Қазақстан республикасының конституциялық кеңесі қазақСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ конституциялық кеңесі қаулыларының жинағы астана-2010

Өтiнiш субъектiсi Қазақстан Республикасы Конституциясының, "мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлiнбеуiн қамтамасыз етедi", – делiнген 2-бабы 2-тармағына және "Жер және оның қойнауы, су көздерi, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншiгiнде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгiленген негiздерде, шарттар мен шектерде жеке меншiкте де болуы мүмкiн", – деп белгiленген 6-бабының 3-тармағына ресми түсiндiрме берудi сұрайды. Бұл орайда ол, Конституцияның аталған нормаларынан, Қазақстан Республикасында тiркелген дипломатиялық өкiлдiктердi тек орналастыруға ғана арналған жер учаскелерiн шет мемлекеттердiң меншiгiне беру туралы мәселенi заң актiлерi деңгейiнде шешуге жол берiлетiндiгi келiп шыға ма, – деген сұраққа жауап алуды көздейдi.

Конституцияның 2-бабы 2-тармағын және 6-бабы 3-тармағын өтiнiш нысанына қатысты түсiндiрген кезде Конституциялық Кеңес мынаны ескердi.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясындағы Қазақстан аумағы деген түсiнiк оның егемендiгi деген түсiнiкпен тығыз байланысты. Конституцияның 2-бабы 2-тармағында "Республиканың егемендiгi оның бүкiл аумағын қамтиды" деп белгiленген.

Мемлекет аумағы сол мемлекет өмiр сүретiн және егемен билiк ұйымы ретiнде қызмет iстейтiн кеңiстiк шегiн бiлдiредi, бұл билiк осы аумақтағы ең жоғары, бiртұтас және тәуелсiз билiк болып табылады. Республика кеңiстiгi қамтитын жер және оның қойнауы, су көздерi, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi, басқа да табиғи ресурстар Қазақстанның жария-құқықтық меншiгiне жатады.

Мемлекеттiң өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлiнбеуiн қамтамасыз етуi, мыналарға:

- мемлекеттiң экономикалық ықпалдастықтағы иммунитетiн нығайтуға;

- Қазақстан Республикасы өз аумағының бiр бөлiгiн өзге мемлекетке бiржақты тәртiппен беруi заң жүзiнде мүмкiн болмауына;

- Республиканың аумағын басып алуға, қосып алуға немесе бөлуге жол берiлмеуiне;

- мақсаты немесе iс-әрекетi Қазақстан Республикасының тұтастығын бұзуға бағытталған қоғамдық бiрлестiктер құруға және олардың қызметiне тыйым салуға;

- жер-жерлердегi мемлекет органдарының бiржақты тәртiппен мемлекет құрамынан шығу және өзiнiң құқықтық мәртебесiн өзгерту туралы мәселенi қою құқығы болмауына;

- мемлекет органдарына Республиканың егемендiгi мен аумақтық тұтастығын қорғау және сақтау жөнiндегi қажеттi және жеткiлiктi шараларды қабылдау жөнiндегi мiндеттердi жүктеуге бағытталған экономикалық, саяси, әскери, құқықтық және ұйымдастырушылық сипаттағы шаралар кешенiн әзiрлеудi және жүзеге асыруды көздейдi.

Аумақтық тұтастық – Қазақстанның ұлттық қауiпсiздiгiн айқындаушы шарт болып табылады.

Республиканың бiртұтастығы мен аумақтық тұтастығын өзгерту, Конституцияға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу жөнiнде бастамашылық жасауға арқау бола алмайды. "Қазақстан Республикасы Парламентi өзгерiстер мен толықтырулар енгiзген Конституция нормалары бөлiгiне қатысты Қазақстан Республикасы Конституциясы 53-бабының 1) тармақшасына және 91-бабының

