9 тапсырма
Топырақты күзде және себу алдында өндеуді жоспарлау.
Топырақты күзде өңдеу үшін әдіс пен құралдарды таңдауда үшін мына жағдайды ескеру қажет: аймақтың табиғи ерекшелігі, топырақ типі, оның механикалық құрамы мен тығыздалу дәрежесі, ылғалдану жағдайы, жер бедері, танаптағы басым арамшөптер мен ластану дәрежесі, алғы дақылдар мен себілетін дақылдардың ерекшеліктері.
Бұл мәліметтерді студенттер оқытушы берген шифр бойынша 46 - кестеден көшіреді.
46 кесте- Топырақты күзде және себу алдында өндеуді жоспарлау үшін мәлиметтер
№
|
Топырақ аймағы, топырақтипі мен механикалық құрамы
|
Топырақ тығыздығы, ылғалдану күйі мен жер береді
|
Танаптың ластануы, арамшөптер түрлерінің құрамы мен ластану балы
|
Алғы дақыл мен себілетін дақыл
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
1
|
Орманды дала, сілтісізденген қара топырақ, ауыр құмбалшық
|
Борпылдақ көлемдік салмағы 1,08 г/см3
ылғалды жазық
|
Егістік қалуен-2, қара сұлы -2,
қаңбақ-1
|
Жаздық бидай- арпа
|
2
|
Орманды дала, кәдемгі қара топырақ, жеңіл құмбалшық
|
Тығыз-көлемдік салмақ 1,32 г/см3, ылғалдылығы нысапты жазық
|
Қара сұлы-2, кәдемгі гүлтәжі-2
қызғылт қалуен -1
|
Жаздық бидай – жаздық бидай
|
3
|
Дала, кәдемгі қара топырақ, жеңіл құмбалшық
|
Орташа тығыз, көлемдік салмақ 1,22 г/см3, сәл еңкісті беткей
|
Далалық шырмауық-2
Тауық тары-1
|
Жүгері – жаздық бидай
|
4
|
Дала, оңтүстік қара топырақ, ауыр құмбалшық
|
Борпылдақ көлемдік салмақ 1,12 г/см3, ылғалдық нысапты жазық
|
Татар қалуені-2
Түкті тары-1 егістік ярутка-2
|
Көп жылдық шөп – тары
|
5
|
Дала, оңтүстік қара топырақ, кебірленген жеңіл құмбалшық
|
Тығыз – көлемдік салмақ 1,38 г/см3, құрғақ жазық
|
Ащы жусан-2, көк итқонақ-2
|
Жаздық бидай – тары
|
6
|
Құрғақ дала, күнгірт қара қоңыр, орта құмбалшық
|
Орташа тығыз, көлемдік салмақ 1,28 г/см3, ылғалдық нысапты сәл еңкісті беткей
|
Далалық шырмауық-2
Иссіз ромашка-1
Қаңбақ-2
|
Қарақұмық – жаздық бидай
|
7
|
Құрғақ дала, күңгірт қара қоңыр, карбонатты, жеңіл құмбалшық
|
Тығыз, көлемдік салмақ 1,38 г/см3, құрғақ сәл еңкісті беткей
|
Қара сұлы -2 күрең у кекіре – 2
|
Арпа – жүгері
|
8
|
Құрғақ дала, қара қоңыр, кебірленген, ауыр құмбалшық
|
Тығыз, көлемдік салмақ 1,37 г/см3, ылғалдық нысапты жазық
|
Кәдемгі сурепка-2,
Қара сұлы -2, сүттіген-2
|
Сұлы пішінге – күздік қара бидай
|
9
|
Тау етегіндегі шөлді дала, сұр топырақ, орта құмбалшық
|
Тығыз – көлемдік салмақ 1,42 г/см3, ылғалды беткей
|
Қарашағыр-2, ақ алабұта-2
Дала қышасы-2
|
Жоңышқа – күріш
|
Мәліметтердің шифрлері төрт мәнді сан түрінде 47 кестеде көрсетілген.
47 кесте - Топырақты күзде және себу алдында өндеу бойынша тапсырмалардын шифрлері
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
7654
9958
1163
2468
7573
8657
4336
7568
6661
8664
1168
4375
6586
1114
3243
5577
1136
5634
1172
8737
5546
6638
9829
4398
1148
6544
1186
9659
5663
6555
9661
7647
1156
6553
1197
3472
1171
9694
|
6566
9969
1174
4281
7694
1123
3451
7587
5573
8675
1182
4386
8611
1129
4358
6597
9868
5582
7681
8788
6595
1165
5665
2417
9789
5698
9919
1132
8848
1176
7676
3331
8997
9829
8935
1112
3491
8942
|
6678
8682
1187
4292
9618
1138
2466
8715
5584
9982
1193
2497
9623
1145
3474
8924
1161
8693
1185
6588
3242
1124
9747
9758
1191
1144
1194
7592
4353
1137
9765
8877
4424
1192
3312
1196
9819
1155
|
5591
9897
1198
7614
9988
1153
3382
8833
5696
8894
3314
6516
9938
1159
3488
9649
9927
3365
1154
9678
1113
2254
4545
4422
8731
4377
1167
1112
1135
2285
4294
2432
8844
4389
1179
2276
1125
2323
|
9718
1115
4318
6625
9947
1166
2495
9852
8917
1121
2325
5632
8835
1173
5513
9868
1131
1158
7623
7562
4441
8753
6511
1195
1147
1178
7652
8819
3348
8871
5522
3218
1164
2415
7692
5575
4262
8966
|
9727
1127
4233
7537
8762
1183
6621
9678
8628
1133
4438
7643
8768
1186
6627
9988
9878
2361
9889
6533
3235
1184
3237
9636
1143
2271
8995
7645
4247
4211
3457
8973
4216
2278
1116
8886
8622
2331
|
9733
1141
2344
5548
9777
1196
7535
8891
9846
1146
2448
5656
8984
2413
6542
1111
6557
4264
2327
2483
1117
4373
7571
2287
1126
6674
3272
3446
7612
1141
7528
3396
1142
7685
2393
2252
1164
7618
|
8646
1152
4356
7564
9792
3221
5551
1118
8753
1157
3463
6672
9798
4228
5658
1128
3367
5532
1188
6683
6616
1151
1175
8813
5517
3484
5667
2434
8951
5524
1162
8726
7531
5515
6596
5641
7526
1177
|
Шифрдың бірінші саны топырақ аймағын, топырақ типін және механикалық құрамын көрсетеді; екінші сан - топырақтын тығыздығын, ылғалдылығын және жер бедерін; үшінші сан - танаптың ластану; төртінші саны - алғы дақыл мен себілетін дақылды көрсетеді.
Мысалы: 4316 шрифы бойынша мәліметтері былай анықталады: 40 кесте бойынша төртінші жолды табамыз, шифрдың бірінші саны-4 дала, оңтүстік қара топырақ. Содан кейін үшінші жолда (шифрдың екінші саны – 3) аңықтаймыз – орта тығызды топыпақ, көлемдік салмағы 1,22 г/см3, құрғақ, аз еңкісті беткей. Содан кейін бірінші жолға өтеміз де (шифрдың үшінші саны – 1) жазып аламыз: арамшөптердің түрлерін және ластану балдарын – егістік қалуен -2, қара сұлы – 2, қаңбақ – 1. Соңында шифрдың ақырғы санымен байланысты алтыншы жолдаң алғы дақыл мен биыл сол танапта себілетін дақылды табамыз – жаздық бидай.
10 тапсырма
Тақырып: Топырақты күзде және көктемде өндеу
Топырақты күзде және көктемде өндеуді жоспарлауды 8үлгі сәйкес жазамыз.
8 үлгі - қалыпТопырақты күзде және көктемде себу алдында өндеу
№
|
Өңдеу әдісі
|
Әдісті өткізу кезеңі
|
Өңдеу тереңдігі см
|
Машина және құралдар маркасы
|
Әдіс қажеттілігі
|
Технологиялық операциялар
|
|
|
|
|
|
|
|
Күзгі өндеулердің саны орудан кейінгі уақыттың ұзақтығына және арамшөптердің өсіп-өну жағдайына байланысты болады. Біздің мақсатымыз топырақты өндеудің бірнеше варианттарынан берілген жай үшін ең қодайдысын таңдау. Сонымен қатар мына кезектілікті сақтау керек: табиғи жағдайға байланысты топырақ өндеу әдісін таңдау, аударып немесе аудармай өңдеу немесе олардың қабысуы. Эрозиялық процесстер пайда болу қауілтігі болмаған жағдайда және жаппай егілген дақылдарды орған соң суарса, аударып жырту қажет. Далалық аймақтарда құрғақшылықтар жел эрозиясымен қабысып тұратын жағдайда жазықтілгішті аудармай өңдеуге басымдық береміз. Бірақ сол жағдайларда, егер қажетгілік туса, негізгі өндеу ретінде жыртуды қолдануға да болады. Мысалы, топыраққа органикалық тыңайтқыштарды енгізу үшін ауыр механикалық құрамды топырақтарда тығыз шымды, көп жыл өскен көпжылдық шөптердің қыртысын өңдегенде, жаңа жерлерді игергенде жыртуды тамырсабақтары терең орналасқан тамырсабақты арамшөптермен ластанған танаптарда және басқа құралдармен жойылмайтын жерлерде қажет.
Содан кейін алдын ала сыдыра жыртудың қажеттілгін анықтайды. Ол егін орғаннан кейікгі жылы күндер жағдайында атпатамырлы және тамырсабақты арамшөптермен ластанған танаптарда өткізілуі мүмкін. Егін ору кеш өтсе, жыртуды орған алдын ала сыдыра жыртпай-ақ өткізеді. Арамшөптермен астанбаған топырақтарда, өсіресе механикалық құрамы көңілдерде, отамалы дақылдардан кейін сыдыра жыртаай ақ оға болады.
Егін орғаннан кейінгі кезең ұзақ және жылы аймақтарда ерте, орылатын дақылдардан кейін күзгі өңдеуді жартылай парлы тип секілді өндеуге болады. Ол үшін негізгі өңдеу немесе одан кейін арамшөптер өнген сайын бірнеше рет топырақтың бетін өндеу касалады. Негізгі және беткі өндеулердің кезектестірілуі топырақтың ластануы мен ылғалдылығына байланысты болады. Топырақ ылғалды болса және көпжылдық арамшөптермен ластанбаса оны алдын ала терең өндейді, кейін аз жылдық арамшөптерді құрту үшін таяз өндеулер жасалынады. Егер атпатамырлы және тамырсабақты арамшөптер болса алдын-ала тарайтын вегетативтік мүшелерін ұсақтау үшін таяз өндеулер жасалынады.
Өндеу әдісін анықтаған соң оның терендігін анықтайды. Ол жыртылатын қабаттың қалындығына, тығыздығына, механикалық құрамына (ауыр топырақтар қатты тығыздалады), өндегендегі топырақ ылғалдылығына, еріген сулардың сіңіруін анықтайтын жер бедеріне, ластану типі мен дәрежесіне, өңдеу тереңдігіне, дақылдардың реакциясына байланысты болады. Қар еріген кездегі еріген суларды сіңіруін қамтамасыз ететін Солтүстік Қазақстан аймағындағы негізгі топырақ өвдеудің терендігін анықтау үшін келесі тендеуді қолдануға болады (Чмиль А.И. 1991):
Мұнда, Н - топырақты негізгі өңдеу тереңдігі, см,
Т - қар қалындыга, см,
d - қар тығыздығы, г/см3,
W0- топырақтың толық су сыйымдылығы,
W - өңдеу кезеңіндегі топырақ ылғалдылығы.
V - өңдслген топырақтын көлемдік салмағы. г/см .
Келтірілген тендеу механикалық құрамы ауыр топырақтарға жақсы келеді. Қарашірігі көп борпылдақ, аз тығыздалатын топырақтарға және жеңіл құмбалшықтарға, құмдарға және құмайттарға тендеу мынадай болады:
Мұнда, δ - жыртылатын қабаттың сыртына еріген судың инфильтрациясын көрсететін коэффициент. Ол инфильтрация көлемінің қардағы жалпы су қорының санына салыстырмасымен анықталады.
Өсімдіктерге топырақты негізгі өңдеу тереңдіктері әр түрді әсер етеді. Тамыржемістілерге, түйнектілерге, жүгеріге, мақтаға, жоңышқаға, бедеге, күнбағысқа, сиыржоңышқаға, атбас бұршақтарға және бақша дақылдарына терең өңдеулер жақсы әсер етеді. Күздік қара бидай мен бидайға, бұршаққа, арпаға, сұлыға, қызыл от арпабасқа орташа әсер етеді. Жаздық бидай мен зығырға сәл әсер етеді.
Көпжылдық арамшөптермен ластанған ылғалдылығы жеткілікті жағдайда (22% және одан жоғары) тығыз топырақтарды, әсіресе механикалық құрамы ауыр топырақтарды терең өңдеу керек — жыртылатын қабаттың толық тереңдігіне өнделеді. Еңкісті жерлерде таяз өндеуге қарағанда терең өңдеген дұрыс (жырту, терең қопсыту, тілу). Бұл жерлерде топырақты беткейге көлденең немесе нұсқасымен өндеу керек.
Басқа барлық жағдайларда егер ол өсімдіктер талабына қарсы келмесе, таяз өңдеумен шектеледі. Қара сұлы мен басқа азжылдық арамшөптермен қатты ластанған танаптарда жазыктілгіш-терең қопсыткыштармен негізгі өңдегенге дейін немесе одан кейін олардың тұқымдарын арандату үшін топыраққа енгізіп тырмалаған дүрыс.
Көп жылдық шөптер қыртысын өңдеу әдісі шымның қалындығы мен тығыздығына байланысты онда орналасатын дақылдардың ерекшелігіне және ауа-райының жағдайына байланысты қойылады. Шөптер орудың алдында шым қатты тығыздалған, топырақ құрғаған және сәл ластанған болады. Сондықтан эрозия қауіптігі жоқ жағдайда шым аударғышы бар соқамен мәдени жырту ең қолайлы болады. Ауаның еркін жетуі арқылы борпылдақ топыраққа терең енгізілген шым тез шіриді. Жақсы уатылуы үшін тығыз шымды екі бағытта дискілі тырмамен жырту алдында өңдейді. Қалын шамы бар танаптарды әсіресе ауыр топырақтағы астық тұқымдасты шөптерден соң (еркекшөп) егер өңдеу жақсы сапалы болса, ертерек жыртқан дұрыс. Бірақ шым қатты құрғап кеткек болса топы ылғалдандыратын жауын-шашын жауғанша күте тұру қажет.
Шым аударғышы бар соқамен жоңышқадан кейінгі танапты жартқанда, оның келесі жылы қайтадан өсуі мүмкін. Сондай таптарды алдын ала түренді сыдыра жыртқышпен өндеген орыс және жоңышқаның тамыр мойны кепкеннен кейін негізгі терең жыртуды жасайды.
11 тапсырма
Тақырып: Топырақты ерте көктемде және себу алдында өндеу
Ауа-райы құрғақ жағдайларда терең аударып жыртқаннан кейін шамадан тыс борпылдақ топырақтарды ылғал булануын азайту үшін шығыршықты таптауыштармен тығыздау керек.
Жел эрозиясының болуы мүмкін Солтүстік Қазақстанның далалы аймақтарында ауыр топырақтағы көпжылдық шөп кыртысын негізгі өңдеу үшін БДН-3 тырмамен 8-10 см тереңдікке дискілеу, кейін 25-27 см-ге терең қопсыту қажет. Осы жағдайда қыртысты ерте, қара немесе жартылай пар типімен өндеуге болады.
Жеңіл топырақтарда көпжылдық шөптердің шымдары тығыз болмайды. Бұл жағдайларда қыртысты дискілі тырманың орнына ОПТ-3-5 машинасымен өндеген дұрыс, содан кейін терең өңдеу керек.
Кейін топырақты ерте көктемде және себу алдында өндеу жоспарлданады. Топырақты ерте көктемде өндеудің мақсаты - ылғалды сақтау, топырақ бетін тегістеу және арамшөптерді арандату. Бұл мақсат үшін топырақтың физикалық пісіп жетілуінің алдында ерте көктемдегі тырмалауға кіріседі (ылғал тоқтатады). Аңызды жерлерде БИГ-3 немесе БМШ-15 тырмаларымен жасалынады, аударып жыртқан жерлерде Зиг-Заг тырмаларымен 3-4 см тереңдікке өндеу қажет. Танаптарда тоң кесектер болмаса, егер сол жер күзде тырмаланса, ерте көктемде тырмалаудың қажеті жоқ. Ауа-райы құрғақ болса борпылдақ топырақтарды ерте көктемде тырмалағаннан кейін 3-4 күннен соң, су буларының топырақта диффузиясын азайту үшін және арамшөп тұқымдарының топырақпен араласуы жақсы болу үшін шығыршықты таптауышпен тығыздаған дұрыс.
Топырақты себу алдындағы өндеу дақылдардың себу кезеңімен, топырақ күйімен жене танаптың ластануымен анықталады.
Себу алдындағы өндеулер арамшөптерді құртады, топыраққа тыңайтқыштар мен пестицидтерді енгізеді, берілген тереңдікке мәдени дақылдардың тұқымын біркелкі енгізуге жағдай туғызады.
Сәл ластанған танаптарда дәнді дақылдарды себумен себу алдындағы өндеуді қиыстырады, оған бір өткенде төрт операцияны орындайтын: кулътивация, себу, тыңайтқыштар енгізу және топырақты таптау, СЗС-6, СЗС-8, СЗС-12 және 14 құралдарын қолданады.
Танап қатты және орташа ластанса себу алдында культиваторлармен немесе сыдыра жыртқыштармен себу алдындағы өндеуді өткізеді. Кеш себілетін дақылдарға (арпа, сұлы, тары, қарақұмық) ерте көктемде тырмалағаннан кейін арамшөптер өнген сайын культиваторлармен немесе дискілі сыдыра жыртқыштармен 8-10 см тереңдікке аралық өңдеуді өткізу қажет. Осы өндеуден кейін құрғақ, ыстық ауа-райыңда топырақты шығыршықты таптауыштармен таптау қажет.
Қатты тығыздалған, ауыр, кебірленген топырақтарда себу алдында соңынан тығыздаумен бірге, әсіресе тамыржемістілер және түйнектілер үшін топырақты жыртуға болады. Көктем құрғақ болғанда, тәлімі жерде егер қыртысты аударудың қажеті болмаса, жазықтілгішті қолдану қажет.
Себу алдындағы өндеуді әдетте дақылдардың себу терендігіне жасайды. Бұл жағдайда тұқымдар тығыз жерге жатады. Себу алдында терең қопсыту қажет болса, ылғал жоғалуын тоқтату үшін және берілген терендікке тұқымдарды дұрыс енгізу үшін кепкеннен кейін шығыршықты таптауышпен тығыздау қажет. Суару жағдайында дақылдарды себуді көктемгі жыртудан немесе терең қопсытудан кейін өткізуге болады. Бұл жағдайда топырақ өңдегеннен соң тырмалармен немесе шлейфтермен тегістеу қажет. Төменде берілген жағдайға қарай мүмкінді топырақты көктемде және күзде өндеулер беріледі.
