қарап бағалау;

3. Топырақтың ылғалдылығын анықтау арқылы.

Көзбен қарап бақылауды күндізгі сағат 11⁰⁰-де жүргізеді. Жақсы суарылған жер қою қара, аз суарылған жер сәл қоңырланып тұрады.

Егер қоңырланып тұрған жер суарылған ауданның 20%-нан асса, ол жерді қайта суартады.

Агроном тросы пайдаланылған кезде суарылған танапқа өз салмағымен 40 см-ге дейін енуі керек. Одан аз болса – су аз берілгені.

Топырақ ылғалдылығы арқылы анықтау лабораториялық жолмен табылады. Топырақ деңгейінен (әр 20 см тереңдігінен) бюкспен оның үлгісін алады да салмағын өлшейді. Одан сон, бюксті ашық түрде термостат пешіне салып, 8-10 сағат кептіріп, салмағын қайта өлшейді.

1.Су пайдаланушылардың қандай ұйымдарын білесіз, олардың атқаратын қызметтері қандай

2. Су пайдалану жоспарын қалай құрады, ол не үшін керек

3. Су пайдалану жоспарын құру үшін қандай мәліметтер керек

4. Су пайдалану жоспары қалай жүзеге асырылады

5. Су пайдалану жоспарына қандай өзгерістер енгізуге болады

1.Зубаиров О.З., Тлеуқұлов А.Г. Суару мелиорациясы, Алматы, 2010 ж.

2.Әуезов Ә.Ә., Атақұлов Т.А., Сүлейменова Н.Ш., Жаңабаев Қ.Ш. Егіншілік, оқулық, Алматы, 2005 ж.

3.Атақұлов Т.А., Кененбаев Т.С. Ауыл шаруашылық мелиорациялары, Алматы, 2003 ж.

1. ҚР жер ресурстары (қорлары)

2. ҚР жер ресурстарын пайдалану проблемалары (мәселелері)

3. Мелиоративті егіншілік курсының мақсаттары

4. ҚР мелиоративті егіншілік жағдайы

5. Жерлердің мелиорациялаудың даму болашағы

6. Суармалы егіншіліктің қоршаған ортаға әсері

7. Жерлерді рекультивациялау, оның жолдары

8. Орман мелиорациясы, егіншілікке әсері

9. Өсімдіктің өніп-өсу мен даму факторлары

10. Суарудың топырақ үрдістеріне әсері

11. Суарудың микробиологиялық үрдістерге әсері

12. Суарудың микроклиматқа әсері

13. Суарудың өнімділікке және оның сапасына әсері

14. Топырақтың су (ылғал) режимі

15. Жерді мелиорациялаудың негізгі түрлері

16. Топырақтың ауа-су режимін реттеу жолдары

17. Құм тоқтату

18. Техникалық мелиорациялар

19. Ауыл шаруашылық дақылдарының суару режимі

20. Суару режимін анықтау әдістері

21. Суару мерзімдерін анықтау әдістері

22. Суару мерзімін топырақ ылғалдығы арқылы анықтау

23. Суару нормасы

24. Топырақтың еркін су сиымдылығы

25. Топырақ ылғалдылығын анықтау жолдары

26. Суару тәсілдері және олардың сипаттамасы

27. Топырақтың жоғарғы қабаты арқылы суару тәсілдері және олардың сипаттамасы

28. Жаңбырлатып суару, оның түрлері

29. Топырақтың төменгі қабаты арқылы суару

30. Тамшылатып суару

31. Жаңа суару тәсілдері

32. Суармалы жерлерді тегістеу

33. Тегістеудің түрлері

34. Түбегейлі тегістеу, түрлері

35. Егін себер алдында тегістеу технологиясы

36. Қысқа ағынды жаңбырлатқыш машиналармен суаруды ұйымдастыру

37. ДДА-100МА жаңбырлатқыш агрегатының бір жерде жүру санын анықтау (формула)

38. Волжанка жаңбырлатқышымен суаруды ұйымдастыру

39. Волжанка, ДДН-100 жаңбырлатқыштарының бір жерде тұрып суаратын уақытын анықтау (формула)

40. Алыс ағынды жаңбырлатқыш машиналармен суару жұмысын ұйымдасты-ру
2 - аралық бақылау бойынша бақылау сұрақтары.

