Ахметова ұлжан төлегенқызы орынбор ғылыми мұрағаттық комиссиясының құрылуы және қызметі
жүктеу/скачать 0,51 Mb.
|
Ахметова лжан т леген ызы орынбор ылыми м ра атты комиссиясын (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- НЕГІЗГІ БӨЛІМ Кіріспеде
- «Орынбор Ғылыми Мұрағаттық Комиссиясы тарихының теориялық-методологиялық негіздемесі, тарихнамасы және дерек көздері»
- «Мәселенің теориялық-методологиялық негіздемесі»
| Диссертацияның құрылымы. Зерттеу жұмысы алдына алған мақсат-міндеттеріне сәйкес кіріспеден, бес тараудан және қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ Кіріспеде диссертациялық жұмысқа жалпы сипаттама беріліп, тақырыптың өзектілігі негізделіп, жұмыстың зерттеу нысаны, мақсаты мен міндеттері, ғылыми жаңалығы, методологиялық негіздері, хронологиялық ауқымы, практикалық маңызы және қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар көрсетілген. «Орынбор Ғылыми Мұрағаттық Комиссиясы тарихының теориялық-методологиялық негіздемесі, тарихнамасы және дерек көздері» деп аталатын бірінші тарауда тақырыптың теориялық - методологиялық мәселелері мен тарихнамасы қарастырылып, мәселенің дерек көздеріне талдау жасалды. «Мәселенің теориялық-методологиялық негіздемесі» атты бөлімде зерттеу жұмысына қатысты методологиялық ұстанымдар, тұжырымдамалар баяндалады. Мемлекетіміздің тарихын жазуда ғылыми көзқарастардың қалыптасуы қоғамымыздың даму үрдісімен негізделетіні анық. Ғылымда ғылыми көзқарастар да жаңа білімге жету үшін өзінен бұрынғы ұстанымдар, тұжырымдар, қағидаларды негізге ала қалыптасады, не болмаса, нақтыланған көзқарастың өзгеріске түсіп, одан әрі ілгерілейтіні даму заңдылығындағы белгілі процесс. Сондықтан қазақ тарихын тарихи мұрағатқа жинаған ғылыми мекеме тарихын зерттеуде отар ел мен отарлаушы ел тарихы қатар өріле зерделенетіні ғылыми жұмыстың методологиялық әдіс тәсілдерін айқын таңдауды қажет ететін мәселе. Біз зерттеп отырған Орынбор Ғылыми Мұрағаттық Комиссиясы тарихы өз бастауын 1887 жылдан алғанымен, оның бастамасы Ресей империясының қазақ даласына аяқ басуымен қаланғаны жасырын емес. Оның барлығы Орынборда құрылған Орынбор экспедициясында (1734-1737ж.ж.), Орынбор комиссиясында (1737-1742ж.ж.), Орынбор шекаралық істері экспедициясында, Орынбор генерал-губернаторы кеңсесінде, Орынбор губерниясы кеңсесінде т.б. мекемелерде сақталды. Мұрағаттық комиссия жұмыс жасағанға дейін аталған мекемелерде жинақталған құжаттар қазақтарды ғана емес, Орта Азияны мекендеген өзге де халықтарды тануда басты көмек болды. Бірақ құжаттардың сақталуы ешқандай сын көтермеді. Ол турасында А.И. Левшин: «1735 жылы құрылған Орынбор шебіндегі Ресей мемлекетінің көршілес халықтармен қарым-қатынасын анықтайтын құнды құжаттар Орынбор шекаралық комиссиясында сақталған. Оны талдап, қараған кезімде көптеген құжаттардың уақыт өте жарамсыз болғанына, кейде олардың екінші қайтара пайдалануға жарамай жойылып жатқанына куә болдым», - деп ашық жазған болатын [2, с.13]. Оларды алғаш пайдаланған П.И. Рычков пен Н.