Конституцияның бұл аталған нормаларынан келiп шығатыны, Қазақстан Республикасы өз аумағында тiркелген дипломатиялық өкiлдiктердi орналастыру үшiн жер учаскелерiн, бұл учаскелердiң мемлекеттiң жария-құқықтық меншiгiнен алынып тасталуына әкеп соқтырмайтын құқықтық нысанда ғана шет мемлекеттерге бере алады. Республика аумағында дипломатиялық өкiлдiктерi тiркелген шет мемлекеттерге Қазақстан Республикасының жер учаскелерiн жалға беру шартымен пайдалануға беруi осындай құқықтық нысан болып табылады. Қазақстан Республикасының аумағы, мемлекеттiк шекарамен белгiленген жалпы кеңiстiк шегi ретiнде

Қаралып отырған мәселенi шешер кезде, Конституцияның

Мемлекеттiң аумақтық тұтастығы мен қол сұғылмауы халықаралық құқықтың түбегейлi принциптерiмен де, Қазақстан Республикасының Конституциясымен  де қорғалады. Республиканың дипломатиялық өкiлдiктер орналасуы үшiн шет мемлекеттерге жер учаскелерiн пайдалануға беруi, мынадай:

- аталған жер учаскелерiнiң белгiлi бiр мақсатқа арналуы (оларды Қазақстан Республикасында тiркелген дипломатиялық өкiлдiктердi тек орналастыру үшiн ғана пайдалану);

- жер учаскелерiнiң мемлекеттер арасындағы өзара кепiлдiк пен тең құқылық принциптерi негiзiнде берiлуi;

- жер учаскелерi жөнiндегi дауларда Қазақстан Республикасының мүддесiн сақтауға кепiлдiк беретiн, Қазақстан Республикасындағы шет мемлекеттердiң иммунитетi туралы заң актiсiнiң қабылдануы секiлдi, Республика аумағының тұтастығына, қол сұғылмауына және бөлiнбеуiне берiлетiн қосымша құқықтық кепiлдiктердi қажет етедi.

2. Конституцияның 6-бабы  3-тармағына сәйкес "Жер және оның қойнауы, су көздерi, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншiгiнде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгiленген негiздерде, шарттар мен шектерде жеке меншiкте де болуы мүмкiн".

Бұл нормадан келiп шығатыны, Конституция жер қатынастарын реттеген кезде мемлекеттiң жоғары тұруын баянды етедi, ол, тiптi жерге деген тек қана мемлекет меншiгi режимiн белгiлеуге дейiн бара отырып, меншiктiң және жер айналымының құқықтық режимдерiн айқындайды. Жердiң жеке меншiкте болуының негiздерiн, шарттары мен шектерiн, сондай-ақ оның субъектiлерi мен объектiлерiн заң шығарушы белгiлейдi. Конституцияның 6-бабы 2-тармағында, "меншiк субъектiлерi мен объектiлерi, меншiк иелерiнiң өз құқықтарын жүзеге асыру көлемi мен шектерi, оларды қорғау кепiлдiктерi заңмен белгiленедi", – деп бекiтiлген.

Республика, өз аумағында тiркелген дипломатиялық өкiлдiктердi орналастыру үшiн шет мемлекеттерге жер учаскелерiн пайдалануға бере отырып, өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлiнбеуiн қамтамасыз етуге мiндеттi. Жер учаскелерiн берудiң шарттары Қазақстан Республикасының шет мемлекеттермен қарым-қатынасының ерекшелiктерiне қарай нақтыланады. Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттар осы талапты жүзеге асырудың құқықтық нысаны болып табылады.

Баяндалғанның негiзiнде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" конституциялық заң күшi бар Жарлығының 32, 33, 37-баптарын  басшылыққа алып, өтiнiш мәселесiне қатысты Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi
ҚАУЛЫ ЕТЕДI:
1. Қазақстан Республикасы Конституциясының, мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлiнбеуiн қамтамасыз етедi делiнген 2-бабы 2-тармағын, оның аумағын бөлшектеуге, мемлекеттiң келiсiмiнсiз табиғи ресурстарды пайдалануға және Қазақстан аймақтарының мәртебесiн өздiгiнше өзгертуге жол бермеушiлiк, мемлекеттiк шекараның мызғымастығы және мемлекеттiң ұлттық мүддесi мен егемендi теңдiгiне нұқсан келтiретiн аумақтық шегiнiмге тыйым салу деп түсiнген жөн.

Қазақстан Республикасында тiркелген дипломатиялық өкiлдiктердi орналастыру үшiн жер учаскелерi шет мемлекеттерге жалға беру шартымен пайдалануға берiледi. Өздерiнiң дипломатиялық өкiлдiктерi орналасатын аумақта шет мемлекеттердiң юрисдикциясы халықаралық құқықпен танылған және Қазақстан Республикасы Конституциясының 2-бабы

2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабы

Қазақстан Республикасында тiркелген дипломатиялық өкiлдiктердi орналастыру үшiн шет мемлекеттерге жер учаскелерiн пайдалануға беру, Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарға сәйкес жүзеге асырылады.

3. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабы
3-тармағына сәйкес қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшiне енедi, шағымдануға жатпайды, Республиканың бүкiл аумағында жалпыға бiрдей мiндеттi және Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабы 4-тармағында көзделген реттi ескере отырып, түпкiлiктi болып табылады.

Қазақстан Республикасы Конституциясы 52-бабының 3 және

5-тармақтарын ресми түсiндiру туралы
Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң

2003 жылғы 12 мамырдағы N 5 қаулысы

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi, Төраға Ю.А. Хитрин, Кеңес мүшелерi Х.Ә. Әбiшев, Қ.Ж. Балтабаев,

өтiнiш субъектiсiнiң өкiлi – Республика Парламентi Сенатының депутаты Е.Ж. Жұмабаевтың,

Республика Жоғарғы Сотының судьясы Ж.Н. Бәйiшевтiң,

Республика Бас Прокурорының орынбасары

Республика Орталық сайлау комиссиясының мүшесi

Республика Әдiлет вице-министрi М.Қ. Раевтың қатысуымен, өзiнiң ашық отырысында Қазақстан Республикасы Парламентi Сенаты Төрағасының Қазақстан Республикасы Конституциясы

Қолдағы бар материалдарды зерделеп, баяндамашы – Конституциялық Кеңестiң мүшесi А.К. Котовты, өтiнiш субъектiсi өкiлiнiң, отырысқа қатысушылардың сөздерiн және сарапшы – заң ғылымының кандидаты, Қазақ гуманитарлық-заң университетiнiң доцентi Қ.Ж. Қапсалямовтың қорытындысын тыңдап шығып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi мынаны

1) "Парламент депутатының өкiлеттiгi тоқтатылады" және "Парламент депутаты өз мандатынан айрылады" деген ұғымдардың мазмұны мен заңдық салдары жағынан ара қатынасы қандай?

2) Парламент депутатына қатысты заңдық күшiне енген айыптау үкiмi бар болған жағдайда Парламент Палатасы оны өз мандатынан айыру немесе айырмау туралы шешiм қабылдауға хақылы ма?

Конституциялық Кеңес, Қазақстан Республикасы Конституциясы 52-бабының 3 және 5-тармақтарын өтiнiште қойылған сұрақтарға қатысты түсiндiрген кезде, мынаны ескердi.

1. Конституцияның 52-бабы 3 және 5-тармақтары, Қазақстан Республикасы Парламентi бiр топ депутаттарының өтiнiшi бойынша 2001 жылғы 17 мамырдағы N 7/2 қаулыда және Парламент Мәжiлiсi Төрағасының өтiнiшi бойынша 2001 жылғы
13 желтоқсандағы N 19/2 қаулыда Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң ресми түсiндiруiне арқау болған едi.

Бұл қаулылар, Парламент депутатының өкiлеттiгi тоқтатылуының Конституцияның 52-бабы 3 және 5-тармақтарымен белгiленген негiздерiн және осы баптың нормаларынан келiп туындайтын өзге де негiздерiн түсiндiруге қатысты болған едi. Конституциялық Кеңестiң бұл қаулыларының заңдық күшi сақталады.

Сонымен бiрге Конституцияның 52-бабы 3 және
5-тармақтарында қолданылатын "Парламент депутатының өкiлеттiгi тоқтатылады" және "Парламент депутаты өз мандатынан айрылады" деген ұғымдардың мазмұны туралы, сондай-ақ Парламент Палаталарының бұл реттерде қабылданатын қаулыларының заңдық салдары туралы сұрақтар, - жоғарыда аталған өтiнiштерде қойылмаған болатын және де Конституциялық Кеңес қаулыларында түсiндiру нысаны етiп алынбаған болатын.

Конституцияның 52-бабы 3 және 5-тармақтарының және Конституцияның  басқа нормаларынан келiп туындайтын депутаттық өкiлеттiк тоқтатылуының өзге де негiздерiнiң мазмұны бойынша, көп жағдайда оны Парламент Палатасының тоқтатуы түрiндегi жоюы туралы айтылады. Конституция  мына төмендегi негiздерге қатысты "өз мандатынан айрылады" деген ұғымды қолданады, олар: Парламент депутаты оған қатысты соттың айыптау үкiмi күшiне енгiзiлген кезде және депутат Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерге тұрақты қоныс аударған жағдайда.

Палата, Конституцияның 52-бабы 3 немесе 5-тармақтары негiзiнде, Конституциялық Кеңестiң 2001 жылғы 17 мамырдағы
N 7/2, 2001 жылғы 13 желтоқсандағы N 19/2 қаулысы негiзiнде және Конституцияның 62-бабы 1-тармағына сай, сол немесе өзге бiр депутатқа қатысты – бiр құқықтық актiмен – Қазақстан Республикасы Парламентi Сенатының немесе Мәжiлiсiнiң тиiстi қаулысымен Парламент депутатының өкiлеттiгiн тоқтатады немесе оны депутаттық мандатынан айырады.

Парламент депутатының өкiлеттiгiн тоқтату немесе оны мандатынан айыру туралы Парламент Палаталарының қаулылары, оларды қабылдау нәтижесiнде туындайтын салдар бойынша емес, бұл адамның Парламент Палатасы құрамынан шығып қалуына әкеп соқтырған негiздердiң сипаты бойынша ажыралады. Көп жағдайларда Палатаның қаулысымен депутаттық өкiлеттiктi тоқтату түрiнде оны жоғалтуға объективтi негiздер себеп болады.

Парламент депутатының өкiлеттiгiн оны мандатынан айыру түрiнде жоғалту, соттың заңды күшiне енген айыптау үкiмi бойынша анықталған оның айыбының салдары, немесе Орталық сайлау комиссиясының ұсынуымен расталған, депутаттың Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерге тұрақты қоныс аударуының салдары болып табылады.

Конституция, 52-баптың 3-тармағында көрсетiлген депутаттық мандатпен сыйыспаушылық туралы конституциялық ереженiң бұзылуын, депутатқа қатысты соттың айыптау үкiмi шығарылуы мүмкiн әрекет жасағаны үшiн, Конституцияда көзделген депутат айыбының дәрежесiне қарағанда төмен дәрежедегi деликт деп таниды. Соның салдарынан Парламент депутаты Конституцияның 52-бабы 5-тармағы негiзiнде мандатынан айрылады.

Дәл осындай салдар Конституцияда, адам Парламентке сайлана отырып, Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерге тұрақты қоныс аударған кезде депутаттық өкiлеттiктi тастап кеткенi үшiн де көзделген. Соның нәтижесiнде ол өкiлдi органмен арадағы тұрақты байланысын ерiктi түрде үзедi. Конституция бұдан, Кеңестiң пiкiрiнше, депутаттың сайлаушылар сенiмiне және халық мүддесiне деген немқұрайлылығын байқайды. Конституцияның мұндай жағдайларға деген терiс көзқарасы және олардың алдын алуға деген ұмтылысы, 52-баптың 5-тармағында осындай жағдайларға қатысты Парламент депутаты өз өкiлеттiгiн жоғалтуының бiр нысаны ретiнде оны мандатынан айыруды қолдануынан байқалады.