1. Жергілікті су көздерін пайдалану, олардың түрлері

2. Көлтабандап суару, кемшіліктері мен артықшылықтары

3. Көлтабанның түрлері

4. Төгінді су жөнінде түсінік, оның түрлері

5. Төгінді суды тазалау жолдары

6. Төгінді судың құрамы (N,P,K)

7. Төгінді суды ауылшаруашылық дақылдарды суаруға пайдалану, шешілетін мәселелер

8. Су эрозиясы және оның келтіретін зияны

9. Су эрозиясы, түрлері

10. Ирригациялық эрозия және оның түрлері

11. Су эрозиясымен күрес шаралары

12. Су эрозиясымен агротехникалық күрес шаралары

13. Су эрозиясымен ұйымдастыру-шаруашылық күрес шаралары

14. Су эрозиясымен орман мелиоративтік күрес шаралары

15. Су эрозиясымен гидротехникалық шаралармен күресу

16. Ирригациялық эрозиямен күрес шаралары

17. Мелиорацияланған жерлерді қарқынды пайдалану жолдары

18. Мелиорацияланған жерлерде ауыспалы егіс құру ерекшеліктері

19. Ауыспалы егістегі егіндерді нығыздау

20. Аралық дақылдар, оның маңызы

21. Ерте көктемдік аралық дақылдар

22. Аңыздық аралық дақылдар

23. Аралас аралық дақылдар

24. Мелиорацияланған жерлерде инновациялық технологиялар

25. Ресурс үнемдейтін технологиялар, оларға сипаттама

26. Күздік бидайды тікелей себу технологиясы

27. Ауылшаруашылық дақылдарын жалға себу технологиясы

28. Ресурс үнемдейтін технологиялардың өнімділікке, топырақ құнарлылы-ғына әсері

29. Мелиорацияланған жерлерде топырақ өңдеу ерекшеліктері, негізгі өңдеу

30. Егін егер алдында және қатараралық өңдеу

31. Суармалы жерлерде қатараралық өңдеудің мақсаттары

32. Арамшөптер жөнінде түсінік, келтіретін зияндары

33. Арамшөптерді агробиологиялық жіктеу

34. Суармалы жерлерде көп кездесетін арамшөптер

35. Арамшөптермен агротехникалық әдіс арқылы күресу

36. Арамшөптермен химиялық әдістер арқылы күресу

37. Суармалы жерлердің тұздану себептері

38. Бірінші тұздану

39. Екінші тұздану

40. Тұзданудың зияндылығы

41. Тұзданумен агротехникалық күрес шаралары

42. Суармалы жерлердегі кәріздер

43. Ашық кәріз

44. Жабық кәріз және оның түрлері

45. Тұзданған жерді шаю (сор шаю)

46. Шаю технологиясы

47. Шаю мөлшері (нормасы)

48. Фитомелиорация

49. Жақсы фитомелиоранттар, олардың тұзданумен күресудегі орны

50. Химиялық мелиорация арқылы тұзданумен күресу

Қорытынды бақылау сұрақтары

1. Мелиоративтік егіншілік жөнінде түсінік, оның ауылшаруашылығындағы маңызы

2. Жерлерді қарқынды (интенсивті) пайдалануда мелиоративтік егіншіліктің орны

3. ҚР жер ресурстары (қорлары)

4. ҚР жер ресурстарын пайдалану проблемалары (мәселелері)

5. Мелиоративті егіншілік курсының мақсаттары

6. ҚР мелиоративті егіншілік жағдайы

7. Жерлердің мелиорациялаудың даму болашағы

8. Суармалы егіншіліктің қоршаған ортаға әсері

9. Жерлерді рекультивациялау, оның жолдары

10. Орман мелиорациясы, егіншілікке әсері

11. Өсімдіктің өніп-өсу мен даму факторлары

12. Суарудың топырақ үрдістеріне әсері

13. Суарудың микробиологиялық үрдістерге әсері

14. Суарудың микроклиматқа әсері

15. Суарудың өнімділікке және оның сапасына әсері

16. Топырақтың су (ылғал) режимі

17. Жерді мелиорациялаудың негізгі түрлері

18. Топырақтың ауа-су режимін реттеу жолдары

19. Құм тоқтату

20. Техникалық мелиорациялар

21. Ауыл шаруашылық дақылдарының суару режимі

22. Суару режимін анықтау әдістері

23. Суару мерзімдерін анықтау әдістері

24. Суару мерзімін топырақ ылғалдығы арқылы анықтау

25. Суару нормасы

26. Топырақтың еркін су сиымдылығы

27. Топырақ ылғалдылығын анықтау жолдары

28. Суару тәсілдері және олардың сипаттамасы

29. Топырақтың жоғарғы қабаты арқылы суару тәсілдері және олардың сипаттамасы

30. Жаңбырлатып суару, оның түрлері

31. Топырақтың төменгі қабаты арқылы суару

32. Тамшылатып суару

33. Жаңа суару тәсілдері

34. Суармалы жерлерді тегістеу

35. Тегістеудің түрлері

36. Түбегейлі тегістеу, түрлері

37. Егін себер алдында тегістеу технологиясы

38. Қысқа ағынды жаңбырлатқыш машиналармен суаруды ұйымдастыру

39. ДДА-100МА жаңбырлатқыш агрегатының бір жерде жүру санын анықтау (формула)

40. Волжанка жаңбырлатқышымен суаруды ұйымдастыру

41. Волжанка, ДДН-100 жаңбырлатқыштарының бір жерде тұрып суаратын уақытын анықтау (формула)

42. Алыс ағынды жаңбырлатқыш машиналармен суару жұмысын ұйымдас-тыру

43. Жергілікті су көздерін пайдалану, олардың түрлері

44. Көлтабандап суару, кемшіліктері мен артықшылықтары

45. Көлтабанның түрлері

46. Төгінді су жөнінде түсінік, оның түрлері

47. Төгінді суды тазалау жолдары

48. Төгінді судың құрамы (N,P,K)

49. Төгінді суды а/ш дақылдарды суаруға пайдалану, шешілетін мәселелер

50. Су эрозиясы және оның келтіретін зияны

51. Су эрозиясы, түрлері

52. Ирригациялық эрозия және оның түрлері

53. Су эрозиясымен күрес шаралары

54. Су эрозиясымен агротехникалық күрес шаралары

55. Су эрозиясымен ұйымдастыру-шаруашылық күрес шаралары

56. Су эрозиясымен орман мелиоративтік күрес шаралары

57. Су эрозиясымен гидротехникалық шаралармен күресу

58. Ирригациялық эрозиямен күрес шаралары

59. Мелиорацияланған жерлерді қарқынды пайдалану жолдары

60. Мелиорацияланған жерлерде ауыспалы егіс құру ерекшеліктері

61. Ауыспалы егістегі егіндерді нығыздау

62. Аралық дақылдар, оның маңызы

63. Ерте көктемдік аралық дақылдар

64. Аңыздық аралық дақылдар

65. Аралас аралық дақылдар

66. Мелиорацияланған жерлерде инновациялық технологиялар

67. Ресурс үнемдейтін технологиялар, оларға сипаттама

68. Күздік бидайды тікелей себу технологиясы

69. Ауылшаруашылық дақылдарын жалға себу технологиясы

70. Ресурс үнемдейтін технологиялардың өнімділікке, топырақ құнарлылы-ғына әсері

71. Мелиорацияланған жерлерде топырақ өңдеу ерекшеліктері, негізгі өңдеу

72. Егін егер алдында және қатараралық өңдеу

73. Суармалы жерлерде қатараралық өңдеудің мақсаттары

74. Арамшөптер жөнінде түсінік, келтіретін зияндары

75. Арамшөптерді агробиологиялық жіктеу

76. Суармалы жерлерде көп кездесетін арамшөптер

77. Арамшөптермен агротехникалық әдіс арқылы күресу

78. Арамшөптермен химиялық әдістер арқылы күресу

79. Суармалы жерлердің тұздану себептері

80. Бірінші тұздану

81. Екінші тұздану

82. Тұзданудың зияндылығы

83. Тұзданумен агротехникалық күрес шаралары

84. Суармалы жерлердегі кәріздер

85. Ашық кәріз

86. Жабық кәріз және оның түрлері

87. Тұзданған жерді шаю (сор шаю)

