Ақырғы аялдама(әңгімелер жинағы)

жатқанда құдайдың күні одан сайын қу шұнақтанып қоя берді.
Бетін ыққа салып, бір қырындап, бұқшиып келе жатқанымен бəрін
байқап келеді. Анау өзеннің ар жағынан қатқан күртікті күтірлетіп келе
жатқан аңшы Аманқұлдың күрең бестісі. Сонау шеттегі үйдің ығында
қаңылтыр шелекті даңғыратып жүрген Текес сорлының он жасар қызы
Бəтес. Темір жолдың бойында рельсті тық-тық ұрып жүрген соның əйелі
Ажар. Сырмақ күртесін киіп ап, ертелі-кеш жолды қарап тентірейді де
жүреді. Ажар десе ажар. Екі беті қызыл алмадай албырайды да тұрады.
Көзі тостағандай. Көргеннің көзінің жауын алып жайраңдап жүретін еді.
Бейбақ боп қалғанын əлі білмейді. Ол жетіп келмей тұрғанда үйіне аяқ
іліктірсе екен. Үйреншікті əдетіне басып, жүрексіне тіл қатып: «Қайнаға,
біздің үйдің кісісінен хат жоқ па екен?», — десе, бұл не демекші...
Атын тебініп-тебініп қойды. Жан-жағын пішен үйіп қымтап тастаған
тəпене қорасына кіргенде жүрегін зорға басты. 
Манадан бері албастыдай басып келе жатқан кенеп қапшықты төрге
лақтырып тастап, пештің алдына барып, алақанын отқа тосып, ыстық
табымен бетін сипады. Сосын орынан тұрып есікке беттеді. Алая қараған
Күншеге:
— Аманқұлға барып келем, — деді.
Есік алдына шығып, шағын ауылдың о жақ, бұ жағына тағы бір көз
салды. Текестің екі баласы бірін-бірі жетектеп үйлеріне кіріп барады.
Шешелері мойынына иін ағаш салып өзен жаққа беттепті.
Сабыр орта тұстағы түтіні будақтай шығып жатқан қоңыр үйге қарай
аяңдады.
Аңшы шəйін алдына енді ғана алған екен. Есігінен аттасаң, тұмсығың
төрін сүзетін жеркепенің жартысына отын үйіліпті. Сабыр тоны қаудырлап,
отынның үстіне отыра кетті. Сөзді Аманқұл бастады.
— Сабыр, сен əрлі-берлі жүргеніңде із көрмедің бе?
— Жоқ. Ондай ештеме көзіме шалынбады.
— Жаңа қайтып келе жатып байқадым, ауылдың ту сыртына аюдың ізі

кепті. Біразырақ ілесіп көріп ем, Аңырақтың аңғарына бара бергенде, қас
қарайып кетті де, кері оралдым.
Жаңыл кемпір елеңдеп сыртқа құлақ түрді. 
—Бала жылай ма?
Соның арасынша-ақ ботадай боздаған екі бала кіріп келді.
Жаңыл кемпір баж ете қалды:
— Бəтессің бе, айналайын не болып қалды? Апаң қайда? 
— Апам мана суға кетіп еді, əлі жоқ. 
—Не дейді? Қашан кетті?
— Бағана, атам аттан түсіп жатқанда.
— Одан бері бір шəй ішім уақыт өтті ғой. Мына тұрған суаттан əлі жете
алмай жүргені ме?
Екі шал түрегелді. Аманқұл төрдегі қара мылтықты қарына іле кетті. 
Сырт тас қараңғы. Аяз қарып тұр. Аяғыңды басқан сайын қарыш-қарыш
тіс қайрайды. Суатқа беттеген соқпақтың ен бойында көз кідіртер ештеңе
жоқ. Өзеннің қабағындағы қар айырттан. Əне əлдене қарауытты. Ойық.
Оның басы да жым-жылас. Екеуі дереу кері бұрылды. Қайтарда да ештеңе
көрінбеді. Кенет... Жайпауыт қабақтан аса бергенде жолдың оң бетінде
əлдене күңгірт қарауытты. Аманқұл мылытығымен түртіп көріп еді — күбі.
Қолдап су таситын қайың қара күбі. Төңірегі дөңгеленіп қарайып қалыпты.
Төгілген су. Əлдекімдер опыр-топыр алысыпты, жолдың жиегі
опырылыпты. Шалдардың жүрегі су ете қалды.
Аманқұл мылтығын алып оқ атты. Суық кештегі жақпар тастар таңқ-таңқ
жаңғырықты. Бірақ, одан бөгде дыбыс шықпады. Сілейіп-сілейіп біраз
тұрып екі шал үйлеріне қайтты.
Ажар сол кеткеннен мол кетті. Хабары шықпады. Қапелімде үрпиісіп
қалған ауыл бірте-бірте оны да есіне ала бермейтін болды. Тек кішкене