Палатаның тиiстi конституциялық негiздер бойынша Парламент депутатын мандатынан айыру немесе Парламент депутатының өкiлеттiгiн тоқтату туралы шешiм қабылдауының құқықтық салдары депутат үшiн бiрдей – ол заңды түрде депутаттық өкiлеттiгiн жоғалтады.

Депутаттық өкiлеттiктi жоғалту туралы сол немесе өзге бiр нысанда шешiм қабылдау, Конституцияның 57-бабы
4) тармақшасының мазмұны бойынша Парламент Палаталарының әрбiрiнiң дербес құзыретiне жатқызылып, олардың "Палаталар депутаттарының өкiлеттiгiн тоқтатады..." деген хақылығымен қамтылады.

"Қазақстан Республикасының Парламентi және оның депутаттарының мәртебесi туралы" 1999 жылғы 6 мамырдағы редакциядағы Конституциялық заңның 24-бабы 4-тармағына сәйкес, депутаттық өкiлеттiктi тоқтату немесе одан айыру туралы шешiмдi Республика Орталық сайлау комиссиясының ұсынуымен Парламенттiң тиiстi Палатасы өз депутаттары жалпы санының көпшiлiк даусымен қабылдайды.

2. Парламент депутатына қатысты соттың айыптау үкiмi күшiне енген кезде, Палатаның оны мандатынан айыру туралы қаулы қабылдамауы, заңды түрде депутаттық өкiлеттiктен "айырмау" деген шешiмдi бiлдiрмейдi.

Конституция бұл бөлiкте, депутаттардың қалауы бойынша Палата депутатты өз мандатынан айырмауы мүмкiн дегенге жол бермейдi. Конституция 52-баптың 5-тармағында депутат мандатының соттың күшiне енген айыптау үкiмiмен құқықтық сыйыспаушылығын бiржақты белгiлейдi. Бұл конституциялық нормада, Парламент депутаты "оған қатысты соттың айыптау үкiмi күшiне енгiзiлген кезде өз мандатынан айрылады", – делiнген. Бұл орайда, Парламенттiң тиiстi Палатасы депутатты қылмыстық жауаптылыққа тартуға келiсiм бердi ме, немесе мұндай келiсiм Конституция бойынша әуелбастан қажет болмады ма, ол маңызға ие емес.

Конституцияның 52-бабы 5-тармағының нормасы өктемдiк сипатқа ие. Онда депутатқа қатысты соттың айыптау үкiмi күшiне енуiнiң заңдық фактiсiне сiлтеме жасалуы депутаттық өкiлеттiктi сөзсiз жоғалтуға әкеп соқтырады. Депутат өзiнiң мандатынан соттың айыптау үкiмi заңдық күшiне енгеннен бастап айрылады. Депутатқа қатысты соттың айыптау үкiмi күшiне енуiнiң заңдық фактiсi, жасаған қылмысы үшiн оған тағайындалған жазаның түрiне қатыссыз, Палатаның оны мандатынан айыру туралы қаулы қабылдауына негiз болады. Соттың адамға шартты жаза, бас бостандығынан айырмайтын жаза тағайындауы, дәл сол сияқты сотталғанды жауаптылықтан немесе жазадан босатуы, Парламент Палатасы үшiн Конституцияның 52-бабы 5-тармағы нормасының сипатын өзгертпейдi. Бұл нормада депутатқа қатысты қай мазмұндағы айыптау үкiмi оны мандатынан айыру үшiн негiз бола алатындығына сiлтеме жасалмаған. Конституцияның 52-бабы 5-тармағы Парламент депутатына қатысты соттың айыптау үкiмiнiң барлық түрiн көздейдi.