88. Шаю технологиясы

89. Шаю мөлшері (нормасы)

90. Фитомелиорация

91. Жақсы фитомелиоранттар, олардың тұзданумен күресудегі орны

92. Химиялық мелиорация арқылы тұзданумен күресу

93. Суармалы егіншіліктің экономикалық тиімділігі

94.Мелиоративтік егіншілік жұмыстарын ұйымдастырудың экономикалық ерекшеліктері

95. Суармалы егіншілік жүйелеріндегі қорлар

96. Негізгі және айналымды қорлар

97. Жүргізілген шараларды, алынған өнімді экономикалық тұрғыдан бағалау

98. Өнімнің өзіндік құнын есептеу

99. Таза пайданы есептеу

100. Тиімділік деңгейін есептеу.

«Мелиоративтік егіншілік» курсы бойынша оқу процесінің картасы

№	Атаулар	Қаңтар					Ақпан				Наурыз			Сәуір			Ұпай саны
	Бақылау түрі	1-3	6-10	33-17	20-24	27-1	4-8	11-15	18- 22	25-29	1-5	8-12	15-19	22-26	29-3	6-10
		1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
І	Кіріспе бақылау	Кб															7
ІІ	Ағымдағы бақылау					КР1					КР2					КР3	33
1	Тестілік бақылау					Т1					Т2					Т3	15
2	БАОӨЖ тапсырмалары			С1			С2			С3			С4		С5		15
3	Реферат					Р1					Р2					Р3	10
ІІІ	Аралық бақылау								РБ1						РБ2		20
Барлығы																	100
Ең жоғары ұпай көрсетілген КР – (1,2,3,) – кредит 1,2,3..... РБ – рейтинг – бақылау

11. ОҚУ САБАҚТАРЫНЫҢ БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ЖӘНЕ МУЛЬТИМЕДИЯЛЫҚ СҮЙЕМЕЛДЕНУІ

№	Тақырыптар	Мультимедиялық сүйемелдену
1	Дәріс №1. Кіріспе. Қазақстан республикасында мелиоративтік егіншілік жағдайы және келешегі	Слайдтар
2	Дәріс № 2. Мелиоративтік егіншіліктің агроэкологиялық негіздері	Слайдтар
3	Дәріс №3. Суару мелиорациясының биологиялық және агротехникалық негіздері	Слайдтар
4	Дәріс №10 Суармалы егіншіліктің экономикалық тиімділігі	Слайдтар
5	Дәріс №5 Мелиорацияланған жерлерде ресурсүнемдейтін инновациялық технологиялар пайдалану	Слайдтар
6	Дәріс №6. Суармалы жерлерде топырақ өңдеу жүйесі	Слайдтар
7	Дәріс №7.Арамшөптер және олармен күресу жолдары	Слайдтар
8	Дәріс №8. Суармалы жерлердің сортаңдануымен күрес	Слайдтар
9	Дәріс №9. Суармалы егіншіліктің экономикалық тиімділігі	Слайдтар
10	Дәріс №10.Ауыспалы егістіктің өнімділігін арттыру жолдары	Слайдтар

12. «Аграрлық технологиялар» кафедрасының «Мелиоративтік егіншілік»