48 кесте - Топырақты күзде жә не көктемде өндеу варианттары.
№
|
Өндеу шарасы (варианттар)
|
Машиналар
және
құралдар
маркасы
|
Қолдану жағдайы, өңдеу тереңдегі мен кезеңі
|
1
|
2
|
3
|
4
|
Күзде өңдеу
|
1
|
Сыдыра жырту+ жырту
|
ЛДГ-10, ЛДГ-15,ЛДГ-20
Джон-Дир ЩР-2100,ЩР -915
|
Ылғалдылығы жеткілікті жағдайда дәнді және отамалы дақылдардан кейін аз жылдық арамшөптермен ластанса 5-6 см терендікке сыдыра жырту; атпатамырлары таяз орналасатын атпатамырлы арамшөптермен ластанса (жатаған бидайық және басқа) 12-14 см-ге екі рет (танаптың тігінен және көлдеңінен) сыдыра жырту; жыртылатын қабат тереңдігіне сыдыра жыртқаннан соң 12-14 күн өткен соң жырту
|
2
|
Сыдыра жырту+ жырту мәдени жырту
|
ЛДГ-10, ЛДГ-10,
|
Ылғалдылығы жеткілікті жағдайда арамшөптердің атпатамырлы терең орналаса (жауқияқ ж.б.) атпатамырларды топырақтың бетіне аудару үшін орғаннан кейін бірден жырту; атпатамырларды турау үшін сыдыра жырту; арамшөптер өскен соң оларды топыраққа егізу үшін 25-27 см-ге жырту
|
3
|
Жырту
|
ПН-4-35
ПН-8-35
|
Ылғалдылық жеткілікті жағдайда орудан кейінгі кезеңі қысқа және суық болған жағдайда жыртылатын қабат тереңдігіне. Ылғалдылық жеткілікті жағдайда отамалы дақылдардан кейін арамшөптерден таза танаптарда жыртылатын қабат тереңдігіне.
|
4
|
Терең қопсыту
|
КПГ-250
Джон-Дир ЩР-2100,ЩР -915
|
Жел эрозиясы бар аймақтарда тығыздалған, қатты ластанған ылғалды топырақта 25-27 см
|
5
|
Тілу
|
ПЩ-3-5
|
Беткейлерде арамшөптер болмаса
|
6
|
Жазықтілгішті культивация
|
КПШ-9
КПШ-11,
Лемкен-10м
|
Жел эрозиясы бар аймақтарда салыстармалы борпылдақ топырақтарда атпатамырлы және тамырсабақты арамшөптер болмаса 12-16 см-ге өңдеу
|
7
|
Сыдыра жырту мен культивация
|
ЛДГ-10 немесе
КПШ-9 Джон-Дир ЩР-2100,ЩР -915
|
Арамшөптерден таза танаптарда түйнектілерді жәнен тамыржемістерді жиғаннан кейін, құрғақ ауа-райы жағдайында 14-18 см культивация; ылғалдылық жеткілікті жағдайда 12-14 см сыдыра жырту
|
8
|
Терең қопсыту мен тырмалау
|
КПГ-250
БИГ-3 (БМШ-15)
|
Жел эрозиясы бар аймақта аралас типті ластаңғанда (көпжылдықтар+қарасұлы) 25-27 см терең қосыпту, шабуыл бұрышы 8-120 болғанда 6-8 см тырмалау.Ұзақ және жылы күз жағдайында тырмалау және арамшөптер көктемгенде терең қосыпту немесе жырту (ылғалды аймақтарда)
|
9
|
тырмалау
|
БМШ-15,20;
Морис-21,Саймерс -24, СГ-21
|
Борпылдақ, жеңіл топырақтарда азжылдық арамшөптермен ластанса әсіресе қарасұлымен, 6-8 см тереңдікпен шабуыл бұрышы 8-120
|
10
|
жыртылай пар типімен а) сыдыра жырту+жырту+қосыпту
|
ЛДГ-10
(БДН-3)+
ПН-4-35+
КПС-4
|
Вегетациялықкезеңі қысқа дақылдарды орған соң (көк жемге немесе пішенге бір жылдық және көп жылдық шөптер) ылғалы жеткілікті жағдайда
|
1
|
2
|
3
|
4
|
|
б) екі рет дискілеу+
жырту
+(егер уақыт жеткілікті болса және арамшөптер өнсе) жыртқаннан кейін қосыпту
|
ЛДГ-10
(БДН-3)+
ПН-4-35
(КПС-4)
|
Көп жылдық шөптен кейін атпатамырлары арамшөптермен қатты ластанған танаптарда дақылдарды орнаған кейін 10-12 см дискілі сыдыра жыртқышпен өңдеу, екіншісі арамшөптердің өскіндері пайда болғаннан кейін 18 см тереңдікке түренді сыдыра жыртқышпен өңдеу, арамшөп тағы пайда болған соң жыртылатын қабат тереңдігіне жырту.
|
|
в) дискілеу+ терең қопсыту
|
БДН-3+ КПГ-250 (ПГ-3-5)
|
Солтүстік Қазақстанның далалы аймақтары -эрозиялы процесстер бар жағдайда көп жылдык шептердің тығыз шымын 8-10 см терең, дискілеу және 25-27 см терең қопсыту
|
|
г) жазық тілгішті қопсыту
|
ОПТ-3
|
Солтүстік Қазақстанның далалы аймақтарында жеңіл топырақтарда көп жылдық шөптердің шымдары тығыз болмаса 6-8 см-ден 14-16 см-ге дейінгі тереңдікке культивация
|
|
д)культивац ия+
терең қопсыту
|
ОПТ-3+ ПГ-3-5 (КПГ-250)
|
Қазақстанның далалы аймағында 8-10 см терендікке 1-2 культивация және 25-27 см терең қопсыту.
|
Ерте көктемде өңдеу
|
11
|
Тырмалау
|
БИГ-3 БМШ-15 ЗБТС-1,0
Морис-21,Саймерс -24, СГ-21
|
Күзде тырмаланбаса, әсіресе сүдігер тоң кесекті болса аңыздың үстінен инелі тырмамен, аударып жыртқан сүдігерде 4-5 см терендікке инелі тырмамен өнделеді
|
12
|
Ерте көктемде өндеудің қажеті жоқ
|
|
Арамшөптердің тұқымдарын топыраққа енгізу үшін күзде тырмалау жасалған танаптарда
|
13
|
Тығыздау
|
ЗКК-6А
|
Борпылдақ езілмейтін топырақтарда көктем жылы және құрғақ болса егер топырақтағы ылғал қоры аздау болса
|
Себу алдындағы топырақты өңдеу
|
14
|
Аралық өңдеу+ себу алдындағы
қопсыту +
себу
|
ОП-8
(ЛДГ-10) +
ОП-8
(ДДГ-10)+ СЗС-2,1
|
Көктем ерте және жылы болғанда, топырак қатты ластанғанда кеш себілетін жаздық дақылдар себу алдында; топырақ ылғалдылығы аз болса культивация жасайды, топырақ ылғалды болса сыдыра жырту жасайды, культивациядан кейін құрғақ ауарайында шығыршықты таптауыштармен тығыздау керек
|
15
|
Себу
алдындағы қопсыту +себу
|
ОП-8
(ЛДГ-10)+
СЗС-2,1, Флекси- Коил5000 Джон- Дир, Конкорд, Хорш, Морис
|
Ластанған топырақтарда жазғы ерте дақылдарды себу алдыңда
|
16
|
Себу
алдындағы өндеусіз себу"
|
Флекси- Коил5000 Джон- Дир, Конкорд, Хорш, Морис
|
Арам шөптерден таза танаптарда топырақ қажетті борпылдақ, болса (әдетте сүр танаптан кейін себу)
|
12 тапсырма
Тақырып: Сүрі жерді өңдеу технологиясын құру.
Сүрі жерді өндеу технологиясын жасау үшін мәліметтерді оқытушы береді. Нақтылы жағдайға байланысты (ауа-райы, жер, ластану типі) сүрі жерді өндеу технологаясы әр түрлі болуы мүмкін.
Көбінесе сүрі жерге физико-химиялық және гидрологиялық қасиеттерін жақсартуды талап етуші, қатты ластанған танаптар қалдырылады. Алдында айтқандай, сүрі жерлер таза, екпе және арнайы болуы мүмкін.
Әр түрлі егіншілік аймақтарда таза сүрі жерлердің мынадай түрлері кездеседі: қара, ерте, жазықтілгішті, жазықтілгішті-гербицидті және гербицидті.
Қара сүрі жер көбінесе күздік дақылдар үшін қолданылады. Ол екі кезеңге бөлініп өңделеді: алғы дақылдарды орған жылы жазғы-күзгі және келесі жылғы көктемгі-жазғы.
Қара сүрі жердің негізгі өндеуі алғы дақылдарды орғаннан кейін бірден жасалады. Ол ауыспалы егістің басқа танаптарындағы жаздық дақылдар үінін сүдігерді өндеуден айырмашылығы жоқ аңызды сыдыра жырту және арамшөптер өнгесін мәдени жырту. Жыртудың алдында органикалық және минералдық тыңайтқыштарды енгізген дүрыс. Қара сүрі танаптың ең маңызды күту кезеңі — көктемгі-жазғы, бұл кезде бірнеше беткі және кабаттармен өвдеуді арамшөптер өнген сайын жасайды. Қабаттармен өңдеудің негізгі әрбір келесі өндеу тереңдігі бірнеше сантиметрге тереңдетіліп отырады. Осылай өңдегенде арамшеп (Тұқымдары және көпжылдық арамшөптердің вегетативті таралу органдары жүдеп жыртылатын қабат тиімді тазарады. Өндеу саны арамшөптердің өну қарқындылығына байланысты болады. Көктемгі-жазғы кезең жағдайы құрғақшылықты болса сүрі танапты күту қабатпен керісінше жасалады, яғни топырақты өңдеу тереңдігі біртіндеп азаяды.
Ерте сүрі танап. Қараға қарағанда ерте сүрі танаптың негізі өңдеуін алғы дақылды күзде орғаннан кейін емес, оны келесі жылы көктемде жасайды. Егер танап жатаған бидайыкпен ластанса тамырсабақты уату үшін көктемде қиылысты дискілеу жасайды жеке өскікдері екген соң жерді жыртады. Ерте сүрі танапты жазғы күту әдісі қара сүрі танабын өндеумен бірдей.
Жазык-тілгішті сүрі танап. Жазықтілгішті сүрі танабын өндеу ерекшелігі арамшептерді түтіктекуге жеткізбей, аралығы 20-22 күн сайын көктемгі-жазғы кезеңде жазықтілгіш культиватормен 4 беткі қабатты өңдеу жасалынуында. Тамыздың екінші бөлігінде 25-27 см терендікке жазықтілгіш-терең қопсытқышпен өңдеу жасалады
Күзі ұзақ жылы жылдары терең қопсытқаннан кейін арамшөптер өнсе, беткі қабатты өңдеу ұсынылады. Қара сұлымен қатты ластанған танаптарда, күзде алғы дақыл орылғаннан соң БМШ-15 тырма тісті шабақтауышпен тырмалау керек.
Көп жыл бойы жазықтілгішті өндеу жасалынған жерде 6-8 жылда бір реттен шымтілгіші бар соқамен жерді жыртуға болады. Жаңбырлы жазда егер танап атпатамырлы және тамырсабақты арамшөптермен ластанса сүрі танапты өндеуге КПЭ-3,8 немесе КТС-10-1 ауыр культиваторларын және ЛДГ-10 дискілі сыдыра жыртқыштарды жазықтілгішті құралдардың орнына қолданған дұрыс.
Егер жауқияқпен қатты ластанса сүрі жерді өңдеу технологиясының ерекшеліктері болады. Мұндай танаптарды жауқияқтың тамырсабақтары орналасқан тереңдіктен 2-3 см терең жыртады, кейін арамшөптер өнген сайын ауыр культиваторлармен жүдету үшін және тамырсабақтарын тырнап шығару үшін өңдеу керек.
Жазықтілгішті сүрі танаптың кемшіліктеріне өсімдік қалдықтарының топырақ бетінде болмауына байланысты жел эрозиясының пайда болуын, қарашіріктің қарқынды минерализациясын және топырақтың шамадан тыс борпылдақ болуынан судың булануын жахқызуға болады.
Жазықтілгішті-гербитіидті сүр танагг көпжылдық арамшөптермен ластанғанда тиімді. Көктемде тырмалаумен арамшөп тұқымдарын топыраққа енгіземіз, арамшөптер өскіндері пайда болғасын, маусымның басында, 2,2-2,5 кг/га әсерлі заттың мөлшері мен жаппай әсер ететін раундап немесе ұраған гербицидімен бүрку керек. Содан кейін жаз бойы арамшөптер өнген сайын механикалық өңдеулер, химиялық өңдеулермен алмастыру керек. Тамыз аяғында 25-27см терендікте терен қопсыту керек.
Егер танап далалы шырмауықпен ластанғанда, бірінші жазықтілгішті-культиваторлармен өндейді, кейін жаз бойы шілдеде механикалық өңдеулерді еткізбейді, арамшөпке жеткілікті жапырақ алаканык құруға мүмкіншілік береді. Тамыздың бірінші онкүндігінде 2.4Д гербицидімен немесе 1,0-1,2 кг/га ә.е.з. мөлшерімен бүркеді, айдың екінші бөлігінде 25-27см терендікте қопсыту жүргізіледі.
Бүрку кезектілігімен саны және жазықтілгішті сүрі танаптағы гербицидтердің тандауы ластану типімен және танаптағы арамшөп санына байланысты болады. Бұл сүрі танаптың жақсы-қасиеті оның жел эрозиясынан жақсы сақтандыруында. Сонымен қатар механикалық өңдеулер химиялық өңдеулермен алмастырылса арамшөптер толық құртылады.
13 тапсырма
Тақырып: Сүр танаптардың түрі
Гербицидті сур танап.
Механикалық құрамы жеңіл қатты, тығыздалмайтын, топырақтарда, сүр танаптарда арамшөптермен күресті механикалық өндеулерден бас тартып, тек қана химиялық әдістермен күресуге болады. Өсімдік жамылғысының сақталуы оны жел және су эрозиясына төзімді болуына ықпал жасайды.
Екпе сүр танаптар.
Сүр танапта егілетін дақылдарға қарай олар жаппай егілетін және отамалы болып бөлінеді және екі кезенде өнделеді, алғы дақылдың жиналуынан сүр танапта егілетін дақылды еккенше және сүр танапта егілетін дақылды жинағаннан негізгі дақылды епкенше.
Күзгі және себу алдындағы топырақты өңдеу бірінші кезеңде келесі әдістерден құрышады, алғы дақылдарды жинағаннан кейін аңызды сыдыра жыртып, аудара жырту, көктемде ерте тырмалау және себу алдында культивациялау. Егер сүр таншта отамалы дақылдар өнделсе, көктемгі-жазғы кезенде арамшөптерді өлтіріп, топырақты қопсыту үшін қатараралық өңдеу жасалады.
Сүр танапта егілетін дақылды жинаған соң жерді жыртады да арамшөптер өнген сайын беткі өндеу жасалады.
Арнайы сур танаптарға ықтырмалы, құрама және ықтырмалы-құрамалар жатады.
Сидератты сүр танап.
Топырақтағы органикалық заттарды байыту үшін, топыраққа жасыл тыңайтқыш ретінде жерге жырту үшін дақыл өсірілетін ауыспалы егіс танабы. Сондай дақылдарды сидерат дейді. Оларға бөрібұршақ, сераделла, түйежоңышқа, рапс және басқалар жатады.
Сидералды сүрі танап технологиясы бойынша өнделеді. Жобалап күздік дақылдарды егер алдында екі жұма бұрын сидератгы көк балаусаны топыраққа аудара жыртады. Көк балаусаны топыраққа жақсы енгізу үшін оны жырту алдына тыгыздайды, соқаккң әр тұрғыскның алдында дкскілі пышақ қояды. Жыртқаннан кейін немесе онымен бірге агрегатта топырақты тығыздайды.
Ықтырмалы сүрі танап. Оны өңдеу техкологиясы таза сүрі танапты өндеу технологиясына ұқсас. Олардан ерекшелігі қар жиналу үшін және топырақты жел эрозиясынан қорғау үшін шілдеде ықтырмалы дақылдар егеді - қыша, күнбағыс, жүгері ж. т. б. Ықтырмалардың арасы өсімдіктердің биіктігіне, жел режиміне байланысты болады 7-12 метр аралығында ауытқиды. Күзде еріген сулар жақсы сіңуі үшін терең қопсыту немесе жасалады.
Топырақтың беткі қабатын құрғатып алмау үшін ықтырма егер алдында тығыздаусыз терең өндеудің қажеті жоқ, одан беткі немесе таяз өңдеулер тиімді болады.
Арамшөптермен күресу үшін кейде ықтырма алдыңда шымтілгіші бар соқамен жерді жыртуға болады. Бұл жағдайда екі міндет атқарылады:
-Қыша дұрыс өнеді және арамшөптер басылады.
-Су эрозиясы болмау үшін ықтырмаларды беткей бойымен егуге болмайды.
Органикалық заттар мен минералды элементтерді толтыру үшін танапта алғы дақылды жинаған соң сабанды қалдыру, көң енгізу, фосфор тыңайтқышын қалдыру керек, кейін оларды топыраққа енгізу қажет.
Құрама сурі танап. Құрама сүрі танап өңдеу технологиясына қоректік элементтерді толықтыру үшін алғы дақылды орғаннан кейін келесі жылдың көктемінде фосфорлы тыңайтқыштарды енгізу, арамшөптер қаулап шыға бастағанда 8-10 см тереңдікке КПШ-9, ОП-8, КПЭ-3,8 немесе КТС-10-1, КТС-10-02 культиваторларымен жазықтілгішті культивациялаулар жатады. Арамшөптерді жою мақсатымен топырақты өндеу мен тыңайтқыштарды енгізуді СЗС-6 немесе СЗС-12 сепкішін қолданып қиыстыруға болады. Арамшөптер қайтадан өнгенде шілденің екінші онкүндігінің аяғы үшінші онкүндігінің басында гербицидпен өндеу жасалады. Гербицидті тандау және енгізу мөлшері арамшөптердің түрлеріне және санына байланысты анықталады. Шілденің басында 1 гектарға 1,0 млн өнгіш тұқым мөлшерімен сұлы себіледі. Топырақты эрозиядан сақтау және қысқы кезеңде қар жинау мақсатымен сүлыны себу, онын тұқымдары топырақтың ылғалды қабатына терең енгізіліп, біркелкі өскін алуына кепіл болуымен түсіндіріледі. Онымен қатар сұлының тамырлары куатты болып, қиын алынатын қосындылардан фосфор корын іске косады, арамшәптердіен күресуде жоғары бәсекелестік қабілеті бар, тұзға төзімді фитосанитар, тамыр шірігі патогенін басуға қабілеті бар.
Сүрі танапта сұлыны себу жазғы-күзгі кезеңдегі ылғал қорын сәл азайтса да, жалпы жауған жауын-шашынды белсенді қолдануын кетеруіне әсер етеді.
Құрама ықтырмалы сурі танап. Бұл жерде екі-үш қатарлы ықтырма себіледі, ықтырма аралығына сүлы себеді. Күзде қыркүйектің соңы мен қазанның басында сұлы жасыл жемге шабылады, қышадан себілген ықтырмалар және ықтырма арасындағы жоғары аңыздар қысқа қалады. Басқа өндеу технологиясы ықтырмалы сүрі танапты өндеу технологиясына ұқсас. Құрама және құрама-ықтырмалы сүрі танаптар топырақ бетінде жеткілікті өсімдік жамылғысы болғандықтан, олар жел мен эрозиясынан сенімді сақталады.
14 тапсырма
Тақырып: Сүрі танаптарды өндеу технологияларын құру
Сүрі танаптарды өндеу технологияларын құру үшін студенттерге оқытушылар береді (4 кесте). Жағдайға байланысты ауа райы, жер бедері, ластану типі сүрі танапты өңдеу технологиясының варианттары әр түрлі болуы мүмкін.
Шифрмен байланысты мәліметтер 49 кестеден алынады.
49 кесте- Сүрі танапты өндеу технологиясын құру үшін мәліметтер.
№
|
Топырақ ай-мағы, типі мен типшесі
|
Топырақтың механикалы қ құрамы, жер бедері
|
Арамшөптер түрлері мен танаптың ластануы, балл
|
Алғы және жоспарлы дакыл
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
1
|
Орманды дала, кәдімгі қара топырақ
|
Ауыр құмбалшықты жазықтық
|
Егістік және қызғылт қалуен-3 балл,
қара сұлы-4 балл
|
Жаздық арпа - жаздық бидай
|
2
|
Орманды дала, кәдімгі қара топырақ
|
Орта
құмбалшық, жазықтық
|
Шырмауық-3 балл, егістік қалуен-2 бал қара сұллы-З балл, қызғылт қалуен-3 балл.
|
Сұлы жаздық бидай
|
3
|
Дала, оңтүстік қара топырақ
|
Ауыр құмбалшық жазықтық
|
Шырмауық-3 балл, қара сұлы-2 балл
|
Жаздық бидай- жаздық бидай
|
4
|
Дала,кебірлен – ген оңтүстік қара топырақ
|
құмбалшық, аз енкесті беткей
|
қара сұлы-3 балл, 1 көк итқонақ-2 балл тауық тарысы – 2 балл
|
Жаздық арпа 1 - картоп
|
5
|
Дала карбонатты оңтүстік қара топырақ
|
Ауыр құмбалшықты аз еңкісті беткей
|
Қызғылт қалуен- 3, далалық, шырмауық – 2, гүлтәжі – 3 балл
|
Жаздық бидай – жаздық бидай
|
6
|
Құрғақ дала, карбонатты күңгірт қара қоңыр топырақ
|
Орта құмбалшықты жазықтық
|
Жатаған бидайық-2
балл, қара сұлы-3 балл
|
Сұлы жаздық бидай
|
7
|
Құрғақ дала, карбонатты, кебірленген күңгірт қара-қоңыр топырақ
|
Ауыр құмбалшықты аз еңкісті беткей
|
Егістік қалуен-3 балл,
қаңбақ-2 балл
тауық тарысы — 2 балл
|
Жаздық бидай
жаздық бидай
|
8
|
Құрғақ дала, ашық қара қоңыр
|
Жеңіл құмбалшықты, жазықтық
|
Далалық шырмауық -3 балл, бұтақты бидайық-2 балл
|
Күздік тары жаздық бидай
|
9
|
Тау етегіндегі дала, сұр топырақ
|
Жеңіл құмбалшық ты, беткей
|
қызғылт қалуен,
сары қалуен-3 балл,
итқонақ-3 балл
|
Күріш -күріш
|
Шифрдың бірінші саны топырақ аймағына, типіне және типшесіне сәйкес келеді. Екіншісі — жер бедері мен механикалық құрамына, үшіншісі — ластану дәрежесі, төртіншісі - сүрі танаптың алғы және жоспарлы дақылына сәйкес келеді. Берілген жағдайға байланысты студент ең қолайлы сүрі танапты тандап, жоғарыдағы мысалда көрсетілген (49- кесте) ықтырмалы сүрі танапты өңдеу технологиясына сай өз өндеу технологиясын құрады.
6786 шифрмен берілген жағдай бойынша мысал келтірейік. Шифрдың бірінші санына сөйкес 43- кестенің алтыншы жолынан табамыз - құрғақ дала, карбонатты күңгірт қара қоңыр топырақтар, екінші сан жетінші жолдан — ауыр құмбалшықты аз еңкісті беткей, үшінші сан сегізінші жолдан —далалық шырмауык -3 балл және бұтақты бидайық - 2 балл, төртінші сан алтыншы жодцан — алғы дақыл сұлы, сүрі танаптан кейін жаздық бидай егіледі.
Тапсырма жағдайы бойынша ең қолайлысы жазықтілгішті - гербицидті сүрі танап.
50 кесте- Сүрі танапты өңдеу технологиясын құру үшін
мәліметтер шифрлері
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
1112
2214
4456
6641
8863
1122
2226
4421
6641
8814
1131
2237
4432
6652
8876
1143
2243
4446
6661
8883
1123
2252
4457
6672
8891
1113
3365
9468
6683
8821
1121
3314
4416
6611
8817
1132
3346
4423
6621
8832
|
1142
3373
4442
6626
8851
1163
3361
4456
6637
8863
1144
3312
5513
6613
8875
1151
3321
5521
6627
8883
1163
3334
5534
6636
8898
1172
3375
5546
6643
8891
1183
3383
5552
1653
9829
1191
3364
5565
7712
8835
|
1127
3327
5582
7734
8853
1136
3351
5594
7748
8865
1188
3391
5571
7757
8875
1192
3374
5511
7766
8885
1142
3342
5537
7773
9912
1151
3326
5546
7783
9921
1112
3317
5573
7796
9932
2211
3324
5588
7795
9948
|
2232
3353
5531
7722
9962
2213
3366
5564
7738
9973
2212
3374
5571
7743
9987
2214
4412
5593
7756
9994
2221
4467
5514
7762
9997
2232
4435
5524
7773
9916
2211
4453
5556
7781
9927
2243
4476
5563
7792
9937
|
2252
4426
9658
7713
9957
2263
44375
8868
7724
9967
2274
4441
8678
7731
9976
2285
4452
6687
7745
9982
2239
4473
6698
7752
9992
2264
4461
6692
8844
9985
2241
4472
6617
8833
9922
2256
4463
6622
8842
9949
|
15 тапсырма
Тақырып: Топырақтың физикалық-механикалық қасиеттері және орындалған далалы жұмыстардың сапасын бағалау
Топырақты өндеу сапасы қолданған құралдың конструкциясына, агрегаттың жылжу жылдамдылығына, топырақтың физикалық-механикалық қасиеттеріне байланысты болады. Оларға созымдылық, жабысқақтық, байланыстық, қаттылық және физикалық пісу жатады.
Созымдылық - топырақтың өз пішінін өзгертіп, ұзақ уақыт оны сақтау қасиеті. Ол анық ылғал ауытқуын да көрсетеді. Құрғақ күйінде топырақтың созымдылығы болмайды. Созымдылықтың жоғары шегі- топырақтың езіліп, аға бастағандағы, ал теменгі шек — топырақты жіпшеге айналдыруға болатын шегі. Созымдылық топырақтың механикалық құрамына, қарашірік мөлшеріне, топырақ сіңіру кешенінің негіздермен сіңірілуі топырақ құрылымына байланысты болады. Балшыкты топырақтардың созымдылығы ең жоғары болады. Құмды топырақтарда созымдылық болмайды. Топырақтың қарашірігі мен құрылымдылығы жоғары болған сайын созымдылық азаяды.
Жабысқақтық - топырақтың жанасқан заттарға және топырақты өндейтін құралдарға жабысу қабілеті. Құрғақ немесе шамадан тыс ылғалды кезінде топырақта жабыскақтык болмайды. Жабысқақтығы ең жоғары топырактар ол ылғалды күйлегі механикалық құрамы ауыр топырақтар. Жабысқақтық топырақтың құрылымдық күйі, кебірлігі және қарашірік мөлшері әсер етеді.
Біріктілік топырақтың сыртқы күштердің үзу әсерінен қарсы тұру қабілеті. Ол топырақтың механикалық құрамына, құрылымдылыққа, ылғалдану дәрежесіне, органикалық болуына байланысты болады. Ең төменгі біріктілік топырақтың физикалық піскен кезеңінде болады.
Қаттылық - топырақтың ішіне қысымның күшімен бір дененің кіруіне қарсы түру қабілеті. Ол арнайы приборлармен анықталады қаттылықты өлшегіштермен. Топырақтың аттылығы оның ылғалдануына, сіңірілген негіздердің құрамына, механикалық құрамына және топырақтың қарашірік мөлшеріне байланысты болады.
Топырақтың өзіндік қарсыластығы мен оның қаттылығы арасында тығыз байланыстылық бар. Жоғары қаттылығы бар топырақты өндегенде үлкен тоң кесектер пайда болады, агрегаттың өнімділігі төмендейді де жанар май шығыны көбейеді.
Топырактын физикалык пісуі — топырақтың жақсы уатылып, топырақты өндейтін құралдардың жұмыс органдарына жабыспайтын күйі. Топырақты өңдеудің жоғары сапасына оның физикалық пісуі кезеңінде жетуге болады. Сонымен қатар, піскен топырақты өндеуге өлдеқайда төменірек тарту қуаты қажетті болады
.Топырақтың физикалық пісу күйі ең бастысы оның ылғалдылығымен аныкталады. Топырақтардың көбінде ол шекті далалық су сыйымдылықтан (ШДСС) 60-тан 90%-ға дейін ауытқиды. Топырақты өндеу әдістерінің көбін тек қана топырақтың пісу кезеңінде ғана жасауға болады. Физикалық пісу кезеңіне дейін өндесе топырақ құралдарға жабысып жүгады, нашар уатылады. Құрғақ топырақтарды өңдегенде оны тозандатады, тоң кесектер пайда болады т. б.Физикалық пісуді қарапайым әдіспен анықтау үшін бір уыс топырақты қысып кеуде биіктігінен жерге тастау керек. Егер ол ұсақ бөлшектерге бөлінсе пісу кезеңі бар дегені. Әдетте, физикалық пісу кезеңінде топырақ айдарының үсті сөл құрғап тұрады да, олардың арасы болады.Топырақтың физикалық пісуін дәлірек анықтау үшін танапқа трактормен байқау үшін кіріл көру керек.
Физикалық пісуге лайықты пайда болу кезеңі мен ьшғалдылық ауытқуы топырақтың механикалық құрамына, жер бедеріне және беткей экспозициясына, құрылымдық күйіне, қарашірік мөлшеріне, агрегаттың жылжу жылдамдығына және топырақты өңдейтін машиналардың жұмыс органдарының типіне байланысты болады. Жеңіл топырақтарда ауыр топырақтарға қарағанда физикалық пісу ертерек пайда болады; су айрықтар мен оңтүстік беткейлер солтүстікке карағанда ертерек кебеді. Топырақтарды дискілі құралдармен және тегістеп қопсытқышпен сапалы өңдеу үшін қажетті ылғалдылық аралығы культиваторларға қарағанда әлдеқайда кендеу болады. Агрегаттың жоғары жылжу жылдамдығында, төмен жылдамдыққа қарағаңда ылғалдылығы жоғарылағанда топырақты өңдеуге болады.Егер агротехникалық әдістер онтайлы кезенде және жоғары сапамен жасалса, өсімдіктердің өсіп-дамуына қолайлы жағдай туады, ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігі артады.Далалық жұмыстардың сапасын бақылау дегеніміз агрономиялық қызмет жағынан агротехникалық талаптардьщ орындалуын үнемі бақылау.
Аңыздарды сыдыра жырту. Аңыздарды сыдыра жыртқанда өндеу терендігін, арамшөптерді кесу дәрежесін, топырақтың қопсуын және танаптың тегістігін бақылайды.
Өндеу тереңдігін агрегаттың бірінші бақылау жолында, ол 20-30 м өткеннен кейін металды немесе ағаш сызғышпен тексереді. Сызғыш кіргізетін жерді сәл тегістеп тығыздайды. Өткен жол ұзындығынан 25-30 өлшемнен кем болмау керек. Өңдеудің орташа фактілі тереңдігі берілген тереңдіктен 2 см-ден аспау керек. Дискілі батареяның көлденең біркелкілігін бір батареяның жолынан көлденең өндеу тереңдігін өлшеп анықтайды. Ауытқу ±1 см-ден аспау керек.Сыдыра жыртқыш өткен қатар білік арасының биіктігімен өңделген танап бетінің тегістігі анықталады, ол 8-10 см-ден аспау керек.Кесілген және кесілмеген арамшөп санын алқабы 1м2 (1х1м) рамка шегінде саналады. Рамкалар 10-15 орыннан кем емес жердің диагоналінен алынады. Арамшөптердің қиылу дәрежесін (Сп) мына формуламен анықтайды:
Мұнда, П - қиылған арамшөп саны, дана/м2,
Н - қиылмаған арамшөп саны, дана/м2.
Пайдалануға ұсынылған әдебиеттер
Тұрарбеков А.Т., А.В.Иванников Солтұстік Қазақстаңңың егіншілігі. Алматы: Қайнар, 1990. 217 бет.
Ахметов К.А., Шрамко Н.В., Вольская Н.А. Егіншіліктегі топырақ қорғау ауыспалы егісі. Алматы: Қайнар. 1988. 164 бет.
Можаев Н.И., Аринов К.К. және т.б. Өсімдік шаруашылығы. Оқулық, 1993
Щепетков Н.Г., Аринов К.К., Карипов Р.Х., Искаков М.А. және т.б. Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өңдіру, сақтау, қайта өңдеу және стандарттау технологиясы. Астана, 2000 ж. 456 бет.
Сейтов И. Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы Алматы.
Мұқажанов К.М. Арамшөптер және олармен Солтүстік Қазақстандағы күрес. Дәрістер. Ақмола. 1987, 52 бет.
7.Сейтов И. Пар және органикалық тыңайтқыштар. Алматы Қайнар, 1984, 74 бет.
Ахметов К.А., Вольская Н.А., Канафин Б.К. Продуктивность зерновых культур в севообороте. - В кн.: К вопросам агротехники полевых культур в Северном Казахстане.// Сборник научных трудов /ВНИИЗХ — Целиноград, 1987, с.3-9.
Бараев А.И. Предшественники яровой пшеницы и место ее в севообороте. В кн.: Яровая пшеница. — М.: Колос, 1978. с.
Бузмаков В.В., Нозолоцкий А.С. Севообороты в колхозах и совхозах. — М.Колос, 1978. - 335 с.
Воробьев С.А. Основы полевых севооборотов. М.: Колос,1968. - 200с.
Воробьев С.А. Севообороты интенсивного земледелия. М.:Колос, 1979, - 368 с.
Воробьев С.А. и др. // Земледелие, М.: Агропромиздат, 1991,с. 152-233.
14. Доспехов Б.А. и др. Практикум по земледелию. М.: Агропромиздат, 1987, с.263-288,
Иванников А.В. Севообороты и обработка почв Северного Казахстана. Целиноград. 1985. с. 5-37.
Карипов Р.Х. и др. Продуктивность зернового севооборота в зависимости от технологии подготовки пара. //Труды
Целиноградского сельхозинститута. Т. 51. Целиноград, 1982,
17.Иванченко Г.Ф. Почвозащитные севообороты. Алма-Ата-Кайнар, 1976-12 с.
18.Карипов Р.Х. Повышение продуктивности парового звена севооборота. // Труды Целиноградского сельхозинститута. Т. Целиноград, 1978.
Можаев Н.И., Падерин А.В. Сравниетлъная оценка звеньев специализированных кормовых севооборотов при орошении и
без орошения. // Труды Целиноградского сельскохозяйственного цнститута. Т.72. Целиноград, 1986, с. 44-51.
Можаев Н.И., Падерин А.В. Сравнительная оценка кормовых севооборотов, насыщенных многолетними травами. // Вестник сельско-хозяйственной науки Казахстана. Алма-Ата, 1998, № 12, с. 36-38.
21.Неклюдов А.Ф. Севооборот— основа урожая. Омск, 1990. 127 с.
Почвозащитная система земледелия. Под редакцией академика Бараева А.И. и доктора сельскохозяйственных наук Сулейменова М.К. Алма-Ата: Кайнар, 1985, с.5-40.
Рекомендации по системе ведения сельского хозяйства. Целиноградская область. Алма-Ата: Кайнар, 1982,с. 51-56.
Сулейменов М.К. Какому быть полю. Алма-Ата: Кайнар, 1991. с.5-40.
25.Шрамко Н.В. Севообороты на севере Казахстана, Алма-Ата: Кайнар, 1983. 184 с.
26Баздырев Г.И. Применение гербицидов при интенсивных технологиях возделывания основных полевых, овощных и плодовых культур. М.,1981.238с.
27.Безуглов В.Г. Применение гербицидов в интенсивном земледелии. - М 1981.238 с.
28.Борьба с сорняками при почвозащитной системе земледелия. –Целиноград 1981. 55 с.
29,Белецкий И.Н. Технология применения гербицидов .- Л., 1980. 148 с.
30,Воробьев С.А. и др. Земледелие. - М.: Агропромиздат, 1991, с. 81 -151.
Инструкция по определению засоренности полей, многолетних насаждений. культурных сенокосов и пастбищ. - М.: Агропромиздат. 1985.- 18 с.
31,Карипов Р.Х. Учет и картирование засоренности полей. - Акмола, 1994.-18с.
32.Карипов Р.Х., Латышев Н.Н. Влияние послепосевных обработок на засоренность посевов и урожайкость яровой пшеницы. //Труды Акмолинского сельхозинститута.-Акмола, 1994, с. 22-25.
33.Карипов Р.Х. Латышев Н.Н. К вопросу о вредоносности проса волосовидного в посевах яровой пшеницы. //Труды КНИИЗХ. Т.2. - Шортанды, 1996, с. 103-104.
34.Колмаков П.П. Овсюг-М., 1975. 191с.
35.Котт С.А. Сорные растения и борьба с ними. - М., 1961.- 365 с.Мальцев 36А.И. Сорная растительность СССР и меры борьбы с ней. - Л- М., 1962.-271 с..
37.Методические указания по прогнозированию засоренности сельскохозяйственных культур. - М.: ЦИНАО, 1985.-106 с.
38.Федоскин В.А. и др. Сорные растения Западной Сибири и агротехнические меры борьбы с ними. - Омск, 1987.-61 с.
