2.Жақтың болар-болмас ашылуынан қысаң дауыстылар жасалады. Жуан дыбыстар:а,о,ы,ұ,(у) Жіңішке дыбыстар:ә,е,і,ө,ү Жуан дауыстыларды айтқанда тіл сәл артқа тартылады,ортасы көтеріліңкірейді.Жіңішке дауыстыларда тіл ілгері жылжиды. Практикада жуан және жіңішке сыңарларды қатар айтып көруге болады. Жақтың қатысына қарай:
Қысаң:ы,і,ү,ұ,и,(у)
Ашық:а,ә,о,ө,е,э
Сапархан Мырзабеков зерттеулерінде Жартылай ашық:о,ө,е
Еріннің қатысына қарай: Еріннің қатысына қарай: Еріндік:о,ө,ү,ұ Езулік:ы,і,е
А
|
Сөз ішінде нақты әрі тиянақты. Көп буынды сөзде қатарлас келсе инлаут дыбыс күңгірт естіледі.Негізгі морфемада ә-мен ауысып отырады.
|
Ә
|
Ш,ж,й дыбыстарымен тетелес кесе а фонемасы ә жақын. Күншығыс тілдерінен келген сөздермен байланысып сөз ортасында кездесе бермейді.
|
Е
|
Жіңішкелігі жағына ұқсас болып ә-ге жақын.Анлаут позициясында е(э) дифтонг түрде.Бірінші буында ерінд келсе. Екінші буында ө*ге жуықтайды.
|
Ы
|
Р,л дыбыстарынан басталатын сөздер сирек, ауызекі тілде і-мен селбесіп отырады:ылайық,ірең,ырахмет
|
І
|
Тетелес буында ерін дауысты тұрса орнына ү естіледі.
|
О
|
Қазақтың төл сөздерінің бас буынында ұшырасады.Орыс тілінің у дыбысы қазақ айтуында о айналады:суд/сот
|
Ө
|
Ещбір жағдайда өзге дыбыстарға комбинаторық вариант боа алмайды
|
Ұ
|
Айтылуда екінші буындағы ы ұ-ға айналады:құлын-құлұн,құлық-құлұқ
|
Ү
|
Анлаут позицияда ү,ө болса, екінші буындағы і-ү , е-ө айналады: бөлім,кһктем,жүзік
|
Достарыңызбен бөлісу: |