(Б.з.б. 3-2 ғ. – б.з. 5 ғ.)
Ø Қаңлылар туралы деректер
47. Б.з.б 138 жылы Қытай билеушісінің «Батыс елдеріне» жіберген елшілігі оралды:13 жылдан кейін.
48. Қаңлылар туралы «Вэсаканың ер жүрек ұлдары ең биік, бәрінен жоғары тұрған Канха қамалының алдында құрбандық берді» деп жазылған кітап: Авеста.
49. Қаңлылар туралы айтылатын қытай дерегі: «Тарих жазбалары».
50. Қаңлылардың өмірі мен тұрмысын сипаттап жазған тарихшы:Сыма Цянь.
51. Қаңлы мемлекетінің пайда болған уақыты, шекарасы туралы айтылатын маңызды тарихи дерек: «Цянь Ханьшу».
52. Қаңлы мемлекетінде жазу болғандығын дәлелдейтін: Қытай елшілері.
v Қаңлы ханының сарайында жазылған Заң жарғыларын көргенін келтіреді.
53. Қытай деректері бойынша ежелгі қаңлылар саны: 600 мың.
v Жауынгерлер саны: 120 мың.
54. Қаңлылар туралы негізгі дерек көздері Қытай деректері.
v «Қаңлылар өркөкірек, өжет келеді. Біздің елшілерімізге басын имейді. Орталық билік атынан келген өкілдерімізді үйсін елшілерінен төмен отырғызады. Олардың билеушілері мен ақсақалдарына тамақты алдымен береді, ал содан соң барып біздің елшілерге тартады».
Ø Қаңлылардың орналасуы
55. Қаңлы тайпалық бірлестігінің аумағы: Оңтүстік Қазақстан, Сырдария алқабы мен Қаратау жотасы.
56. Ежелгі қаңлылардың негізгі атамекені: Сырдарияның орта ағысы.
v Қаңлы мемлекетінің шекаралары Ташкент қаласы тұрған жерден асып, бір шеті Қаратау бөктерлерінен басталып, Талас өзеніне дейін созылған.
57. Қаңлылардың жазғы және қысқы астаналары болғандығын хабарлаған: Қытай хроникасы.
58. Қаңлы елінің астанасы: Битянь (Түркістан қаласының маңы).
59. Ежелгі қаңлылардың астанасы қазіргі заманғы Түркістан қаласының маңында болды, ал кейбір жазба деректерде Тараздың маңында.
60. Қаңлылардың солтүстігіндегі көршілері: Сарматтар мен аландар.
61. Қытай деректері бойынша, Қаңлы мемлекетінің гүлденуі кезінде сарматтар мен аландар қаңлыларға тәуелді болды.
62. Қаңлы мемлекетінің оңтүстігіндегі көршісі:Үйсін және Қытай.
63. Қаңлылардың экономикалық, мәдени, саяси, байланыс жасаған елдері: Қытай, Рим, Кушан.
Ø Қоғамдық құрылысы
64. Қаңлы билеушісінің титулы: Хан.
65. Ел басқару ісінде ханға көмектескен: үш орынбасары – уәзірі.
66. Қаңлы елі өз ішінде бөлінген иелік саны: Бес.
67. Қаңлы елі ішіндегі әр иелікті басқарғандар: Кіші хандар.
v Кіші хандарға бағынатын ру, тайпаларды көсемдер басқарды. Көсемдердің лауазымы мұрагерлік жолмен берілген.
§ Құл еңбегінің қолданылған жері ұсақ малды күту, мал өнімдерін өңдеумен шектелді.
Ø Археологиялық ескерткіштері және мәдениеті
68. Қаңлылардың археологиялық ескерткіштері үш мәдениеттен тұрады:
v Қауыншы мәдениеті " Ташкент төңірегі.
v Отырар-Қаратау мәдениеті " Сырдың орта ағысы, Қаратау беткейлерінен Талас өзеніне дейінгі аралық.
v Жетіасар мәдениеті " Қуаңдария, Жаңадария аңғарлары.
