«Қазақ мұнайының а р дақтылары»
жүктеу/скачать 53,32 Mb.
|
| ӘЛ-ФАРАБИДІ ОТАНЫНА ОРАЛТҚАН КІМ?
139 Қаншама ғасырлар бойы дүние жүзі бас иіп, «екінші Аристотель» деп қабылдаған ұлы ғұлама Әбу Насыр әл-Фараби біздің жерлесіміз – Қазақстандық екенін баршамызға танытқан геолог-барлаушы, акаде- мик Шахмардан Есенов екенін біріміз білгенмен, көбіміз білмейді екенбіз. Неге? Сұрақтың жауабы біреу, бүгінгі тілмен айтқанда «жар- намасы» жоқ, жазылуы кем, айтылуы аз. Осы жерден тоқтай тұрып, әңгімені басынан бастайық. Ең алғаш халқымыздың мақтанышына айналып отырған ұлы ғұла- маның өмір жолын, оның еңбектерін тауып, зерттеуді бастаған ғалым Ақжан Машанов көрінеді. Бұл біздің емес, бірге қызметтес болғандар пікірі, баспа бетінде қалған мәлімет. Ол 1958-1959 жылдары Кеңестер Одағындағы ірі-ірі кітапханаларды аралап, әл-Фараби еңбектерімен танысып, алғаш рет оның трактаттарымен жұртшылықты таныс- тырыпты. Сосын, Машанов байланыс ауқымын кеңейтіп, шет ел кітапханаларына хат жазуды бастайды. Экономика ғылымдарының кан- дидаты, Орталық ғылыми кітапхана директоры Н.Б. Ахметова мен өз атынан Қазақстан Ғылым Академиясының президенті Қ.И. Сәтбаевқа профессор Брунелланың неміс тілінде шығарған: «Государственное управление по аль-Фараби» еңбегінің бір данасын алдырту үшін 1960 жылдың 15 қараша күні өтініш хат жазады. Бұрыннан да әл-Фараби мұраларынан зор хабардар ғалым Қ.И. Сәтбаев бұл игілікті бастаманы қуана құптап, өтініш хатқа «іске асырылсын» деген бұрыштама қойып береді. Осыдан бастап Фараби еңбектерін зерттеу мен іздеу басталады. Алайда, араб, парсы тілдерін білетін мамандардың аздығынан ба, қамқоршы-басшы Сәтбаевтың науқастанып қалуынан ба, әйтеуір, бас- талған іс осымен тоқталып қалады. Тек ғалым Машанов зерттеуін тоқтатпай, «Философияға кірісудің алдында не керек?» деген әл-Фара- бидің мақаласын арабшадан қазақшаға аударып, ол 1962 жылы «Білім және еңбек» журналының бірінші санында жарияланады. Аударуға көмектескендер араб тілін білетін қария Садуақас Ығылманов, мәскеулік ғалым С.Н. Григарьян мен ташкенттік ғалым М.Н. Хайрул- лаев, алматылық А.Н. Қасымжановтар болыпты. Бірақ «фарабитану» бұдан әрі өрге баса алмай, өрісі кеңеймей қала береді. Тек 1967 жылы Ғылым Академиясына президент болып Шах- мардан Есенов келгенде ғана, қайыра қолға алынады. Есенов: «ұлттың 140 Шахмардан Есенов атын шығаратын даналары мен озық ойлы ғалымдары!» деп, әлемді озық ойлары арқылы мойындатқан, Әбу Насыр бабасын «іздеуге» кіріседі. Нақ сол жылдың 16 қарашасында президент Есенов ұсынысы бойынша Академияның философия және право институты жанынан Фарабидің ғылыми мұраларын зерттеу тобы құрылып, іске кіріседі. Жан-жаққа хаттар жазылып, мемлекеттік орындарды хабардар етіп, қолдау мен көмек сұрайды. Бәрі бірден қолдай кетті десек, өтірік болар еді. Ондайларға қайыра хат жазылып, маңыздылығын түсіндіріп, халық үшін, ұлт үшін, тәрбие үшін керектігін алға тартады. Басқалар мұндай ғұламаны таба алмай жүргенде, біз өз жерлесімізді «танымағанымыз» ұят боладыға дейін барады. Ақырында Республика басшылығы Халықаралық конференция өткізуге келіскенмен, Мәскеу рұқсат бермейді. Шынын айтқанда, олар әл-Фарабидей дананың қазақ даласынан, бұрын «бұратана» деп менсінбей жүрген халықтан шықты дегенге сенгілері келмеді. Қимады деп те айтуға болады. Тағы да талай-талай хаттар жазылды. Әрине, Халықаралық конференция емес, бес адамның басын қосатын жиын өткізу үшін ол кезде Мәскеудің рұқсаты керек екендігіне бүгінгі жастардың сенбеуі мүмкін. Амал қанша, ол кездің шындығы, сенсеңіз де, сенбесеңіз де, солай болатын. Сондай хаттардың біразын біз Ғылым Академиясының мұрағаты- нан таптық және бір-екеуін жариялап отырмыз. Құжаттар біздің ой сараптауымыздан көрі дәл, шындықты баяндайды. Әл-Фарабиді өз «отанына оралту» мақсатында атқарылған шаралар мен Есеновтың елеулі еңбегінен сыр шертеді. Архивная копия Бейнетін қиын көрмедің... 