Бəтес қана көндіге алмады. Ылғи көзі білеудей болып жылап жүрді. Ақыры
қызылшаға тап болып өлді. Төрт жасар Кəрім Жаңыл кемпірге бауыр басып
алды. 
Жаз шыға Аманқұл қария атына мініп аңына аттанды. Оның оралатын
кезін бүкіл ауыл асыға тосатын. Анадайдан қарасы көрінгеннен-ақ тайлы-
таяғы қалмай, оның жер кепесінің қасына жиналатын. Балалар жағы шыдай
алмай алдынан жүгіретін. Бүгін де сандарын бір-бір шапалақтап алып,
өкшелері жарқылдап шапқылай жөнелісті. Жете бере күндегідей бірі
алдына, бірі артына жабыспай, аңтарылып тұрып қалды да, дереу ауылға
қарай қызыл танау боп қайта шапты. 
Не боп қалды деп ентелескен жұрт аңшының артына біреудің міңгесіп
келе жатқанын көрді. 
Аманқұл аңшы аң іздеп, тау кезіп жүреді де, шаршаған соң тынықпақ
боп, атын көгі қалың өзектің бойына жіберіп, анадай жерде сеңкиіп тұрған
оқшау жартастың үстіне барып қисаяды. Ту сыртынан күн қыздырып, сəл
мызғып барады екен. Біреу көйгөйлеп жылағандай болды. Əйелдің үні.
Қапелімде жүрегі дір ете қалды. Тұсаулы тұрған атына қарай ұмтыла берді
де, əлгі үн тап аяғының астынан шыққандай болған соң, бойын жиып алып,
жартастың о жақ, бұ жағына үңіле бастады. Үн күңгей беттен шығатын
сияқты. Мылтығын қолына алып, жартастан төмен түседі. Шынында да
үңгір бар екен. Əлгі көйгөй тұп-тура содан естіліп жатыр. 
— Əй, кім бар мұнда?
Дауыс тиыла қалды.
—Адам болсаң, жөніңді айт. Əйтпесе, атам. Тым-тырыс. Аңшы мылтығын
үңгірдің төбесінен асыра атып қалып еді. Оқ шиық-шиық тасқа тиді.
Үңгірдің іші баж ете қалды. Анық əйел даусы. 
— Айтасың ба жөніңді, жоқ па? Шық бермен!
Тағы да тым-тырыс. Шал мылтығын тағы да тарс еткізді. 
— Егер бас артық киіміңіз болса, лақтырып жібереңізші. Шығуға ұялып
тұрмын, — деді біреу үңгірдің түбінен. 

Шал жалма-жан шекпенін шешіп лақтырды. Сол-ақ екен, теңкиіп жатқан
дəу қара тастың ар жағынан қобыраған шаш көрінді. 
Ажар сөйтіп ауылға оралды. Келген əзірде жұрт топырлап төңірегін
босатпап еді. Қазір сейілді. Оң жақ босағада жападан жалғыз отырады да
қояды. Баяғы абысын-ажынның ешбірі маңына жоламайды. Осы отырғаны
отырған. Мынау төрт қабырға мен кең əлемнің бір жапырақ үзігін ғана
көзіне тосқан сығырайма терезе. Содан басқа қаймықпай көз салары да
жоқ. Кəрім екеш Кəрім де бұған жуымайды. Қобыраған шашы, қара
мүйізденіп жарылып-жарылып кеткен үсті-басы — бəрі де жұртты
шошытатын болса керек. Анадайдан состиып-состиып тұрғандары. Бір күні
бүл үйде жалғыз отыр еді, жүгіріп кеп, Кəрім есікті ашты. 
— Апа, апа..., — деп айқалай кірді. 
— Немене, құлыным? 
Бала жалт қарады. Бұны көріп қалт тұрып қалды. Ажар орынан көтеріле
беріп еді, бала бақырып сыртқа қашты. Бұл қуып жетіп ұстай алды. Кəрім
тулап бұлқынып жүр. Кенет Ажар пəлен уақыттан бері ұмыт болған ашуға
мініп, Кəрімді жақтан шапалақпен тартып-тартып қалды. Сол арада үйге
Жаңыл кемпір кіріп келді. 
«Ажар, жынданып кетіпті, Кəрімді қылғындырып жатқан жерінен
Жаңыл кемпір үстінен шығып, əзер айырып алыпты», — деген хабар дүңк-
дүңк етеді. Шақыртылмаған, қараттырмаған тəуіп пен бақсы да қалмады.
Əуелі келіншектің қол-аяғын байлап апанға тастады. Артынан Аманқұл
шал: «Бүйткенше өлтірсеңдерші, жұртым-ау», — деп аңыраған
дауысынан төбе құйқам шымырлайды», — деп босатып алып, үйінің
қасындағы шошалаға салып бақты. Арпалысып бой бермей жатқан
ештеңесі жоқ. Тыныш. Берген тамағыңды ішеді. Үндемейді. Сабырдың
қалтасындағы баяғы бір тілім қағаз тозып бітті. Əуелі соның хабарын
сұрайтындай бейшара əйелге жуымай жүрді. Сосын бір кездегі албырап
тұратын жүзі үсік шалған алмадай бүрісіп қалған мүскінге мүсіркей
қарады. Ешкіммен ісі жоқ енжар жанарынан күдерін үзіп, бірте-бірте тіпті
маңайына баруды да қойды. 
Аманқұл бір күні аю атып əкелді. Жұрт бұған да мəз-мəйрам болып
қалды. Дін ашпаған тек Ажар ғана. Ол сонау көгілдір тауларға қарап

мелшиген күйі мізбақпай отыр. Аюда да, оның жүнді барақ терісін
қызықтаған абыр-сабыр жұртта да еш ісі болмады. 
Ертесіне таңертең шошаладағы Ажар із-түзсіз жоқ боп шықты. Жел
жақтағы кермеге іліп қойған аю терісі де зымқайым жоғалыпты. 
Арада бір апта өткең соң Аманқұл аңнан болдыртып қайтты. Екі көзі
қызарып, бет-алды күлгін тартып, қабағы салбырап кетіпті. Кемпірінің
шəйін бірер ұрттады да төсек салдыртып, оранып жатып қалды. 
Көп тілге де келген жоқ. Бар айтқаны: Ажар əнеу күнгі аюдың терісін
бауырына басқан күйі баяғы үңгірдің ауызындағы қара тасты құшақтай
құлапты. 
1961 жыл.

жүктеу/скачать 1,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: