Жақтың болар-болмас ашылуынан қысаң дауыстылар жасалады

2.Жақтың болар-болмас ашылуынан қысаң дауыстылар жасалады.

Жуан дыбыстар:а,о,ы,ұ,(у) Жіңішке дыбыстар:ә,е,і,ө,ү

Жуан дауыстыларды айтқанда тіл сәл артқа тартылады,ортасы көтеріліңкірейді.Жіңішке дауыстыларда тіл ілгері жылжиды. Практикада жуан және жіңішке сыңарларды қатар айтып көруге болады.

Жақтың қатысына қарай:

Қысаң:ы,і,ү,ұ,и,(у)
Ашық:а,ә,о,ө,е,э
Сапархан Мырзабеков зерттеулерінде Жартылай ашық:о,ө,е

Еріннің қатысына қарай:

Еріннің қатысына қарай:

Еріндік:о,ө,ү,ұ

Езулік:ы,і,е

Дауыстылардың айтылуы мен жазылуындағы ерекшеліктер

А	Сөз ішінде нақты әрі тиянақты. Көп буынды сөзде қатарлас келсе инлаут дыбыс күңгірт естіледі.Негізгі морфемада ә-мен ауысып отырады.
Ә	Ш,ж,й дыбыстарымен тетелес кесе а фонемасы ә жақын. Күншығыс тілдерінен келген сөздермен байланысып сөз ортасында кездесе бермейді.
Е	Жіңішкелігі жағына ұқсас болып ә-ге жақын.Анлаут позициясында е(э) дифтонг түрде.Бірінші буында ерінд келсе. Екінші буында ө*ге жуықтайды.
Ы	Р,л дыбыстарынан басталатын сөздер сирек, ауызекі тілде і-мен селбесіп отырады:ылайық,ірең,ырахмет
І	Тетелес буында ерін дауысты тұрса орнына ү естіледі.
О	Қазақтың төл сөздерінің бас буынында ұшырасады.Орыс тілінің у дыбысы қазақ айтуында о айналады:суд/сот
Ө	Ещбір жағдайда өзге дыбыстарға комбинаторық вариант боа алмайды
Ұ	Айтылуда екінші буындағы ы ұ-ға айналады:құлын-құлұн,құлық-құлұқ
Ү	Анлаут позицияда ү,ө болса, екінші буындағы і-ү , е-ө айналады: бөлім,кһктем,жүзік

жүктеу/скачать 2,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: