Үлы Тұранның Ү лдары Ү БӨЛІМ ТҰРАННАН ТЫС ТҰРАНДЫҚТАР
186 Асанбай А С К Д Р О В АТИЛЛА (ЕДІЛ)
Атилла — түркіше Еділ. Туған жылы беймәлім. Қайтыс болғаны 453 жыл, IV-V ғ ғ Айбыны асқан Атилланың қол астында жасақталған қалың нөпір әскері болды. Қаһарлы Атилла атанған тұс та 438-443 ж. ж. Ғұн тайпаларының одағы алып-күшке еніп, көркейе түсті. Ғұндар Рим империясының шығыс бөлігіне бірнеше дүркін (443, 447, 448 ж. ж.) ірі шабуылды жорықтар жасады. Шығыс Рим империясын жыл сайын салық төлеп тұруға мойынсұндырды. Осылай соғыс олжасына кенеліп масаттанған Атилла әскерлерін енді Баты- сқа бұрды. Жорық жолы үздік-үздік табысты олжаға ие болды. Айбынды Атилла мен оның осы атышулы жорықтары туралы Еуропа та- рихшылары аз жазғанмен м әз баға бермейді. Оның сыры да белгілі ғой, еуропалықтар бұл империяны орнатқан далалық көшпенділер дегенді мой- ындағысы келмей, көкіректерін қызғаныш, намыс қысады. Бесенеден белгілі, IV ғ бүкіл Еуропаның жерінде тұлпар тұяқтарының дүбірі естіледі. Бұл дүбір — көшпелі түркілердің мұнда жеткенін аңғартатын еді. Халықтардың ұлы көші-қоны да басталды. Желдей ескен еркін даланың ерлері Батысқа батыл кіріп, басқаларды бас июге м әж бүр етті. ІҮ ғасыр Еуропаның құралып қалыптасқан кезеңімен аты шықты. Бұл ұлы өзгеріске қолбасшы Атилла бастаған қыпшақтардың да аз үлес қоспағанын айтып кетсек артық болмас. Амал не, өкінішке орай Айбынды Атилланың атышулы жорықтары мен қыпшақтар жөнінде мәліметтер өте сирек, бар болса да мардымсыз. Ең толық әрі көкейге қонымды деректер сол кездегі оқиғаларды өз к өзім ен көрген византиялық елші өкіл П р и ск ін ің жазбалары нда