Сот шешiмiнiң, Конституцияның 76-бабы 3-тармағына сай, Республиканың бүкiл аумағында мiндетi күшi болады. Заңды күшiне енген сот үкiмiнiң ақиқаттық презумпциясы жекелеген мемлекеттiк органдарға немесе лауазымды адамдарға тәуелдi емес. Бұл үкiм Парламент Палаталары үшiн де мiндеттi. Депутатқа қатысты соттың күшiне енген айыптау үкiмi негiзiнде депутатты өз мандатынан айыру туралы қаулы қабылдай отырып, Палата депутаттық өкiлеттiктi жоғалту фактiсiн танып, оны жойғанын айтады. Заң жүзiнде бұл, Республиканың Орталық сайлау комиссиясы шығып қалған Парламент депутатының орнына сайлау тағайындауға мiндеттi мерзiмнiң қай сәттен бастап есептелетiнiн анықтау үшiн қажет ("Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" 1999 жылғы 6 мамырдағы редакциядағы Конституциялық заңның 69-бабы

Палатаның депутатты мандатынан айыру туралы шешiм қабылдамауы, соттың оған қатысты айыптау үкiмi күшiне енуiне байланысты депутаттық өкiлеттiгiн жоғалтқан адамның депутаттық өкiлеттiгi сақталуына немесе қалпына келтiрiлуiне әкеп соқтырмайды.

Конституцияның 52-бабы 5-тармағында көрсетiлген негiз бойынша Палатаның депутатты өз мандатынан айыру туралы шешiм қабылдаудан бас тартуы, "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Конституциялық заңның, Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы шығып қалғандардың орнына Парламент депутаттарының сайлауын тағайындайтыны туралы 12-бабы 1-тармағы 13) тармақшасының талаптарын орындауға кедергi болады.

Осылайша, Конституцияның 52-бабы 3 және

Баяндалғанның негiзiнде, және Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын және Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" конституциялық заң күшi бар Жарлығының 1-бабын, 17-бабы 3-тармағының

Қазақстан Республикасы Парламентi Палаталарының бұл мәселелер жөнiндегi қаулыларының заңдық салдары – депутат мандатын жойылды деп тану, Қазақстан Республикасы Парламентi Палатасының құрамынан шығып қалған депутаттың орнына сайлау тағайындайтын конституциялық мерзiм осы сәттен бастап есептеледi.

2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабы
5-тармағы, Парламент депутатына қатысты соттың күшiне енген айыптау үкiмiнiң кез келген түрi болған жағдайда, Палата Қазақстан Республикасы Конституциясының 62-бабы  1-тармағына сәйкес оны мандатынан айыру туралы қаулы қабылдайтынын бiлдiредi. Мұндай қаулының қабылданбауы, депутаттық өкiлеттiк сақталуына немесе қалпына келтiрiлуiне әкеп соқпайды.

3. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабы

4. Осы қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс тiлдерiнде жариялансын.

2003 жылғы 13 мамырдағы N 6 қаулысы

өтiнiш субъектiсiнiң өкiлi – Республика Әдiлет министрi

Республика Парламентi Сенатының және Мәжiлiсiнiң депутаттары Л.Н. Бурлаков пен Ж.Н. Әбдиевтiң,

Республика Бас Прокурорының орынбасары
А.Қ. Дауылбаевтың қатысуымен, өзiнiң ашық отырысында Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң Қазақстан Республикасы Конституциясы 61-бабының 7-тармағын және 63-бабының
1-тармағын ресми түсiндiру туралы өтiнiшiн қарады.

Қолдағы бар материалдарды зерделеп, баяндамашы – Конституциялық Кеңестiң мүшесi Х.Ә. Әбiшевтi, отырысқа қатысушылардың сөздерiн тыңдап шығып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi мынаны

1) депутаттар тұтас алғанда қабылдамай тастамағанымен, өзiнiң жекелеген ережелерiнде оларға Үкiмет келiспеген тұжырымдамалық өзгерiстерге ұшыраған заң жобасын қабылданбады деп санауға бола ма;