П. Рычков еңбектері, мол деректерді тұңғыш рет пайдалануымен маңызды. Империялық саясатқа арқа сүйеген, оның сұранысына сай еңбек жазған зерттеушілер 1917 жылға дейін-ақ қазақтарды отарлау нысаны ретінде танып, тұтастай халықтың тарихын бұрмалады. Ресми тарихнамада халқымыз «жабайылар», «бұратаналар» атанды. Ол Орынбор Ғылыми Мұрағаттық Комиссиясының жұмысынан да көрініс тапты. Өйткені, ХХ ғасырдың басында-ақ Комиссияда жинақталған құжаттардың барлығы дерлік империяның Орта Азияға жылжуын ақтайтын. Түрлі басылымдар, соның ішінде Комиссияның «Еңбектері» оған айқын дәлел бола алады. Қазақ халқын отарлау объектісі етіп алған үкімет көзқарасын дамытқан зерттеушілер әрбір мақаласында, еңбегінде сол ойды қалың көпшілікке насихаттады. Комиссия өз ізденістерінің методологиялық арқа сүйер тірегі өз елінің саясатын ашық қолдауға бағытталды. Ал қазақ зиялыларының отарлауға деген көзқарасына тоқталсақ, М. Шоқай ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасыр бас кезеңінде орыс шенеуніктерінің де қазақ тарихындағы ұстанымдарын қатаң сынға алып, оны ғылымға жасалған қиянат деп есептеді. М. Шоқай тарихта тек қана ақиқат жазылуы тиіс деген тоқтамға келсе, Х. Досмұхамедов «Исатай-Махамбет» еңбегінде патша үкіметінің отарлық саясат ұстанғанын, одан құтылу үшін қазақтың өмір бойы күресіп келген тарихы қайта жазылуы қажет деп атап өтті [3, 6-7 бб.]. Әйтсе де Х. Досмұхамедовтың «енді қазақ тарихы жазылар» деген үміті ақтала қоймады. Жаңа кеңестік билік, большевиктік басшылық тарихқа бірден таптық методологияны қалыптастыра бастады. Ол бойынша елдің дамуы екі таптың бітіспес, қарама-қайшы күресінен тұрады деп негізделді. Алайда автор таптық қайшылыққа негізделген методологияны қоғамдық дамудың басты факторы ретінде есептемейді. Таптық методология тарихи қағидатты коммунистік партиялық қағидатпен байланыстырды, соған бағынышты етті. Осындай бұрмалаушылықтың нәтижесінде тарихилық қағидат өзінің объективтік шындыққа жетудегі негізгі функциясынан айырылып, коммунистік партиялық қағидаттың жетегіндегі қосалқы қағидатқа айналдырды. Тарих ғылымында тарихилық қағидаттың өзіндік ерекшелігі бар. Ол тарихи дамуда болған оқиғаларды ішкі байланыста қараумен қатар, оның себептерін, уақытын, даму ерекшеліктерін саралайды. Жалпы тарихилық қағидат өзге қағидатпен өзара ұштасады, бірін-бірі толықтырады. Мұрағаттық Комиссияның тарихы да осы қағидатпен өлшеніп жазылады. Қай заманда Комиссия құрылды, мақсаты неде еді, кімдер еңбек қылды, уақыт оларға қалай әсер етті т.б. тарихилық қағидаттың аумағына енді. Барлық деректі пайдаланбайынша, біртұтас тарих жасау мүмкін емес. ОҒМК жинақтаған мұрағат дерегін, оның басылымы «Еңбектерін» сол қалпында пайдалану немесе қабылдау тарихи шындыққа, оның үстіне ұлттық мүддемізге сай келмейтіндігі белгілі. Орынбор Ғылыми Мұрағаттық Комиссиясы мұрасында жазбаша да, заттай да, фольклорлық, археологиялық деректер де жеткілікті. Берілген бар деректі саралап, шынайы тарихи тұрғыда баға беру қазақстандық тарихшылардың қазірде басты міндеті екендігі анық. Тарихи деректерге объективті пікір қалыптастыру жолында олардың барлығы мұқият зерттеудің әдістері арқылы сұрыпталып, ой елегінен өткізілуі тиіс. Методологияның әдістер арқылы жүзеге асатынын ескерсек, тарихшының қолданатын әдістері де әр алуан болуы тиіс. Бүгінгі тарих ғылымында анализ, синтез, герменетикалық, ретроспективалық, салыстырмалы-тарихи, сипаттап баяндау әдістері кеңінен қолданылады. Аталған әдістер ішінде алдымен, кең тараған тарихи-салыстырмалы әдіс болып табылады. Ол әдіс арқылы XIX ғасырда Ресейде құрылған Мұрағаттық Комиссиялардың өзіндік ұқсастықтарын, ерекшеліктерін, алдына қойған мақсат-міндеттерінің орындалу деңгейін анықтаймыз. Одан отарлау саясатының жүрісін, әр кезеңдегі ұстанымдарын, жазылған еңбектердің өзара байланысын көреміз. Қорыта айтқанда, тарихшы тарихи-салыстырмалы әдіс арқылы өткен мен бүгінгі күннің даму деңгейін саралап, нақты қорытындыға келеді.
жүктеу/скачать 0,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|