141 Письмо Комитета Советского национального объединения историков естествознания и техники Академии наук Союза ССР Академия наук Союза ССР Комитет Советского национального объеди- нения историков естествознания и техники, 10 апреля 1969 г. ПРЕЗИДЕНТУ АКАДЕМИИ НАУК КАЗАХСКОЙ ССР тов. Ш. ЕСЕНОВУ В ответ на Ваше письмо от 7 апреля 1969 года за №33-18 сообщаем следующее. Советский национальный комитет историков естествозна- ния и техники и Институт истории естествознания и техники считают своевременной и целесообразной инициативу Академии наук Казах- ской ССР о проведении в августе 1970 года юбилея, посвященного 1100-летию со дня рождения великого мыслителя и энциклопедиста раннего средневековья Абу Насра аль-Фараби. Так как учеными Ка- захстана проведена уже работа по всестороннему изучению научного наследия аль-Фараби и поскольку он является уроженцем Казахстана, то вполне уместно проведение этого юбилея именно в Казахстане. Это было бы хорошей подготовкой к предстоящему в 1971 г. Международ- ному конгрессу по истории науки, в рамках которого предполагается организация коллоквиума по аль-Фараби. Мы поддерживаем целиком Ваши предложения и со своей стороны примем участие в организации и проведении юбилейного симпозиума по творчеству аль-Фараби. Мы также поддерживаем идею о проведении этой памятной даты в рамках ЮНЕСКО. Председатель Советского национального комитета историков естествознания и техники, директор Института истории естество- знания и техники АН СССР академик Б.М. Кедров (Объединенный ведомственный архив Комитета науки Министерства об- разования и науки Республики Казахстан. Фонд 2. Опись 1. Дело 1419. Лист 7а) 142 Шахмардан Есенов Архивная копия Письмо в Центральный комитет Коммунистической партии Казахстана от 18 апреля 1969 года №3-07-43 18 апреля 1969 г. 3-07-43 ЦК КОМПАРТИИ КАЗАХСТАНА В 1970 году исполняется 1100 лет со дня рождения великого мысли- теля и энциклопедиста раннего средневековья Абу Насра аль-Фараби (870-950), уроженца Казахстана (Отрар), труды которого по многим отраслям науки своего времени составили значительную веху в истории мировой культуры, за что он заслуженно был назван «вторым учителем» после Аристотеля. Исследования Фараби в области эстетики, литературы и искусства играли важную роль и оставили глубокий след в развитии художественной культуры Востока, народов Средней Азии и Казахстана, в творчестве Авиценны, Хайяма, Джами и других. В Академии наук Казахской ССР создана проблемная группа по изучению наследия аль-Фараби и проводятся исследования его твор- чества. Одним из важных этапов развертывания работы по изучению наследия Фараби должно стать празднование 1100-летнего юбилея, который с патриотической и политической точек зрения целесообраз- но было бы провести на родине Фараби, т.е. в Казахстане. Президиум Академии наук Казахской ССР просит разрешить про- ведение юбилея аль-Фараби в связи с его 1100-летием со дня рождения с приглашением 30 человек гостей из других республик. В подготов- ке и организации юбилея Фараби, кроме учреждений Академии наук республики, могут участвовать Институт народов Азии АН СССР и Институт истории естествознания и техники АН СССР. При положительном решении, время проведения юбилея аль- Фараби могло быть совмещено с 125-летним юбилеем со дня рождения Абая Кунанбаева, который отмечается в августе 1970 года. Президиум АН КазССР просит также поставить перед Союзным Правительством вопрос о внесении предложения в ЮНЕСКО о про- ведении 1100-летнего юбилея аль-Фараби по плану этой организа- ции. Приложения: Бейнетін қиын көрмедің... 143 1. Справка об аль-Фараби. 2. Письмо Института народов Азии от 11.1У. – 69 г. 3. Письмо Комитета советского национального объединения исто- риков естествознания и техники от 10.1У. – 69 г. Президент Академии наук Казахской ССР Ш. Есенов (Объединенный ведомственный архив Комитета науки Министерства образования и науки Республики Казахстан. Фонд 2. Опись 1. Дело 1419. Листы 1, 2) Архивная копия жүктеу/скачать 53,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|