69. Арыс өзенінің сол жағалауындағы қаңлы қаласының орны: Көк-Мардан.
v Қала шағын және тұйық көшелерден тұрған. Бір-екі бөлмелі үйлер кездеседі. Үйге көше жақтан баспалдақ арқылы кірген. Есіктің қарсы алдында, үйдің ортасына жақын тік бұрышты жер ошақ болған. Екі бөлмелі үйдің екінші бөлмесі қойма болған.
70.
Қаңлылардың Пұшық-Мардан қаласы маңындағы зерттелген қонысы: Қостөбе.
71. Қаңлылардың 16 гектар жерді алып жатқан қала жұрты: Алтынасар.
72. Қаңлы дәуірінде пайда болған қоныстарды орта ғасырлардағы қала құрылыстарының түп-бастауына жатқызуға болады.
73. Қаңлыларда қайтыс болған адамды киімімен жерлеу Қауыншы мәдениетінежататын аймақтарға тән.
v Қаңлылар күнге, айға, жұлдыздарға табынған. Ата-баба аруағына сыйынған.
74. Қытай деректері бойынша қаңлылар арасында жақсы дамыды: Ән-күй, би өнері.
v Қос ішекті және бес ішекті музыкалық аспаптары мен сыбызғы-сырнайлары болған.
75. Кейбір көрші елдер той жасағанда, жоғары мәртебелі қонақтардың алдында өнер көрсету үшін қаңлы музыканттары мен бишілерін шақыртқан. Сондай көрші елдердің бір ақыны қаңлы бишілеріне риза болып, шығарған өлеңі: «Биші бикеш».
Ø Қаңлылардың шаруашылығы мен тұрмысы
76. Қаңлылар жайлауының шегі Орталық Қазақстан далаларына дейін.
v Қаңлылардың маңызды шаруашылығының бірі мал өсіру. Олар жылқы, қой, ешкі, сиыр сияқты үй малдарын өсірді.
77. Қаңлыларда отырықшылық дамыған өңір: Арал маңы, Ташкент төңірегі.
v Бұл өңірлерде ежелгі қоныстар мен қалалар қалыптаса бастады.
78. Қаңлыларда дәнді және бау-бақша дақылдары өсірілген аймақ: Сырдария аңғары.
v Жерді тас және металл кетпендермен өңдеді.
79. Қаңлыларда басым болған егіншілік түрі: Тәлімді егіншілік.
80. Шыршық өзенінің оң жағында қазылған канал: Зах.
81. Шыршық өзенінің сол жағасындағы қаңлы каналы: Ханарық.
82. Шыршық өзенінің оң жағында қазылған Зах каналының ұзындығы 20 шақырым.
83. Қаңлылардағы шаруашылықтың қосымша түрі: Аң аулау.
84. Қаңлылар әйелдері арасында жақсы дамыған қолөнер түрі: Жүн өңдеу.
v Олар жүннен киіз басып, иірілген жіптен киім, түрлі төсеніштер тоқыған.
85. Қаңлылардағы металл өндірісінің орталығы болған аймақ: Шаш-Илақ.
86. Қаңлыларда металл өңдеудің ірі орталығы болған ежелгі қала: Құлата.
87. Қаңлылар жерінен табылған б.з. 3-4 ғ. соғылған теңгелер саны: 1300.
v Мұндай теңгелердің көбісі табылған аймақ:Сырдария аймағы.
88. Б.з.б. 2 ғ. бастап пайдаланылған қытай теңгелері табылған Отырар алқабындағы қаңлы қорымы: Мардан.
89. Қаңлылар жерінен табылған көгілдір фаянстан жасалған ірі моншақтар: Сириянікі.
v Отырар ескерткіштерінде кездесетін кәріптастан (янтарь) жасалған моншақтар Балтық бойынан әкелінген.
Достарыңызбен бөлісу: |