39.Фисюнов А.В. Справочник по борьбе с сорняками.- М.: Колос, 1984.- 25с.
40.Бараев А.И. Основные положения почвозащитной системы земледелия и ее влияние на формирование урожая яровой шленицы.- В кн.: Яровая пшеница.-М.:Колос, 1978. 158-198 б.
41.Бахтин П.У. Исследования физико-механических и технологических свойств основных типов почв СССР.-М.:Колос, 1969. 2716.
42.Берестовский Г.Г. Обработка почв с легким механическим составом после многолетних трав. В кн.: Зональные почвозащитные технологии возделывания полевых культур-Сборник научных трудов ВНИИЗХ/ Целиноград: 1980. 75-79 б.
43.Бугайченко Н.В. Справочник пахаря.-М.: Россельхозиздат,1977. 143 б.
Буров Д.И. Научные основы обработки почв Заволжья.-Куйбышев, 1970. 294 б.
44.Вольская Н.А. Влияние различных технологий подготовки пара на продукгивность яровой пшеницы. В кн.: Некоторые вопросы полевых культур в Северном Казахстане, Сборник Научных трудов ВНИИЗХ/ Целиноград; 1983. 31-39 б.
45.Грабановский А.П. Комплект противоэрозионных машин, - М.: Агропромиздат, 1991. 234-518 б.
46.Данилов Г.Г., Каргин И.Ф., Немцев Н.С. Система обработки почвы: Росселъхозиздат, 1982. 269 б./
47.Зенкова Е.М. Богара, пары, урожай.-Алма-Ата: Кайнар, 1988.- 134 б.
48.Н.Зинченко И.Г., Скоробогатова В.Н. Результаты изучения эффективности комбинированного пара.- В кн.: Некоторые БОПРОСЫ агротехники полевых культур в Ссверном Казахстана. -Сборник научных трудов ВНИИЗХ/ Целиноград, 1983. 20-31 б.
49.Зинченко С.И. Эффективность различных приемов безотвальной обработки южных карбонатных черноземов Северного Казахстана. В кн.: Проблемы интенсификации почвозащитного земледелия.- Сборник научных ВНИИЗХ/-Целиноград: 1992,17-28 б.
50.Карипов Р.Х. Пары в Северном Казахстане. //Вестник науки Аграрного университета, Т.П, Астана, 1998. 79-83 б.
51.Карипов Р.Х. Итоги исследований по системе обработки почв в сухостепной зоне.//Вестниқ науки агоруниверситета - Акмола, 1994. № 1, 69-74.
52.Карипов Р.Х., Иванников А.В., Шрамко Н.В., Лампицкий В.П. Приемы повышения эффективности чистых паров и осенней обработки почвы в четырехпольном севообороте Алма-Ата: 1994 12 б.
53.Колмаков П.П., Нестеренко А.М. Минимальная обработка почвы.-М.: Колос, 1981. 24 б.
54.Ломакин М.М. Мульчирующая обработка почвы на склонах. - М.: Агропромиздат, 1988. 185 б.
55. Лурье А.Б. Справочник по настройке и регулировке сельскохозяйственных машин.- Л.: Колос, 1980-256 б.
56.Мальцев Т.О. Вопросы земледелия.- М.:Колос, 1971. 391 б.
57.Минимализация обработки почвы, Научные труды ВСХНИИЛ/ М.: Колос, 1984. 307 б.
58.Моргун Ф.Т. Обработка почвы и урожай.-М.: Колос, 1981.233
59.Нарцисов В.П. Научные основы системы земледелия.- М.Колос, 1982. 328 б.
60.Научные основы современных систем земледелия. Под Ред-Акад. ВАСХНИИЛ А.Н.Каштанова.-М.: Агропромиздат, 1988. 256 б.
61.Берлянд С.С. Очерки о земледелии и земледельцах. М.:1964.447б.
62.Богарное земледелие.-Алматы: Кайнар, 1976.-1756.
63.Воробьев С.А.,Каштанов А.Н.,Лыков А.М., Макаров И.П. Земледелие. М.:Агропромиздат. 1971.527 б.
64.Заславский М.Н. Эрозиоведение. Основы противоэрозионного земледелия.-М.:Высшая школа,1987. 367 б.
65гЗемледелие южкой зоны европейской части СССР. Под ред-
Профессора С.И.Савельева.-М.: Колос,1966. 232 б.
66гЗемледелие в степных районах Европейской части РСФСР,-М.: Россельхозиздат, 1967. 211 б.
67г Каштанова А.Н. Научные основы современных систем земледелия.-М.: Агропромиздат,1988. 256 б.
68.Нарциссов В.П. Научные основы систем земледелия.-М.: Колос,1982. 328 б.
69.Почвозащитная система земледелия. Под ред. Акад. Бараева А.И. и доктора сельскохозяйственных наук Сулейменова М.К.- Алма-Ата: Кайнар,1985. 199 б.
70.Сдобников С.С., Борзаковскйй И.В. Основы агрономии для зоны Западной Сибири и Северного Казахстана.- М.:Колос,1972. 320 б.
71.Агрофизические методы исследования почв.- М.: 1966.-258 б.
72.Бараев А.И., Зайцева А.А., Ветровая эрозия почв и меры их защиты. В кн. Почвозащитное земледелие.-М.: Колос, 1975. 7-82 б.
77.Бараев А...И., Госсен Э.Ф. Ветровая эрозия и борьба с ней в азиатской части СССР. В кн.: Эрозия почв и борьба с ней. -М-: Колос, 1980, 7-47 б.
78.Вершинин П.В., Мельникова М.К., Мичурин Б.Н., Мошков Б.Е., Поясов 79.Н.П., Чудновский А.Ф. Основы агрофизики –М 1959. 256-398 б.
80Гедройц К.К. Избранные сочинения. Т З.-М.: Сельхозгиз 1955.-560 б.
81.Вадюнина А.Ф. и Корчагана З.А, Методы исследования физических свойств почв и грунтов.-М.: 1987,53-87 б.
82.Джанпеисов Р. Эрозия и дефляция почв Казахстана.- Алма-Ата:Наука, 1977.-232 б.
83.Дояренко А.Г. Избранные сочинения. - М.:1963, 116-140 б.
84.Заславский М.Н. Эрозиоведение. Основы противоэрозионного земледелия.-М.: 1987.-376 б.
85.Иванников А.В., Шрамко Н.В., Мукажанов К.М. Земледелие Северного Казахстана. — Акмола, 1999. 25-30 б.
86.Качинский Н.А. Физика почв.-М.: 1965, 236-317 б.
87. Квасников В.В. Структура почвы как главное условие ее плодородия.-М., 1955.
89.Почвозащитная система земледелия. / Акад. А.И. Бараев пен ғылым докторы Сүлейменов М.К. редакциясымен.-Алма-Ата: 1985, 8-21 б.
90.Растворова О.Г. Физика почв.-Л.: 1983, 29-38 б.
91.Ревут И.Б. Физика почв.-Л.: 1972, 56-116 б.
92. Роктанэн Л.С., Иванников А.В. Научные основы Земледелия.-Целиноград, 1982, 31-41 б.
93.Сборник работ по методике исследований в области физики почв.-Л.: 1964, 43-121 б.
94. Шлеймович П.И. Физические свойства почв.-Алма-Ата: 1973, 56-66 б.
Қорытынды бақылау материалдары (сұрақтар)
Мемлекеттік емтихан сұрақтары
1.Топырақ құнарлылығы сипаттамасы
2.Топырақтың құнарлылық көрсеткіштері
3.Арамшөптердің биологиялық ерекшеліктері
4.Арамшөптермен ластануды анықтау
5.Арамшөптермен күресу тәсілдері
6.Ауыспалы егістерді жіктеу құру принциптері
7.Топырақ өңдеудегі технологиялық операциялар мен қасиеттер
8.Отамалы дақылдардан кейін сүдігер өңдеу жүйесі
9.Екпелі көпжылдық шөптерден кейін сүдігер өңдеу жүйесі
10.Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік шығыс аймақтарында суармалы егіншіліктегі жаздық дақылдар үшін топырақ өңдеу жүйесі
11.Эрозияға ұшырайтын жерлердегі топырақ өңдеу жүйесінің ерекшеліктері
12.Топырақты минималды, нөлдік және жылдам өңдеу
13.Агроқұрылымдарға ұсынылатын ауыспалы егіс тізбектері
14.Топырақты үнемді өңдеу технологиясы маңызы.
15.Мақтаны дөңестерге егу технологиясы
Ағымдық емтихан сұрақтары
I Тарау. Топырақтың агрофизикалық және су қасиеттерін зерттеу әдістері
1. Топырақ бетінің агрегаттық құрамы мен суға төзімділігі
2.С.И. Долгов және П.У.Бахтин бойынша топырақтың құрылымдық дәрежесі
3.Н.И. Савинов әдісі топырақтың агрегаттық құрамы мен суға төзімділігін анықтау.