пәнінен сабақ беруге арналған мамандандырылған
ДӘРІСХАНАЛАР ТІЗІМІ

Рет №	Дәрісхана (кабинет,зертхана нөмірі)	Дәрісхананың (кабинет,зертхана сипаттамасы)	Дәрісханадағы оқытуда қолданылатын приборлар мен құрал жабдықтар
1	4-ғимарат 105,208	Кабинеттің аты «Егіншілік және өсімдік шаруашылығы» Кабинеттің мекен жайы Ы.Жахаев көшесі 67. 4 ғимараты, 209 к Бағдар мақсаты- 5В080100 және 5В081000 «Мелиоративтік егіншілік» пәнінен дәріс беру. Отыратын орынның саны - 20 Жұмыс орынның саны - 20 Кабинеттің жылдык адам сағаттағы жұмыс істеу қабілеттілігі теориялық 6 адам/сағат шын мәнінде 6 адам/сағат Кабинеттің барлык материалдарының бағасы - 488273тн80т Кабинеттің ауданы - 68м2	Интерактиві тақта, дисцилятор, Петри табақшалары, бюкстер, эксикатор, алюминый табақшалар, түрлі тұқымдар, егістік тақшайласы (полевой доска), күріштің бірнеше сортарының үлгілері, арпа, сұлы, мақсары, соя т.б. дақылдардың үлгілері.

Ұсынылатын әдебиеттер тізбесі

Негізгі әдебиеттер:

1. Голованов, А.И. Мелиорация земель / А.И. Голованов, И.П. Айдаров. М.С. Григоров – М.: КолосС, 2011. – 824 с. 2. Голованов, А.И. Мелиорация земель / А.И. Голованов, И.П. Айдаров. М.С. Григоров – М.: КолосС, 2011. – 824 с.

2.ҚР Ауыл шаруашылығы жерлері жөнінде деректер. Егеменді Қазақстан, 13 желтоқсан 2011 ж.

3.0. Лихацевич, А. П. Сельскохозяйственные мелиорации / А.П. Лихацевич, М.Г. Голченко, Г.И. Михайлов. - М.: ИВЦ Минфина, 2010. - 464 c.
4.Мелиорация земель. Учебник. - М.: Лань, 2015. - 816 c.
5. Моисеев, Н. Н. Рыбохозяйственная гидротехника с основами мелиорации / Н.Н. Моисеев, П.В. Белоусов. - М.: Лань, 2012. - 176 c.
6. О мелиорации земель. Постатейный комментарий к Федеральному закону / М.В. Пономарев и др. - М.: Юстицинформ, 2010. - 152 c.
7. Почвоведение, земледелие и мелиорация. Учебное пособие. - М.: Феникс, 2015. - 480 c..
8.. Тимерьянов, А. Ш. Лесная мелиорация. Учебное пособие / А.Ш. Тимерьянов. - М.: Лань, 2014. - 168 c.

9.Әуезов Ә.Ә., Атақұлов Т.А., Сүлейменова Н.Ш., Жаңабаев Қ.Ш. Егіншілік, оқулық, Алматы, 2005 ж.

10. Атақұлов Т.А., Кененбаев Т.С. Ауыл шаруашылық мелиорациялары, Алматы, 2003 ж.

11.Зубаиров О.З., Тілеуқұлов А.Т. Суару мелиорациясы, Алматы, 2010ж..

12. Муканов Б.М. Научные основы формирования агролесоландшафтов в равнинных условиях Казахстана, Алматы, 2002 ж.

Қосымша әдебиеттер:

1. Анисимов В.А., Губер К.В. и др. Справочник мелиоратора. Москва, 1976

2. Атақұлов Т.А. Су эрозиясы және оны болдырмаудың шаралары, Алматы, 1994

3 .Назарбаев Н.Ә. Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақ-станның жаңа мүмкіндіктері. Халыққа жолдауы, Егемен Қазақстан, 30.01.2010

4.Сыдық Д.А. Ресурсосберегающие технологии возделывания сельскохозяйственных культур на юге Казахстана, Шымкент, 2010

5.Карабаев М., Уолл П., Браун Х., Моргунов А. Основные направления деятельности СИММИТа в области ресурсосберегающих технологии в Казахстане // Ноу-Тил и плодосмен – основа аграрной политики поддержки ресурсосберегающего земледелия для идентификации устойчивого производ-ства: матер.межд.конф. – Астана-Шортанды, 2009