4.П.И.Андрианов ұсынған, тұрған суда топырақтың суға төзімділігін анықтау
5.Топырақтың жел эрозиясына қарсы тұрақтылығын анықтау
6.Топырақтың құрылымы мен құрылымдылығы
7.Морфологиялық және агрономиялық жағынан топырақтың құрылымын бағалау ерекшелігі
8.Агрономиялық бағалы құрылым
9.Топырақтың қасиетгерін, режимдерін және құнарлылығын құрудағы құрылымның маңызы
10.Құрылымның пайда болуына қандай факторлар әсер етеді
11.Құрылымның жоғалуына не себеп болады
12.Топырақтың құрылымын қайта құру шаралары
13.Дефляциялы процестердегі құрылымның рөлі
14.Топырақтың эрозияға шалдығуын анықтау әдістері
15.Топырақ тығыздығы және оны анықтау
16. Топырақ тығыздығы және сипатталатын көрсеткіштігі
17. Топырақ тығыздығының өсімдіктің өсіп дамуына манызы
18.Өте борпылдақ және тығыз топырақтың дұрыс және теріс қасиеттері 19.Топырақтың оңтайлы және тепе-тендікті тығыздығы 20.Топырақтың көлемдік салмағы неге байланысты өзгереді және оны анықтау
21.Жалпы қуыстылық деген не және оны анықтау
22.Топырақтың тығыздығын реттеу агрономиялық шаралар
23.Топырақтың жыртылатын қабаттың құрылысын анықтау
24.Қыл түтікті қанығу әдісімен топырақтын жыртылатын
қабатының құрылысын анықтау
25.Топырақтын жыртылатың қабатының құрылысын үстінен сумен қанықтыру әдісі арқылы анықтау.
6.Топырақтағы қуыстар түрлері олардың маңызы
27.Капиллярлы және капиллярсыз қуыстылық ,олардың өсімдіке тиетін маңызы
28. Топырақтың жыртылатын қабатының құрылысының өсімдіктің тіршілігіне тиетін пайдасы
29.Топырақтың жалпы, капиллярлы және капиллярсыз қуыстылығы анықтау
30.Ылғалдылық жетіспейтін аймақтарда қолайлы құрылыс құру үшін қолданатын шаралар
31.Топырақтың жыртылатын қабатының қолайлы құрылысын құру шаралары
32.Топырақтың сулық қасиеттері және оларды анықтау әдістері
33.Максималды гигроскопиялық
34.Өсімдіктердің тұрақты солу ылғалдылығы
35.Топырақтың ылғалдылығын анықтау
36.Топырақ ылғалының маңызы ,оның түрлері
37.Қосымша су пайдалану мен су пайдалану коэффициенті. 43.Өсімдіктердің ылғалға қажеттілік көрсеткіштерінің сипаттамасы
38.Транспирациялық коэффициент .
39.Сумен қамсыздандыру жағдайын бағалау көрсеткіштері. 46.Судың топырақпен байланысу формалары
40.Топырақ ылғалдылығының қозғалғыштығы мен өсімдіктерге жетімдігі неге байланысты.
41. Су балансы . Топырақтың су ұстау қабілеті
42. Топырақтың су өткізгіштігі және су көтеру қабілеті
43. Топырақтың ылғалдылығын анықтайтын әдістері
44. Топырақтағы өнімді ылғал қорын қалай анықтайды?
45. Даладағы жұмыс басталу алдында күткен өнімді ылғал қорын анықтау әдісі
46.Қажетті қар қалыңдығы санау
47. Ылғалмен қамтамасыз етілуіне байланысты дақылдар өнімділігін саналау.
II Тарау. Арамшөптер және олармен күресу шаралары
48. Арамшөптердің келтіретін зияны және олардың биологиялық ерекшеліктері
49. Арамшөптерді жіктеу және олардың ең кең тараған өнімдерінің сипаттамасы
50.Тамыр жүйесі шашақты арамшөптер. Үлкен бақажапырақ /Plantago major/. 60.Баданалы және түйнекті арамшөптер. Домалақ бас жуа /Allium rotundum/.
51.Жатаған арамшөптер. Жатаған сарғалдақ /Ranunculus/.
52.Кіндік тамырлы арамшоптер. Ащы жусан /Artemisia absinthium/.
53.Тамыр сабақты /көген тамырлы/ арамшөптер. Жатаган бидайык, /Agropyrum repens/.
54.Атпатамырлы арамшөптер. Далалық сарықалуен /Сіrsium arvense
55.Копжылдық арамшөптер. Көпжылдық арамшөптердің кандай өзгешіліктері болады
56.Екі жылдық арамшептер. Сарыбас немесе дәрілік туйе жоңышқа /Melilotus oficinalis/.
57.Күздік арамшөптер. Қара бидай арпабасы(Bromus secalinus)
58.Кыстайтын арамшөптер. Егістік ярутка (Tlaspi arvense)
59.Кеш пісетін арамшөптер. Жасыл итқонақ (Setaria virides).
60.Жаздық ерте арамшөптер. Қара сүлы. (Аvena fatua)
61..Ауыл шаруашылық жерлердін ластануын есептеу және картаға
салу әдістері.
62.Органикалық тыңайтқыштардың құрамындағы арамшөптердің тұқым қорын анықтау
63.Өсіп тұрған арамшөптерді санау
64.Танаптардың ластануын өлшеудің сандық бақылау әдісі
65.Танаптардың арамшөптермен ластану картасын жасау әдістемесі
66.Алдын ала күресу шаралары.
67.Аз жылдық арамшөптермен күресу
68.Көп жылдық арамшөптермен күрес
69.Арамшептерді егістіктерде жою
70.Арамшөптермен химиялық күресу шаралары.
71.Кең тараған гербицидтердің сипаттамасы
72Арамшөптермен биологаялық күресу шаралары
73.Арамшөптердің зияндылығы
74. Арамшөптердің биологиялық ерекшеліктері
75.Қандай белгілері бойынша арамшөптерді жіктейді?
76. Қоректену типі бойынша арамшөптердің топтары
77.Тоғышар арамшөптердің тоғышар емес арамшөптерден айырмашылықтары
78. Күздік және кыстайтын арамшөптердің айырмашылықтары
79. Егістердің арамшөптермен ластануына қарсы бағытталған шаралар
80. Агротехникалық күресу принциптері
81.Гербицидтерді жіктеу негізі.
82. Жер үстімен бүркелеген кезде жұмыс ерітіндісінің шығыны қалай есептеледі?
83. Астық дақылдарының егістерінде дәнді арамшөптерге қарсы қолданатын гербицидтер
84.Арамшөптердің аралас ластану типі болған кезде қандай гербицидтер және оларды қолдану әдісі.
85.Жаппай әсер ететін гербицидтерді қашан және қандай танаптарда қолданады
86.Арамшөптермен биологиялық күресу шаралары неге негізделеді?
87.Арамшөптермен күресу шаралары жүйесінің қажеттілігі қандай?
88. Целиндірде топырақты сумен қанықтыру тәсілі бойынша оның жыртылған қабатыының құрлысын анықтау
89. Топырақтың агрегаттық құрамы мен суға төзімділігін анықтау
90. А.В. Николаев әдісі бойынша топырақтың Максималды гигроскопиялық ылғалдылығын анықтау
91. Топырақтың далалық ылғал сиымдылық шегін су құйылған алаң тәсілімен анықтау .
92. Топырақтыңқұрылым түзу ылғалын анықтау
93. Топырақтың су көтергіштік қабілетін анықтау
94. Топырақтағы арамшөптердің тұқым қорын және вегетативті
көбею мүшелерін анықтау
95. Танаптардың арамшөптермен ластану картасын жасау әдістемесі
96. Ауыспалы егістердің нобайларын құрастыру принциптері
97. Алғы егістерге қысқаша сипаттамасы
98. Әр түрлі аудандарға ұсынылған ауыспалы егістер
Солтүстік және Орталық Қазақстанның дәнді ауыспалы егістері
99. Топырақ қорғайтын ауыспалы егістер
100. Мал азықтық ауыспалы егістер.
101. Республиканың онүстігінде суармалы егіншіліктегі ауыспалы егістер
102. Ауыспалы егісте топырақты өңдеу жүйесін құру.
103. Күздік арамшөптер.
104. Тамыр сабақты /көген тамырлы/ арамшөптер
105. Кіндік тамырлы арамшоптер
106. Топырақтың физикалық-механикалық қасиеттері және орындалған далалы жұмыстардың сапасын бағалау
107. Жырту тереңдігін өлшеу және отамалы дақылардың қатараралық өндеулері
108. Топырақ қорғау техникасы мен өндеудің сапасын бақылау.
109 Топырақтың құнарлығы және мәдени түрлері
110 Топырақтың ауа режимі
111 Топырақтың жылу режимі
112 Топырақтың жел эрозиясына қарсы тұрақтылығын анықтау
113 Топырақ қорғау техникасы мен өндеудің сапасын бақылау.
114 Танаптардың ластануын өлшеудің сандық бақылау әдісі
115 Егіншіліктің аймақтық жүйелері
116.Әр түрлі топырақ типтеріндегі ылғал қорын есептеу
117.Жаздық ерте арамшөптердің өкілдерімен және
олардың тұқымдарымен танысу,суреттерін салу.
118.Атпатамырлы арамшөптердің өкілдерімен және
олардың тұқымдарымен танысу,суреттерін салу
119.Ауыспалы егістердің төсімін құрастыру әдістемесі
120.Ауыспалы егіске ауысу жоспарын және ротациялық кестені жасау әдістемесі.
121.Ауыспалы егістерді бағалау
122.Топырақты минималды өңдеу принциптері.
123.Топырақты күзде және көктемде өндеу
Формуладағы әр әріптің маңызын және есептегенде қолданатын бағалау көрсеткіш (кг,мм, дана және т.б.)
.А=( Сст/С)*100;
Н=100 А/Р;
;
;М=Н х d х 10000 х N ,
Н=100 А/Р,
К= В/А*100,
,.
,
,.
,
,
(см3),
.Рс=НШС/10000,.
Ш0= 1000 Г/НД
Q=V/Sm,
,
N=Н*S,Н=100А/Р,
,,
,
,
М=Н х d х 10000 х N,
,.
Н=100 А/Р
Достарыңызбен бөлісу: |