2) Үкiмет енгiзген кез келген заң жобасын Парламент қабылдамаған жағдайда Премьер-Министр Үкiметке сенiм бiлдiру туралы мәселе қоя ала ма немесе олар бойынша шешiм Парламент Палаталарының бiрлескен отырысында қабылданатын заң жобаларына қатысты ғана ол осылай ете ала ма;

3) Премьер-Министр Үкiметке сенiм бiлдiру туралы мәселенi заң шығару процесiнiң қандай кезеңiнде қоюға құқылы;

4) Парламент пен мемлекеттiк билiктiң басқа тармақтары арасындағы еңсерiлмес келiспеушiлiк деп ненi түсiнуге болады? Парламент Мәжiлiсi Үкiмет бастамашылық жасаған кейбiр ережелерге тұжырымдамалық өзгерiстер енгiзген және осы тұжырымдамалық өзгерiстерге Үкiметтiң келiспеуiне қарамастан, өз депутаттары жалпы санының көпшiлiк даусымен оны Парламент Сенатына берiп, заң жобасын мақұлдаған ахуалды Парламент пен Үкiметтiң арасындағы еңсерiлмес келiспеушiлiк ретiнде қарауға
бола ма?

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi, Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабы 7-тармағын және 63-бабы 1-тармағының нормаларын өтiнiште қойылған сұрақтарға қатысты қолданыста түсiндiрген кезде, мынаны ескердi.

1. Республикадағы заң шығару процесi заң жобаларына бастамашылық жасау сатысынан басталады. Заң шығару бастамасы құқығы Қазақстан Республикасы Парламентiнiң депутаттарына, Республика Үкiметiне берiледi және Парламент қарауға мiндеттi заң немесе заң aктici жобасының мәтiнiн ресми енгiзу жолымен тек қана Мәжiлiсте жүзеге асырылады.

Заң шығару процесi, сондай-ақ Парламенттiң, оның Палаталары мен депутаттарының, конституциялық нормалармен реттелетiн, заң шығарушылық функцияларын жүзеге асыру жөнiндегi мәртебесi мен өкiлеттiгi Мәжiлiске де, Сенатқа да заң жобасын қарау барысында оған өзгерiстер мен толықтырулар енгiзуге мүмкiндiк бередi. Бұл орайда Палаталардың заң жобасына енгiзетiн түзетулерiнiң көлемi, шектерi мен сипаты белгiленбейдi. Заң жобасын Парламентте қарауға бастамашылық жасаған субъектiлер, оның ережелерiн заңда көзделген барлық нысанда қорғауы мүмкiн. Конституцияға, заңдарға, Парламент пен оның Палаталарының регламенттерiне сәйкес заң шығару процесiнiң барлық кезеңдерi мен сатыларынан, соның iшiнде - дауыс беруден, ал қажет болған жағдайда - келiсу рәсiмдерiнен өткен заң жобасы қабылданды деп саналады.

Бұл аталған ережелер Конституцияда ( 61-бап ), сондай-ақ Конституциялық Кеңестiң 2001 жылғы 8 маусымдағы N 8/2 қаулысында бар.

Сонымен бiрге, заң шығару процесiнде кейбiр жағдайлар туындауы ықтимал, олар, түптеп келгенде, заң жобасының толығымен қабылданбауына әкеп соқтыруы мүмкiн. Конституция (61-баптың 7-тармағы), Үкiметтi Конституцияның 3-бабы

Үкiмет енгiзген әрбiр заң жобасын қарау кезiнде Үкiметтiң Парламентке қысым көрсетуi ықтимал әрекетiн тежеу мақсатында, бұл құқықты ол жылына екi реттен артық пайдалана алмайды және әр жолы бiр заң жобасына қатысты ғана пайдалана алады (Конституцияның 61-бабының 7-тармағы, Конституциялық Кеңестiң 1999 жылғы 12 наурыздағы N 3/2 қаулысы ).

Парламент Мәжiлiсiнiң заң жобасын қарауға алар кезде қабылдамай тастауы заң жобасының қабылданбауына әкеп соқтыратын жағдай болып табылады. Бұл жағдайда заң шығару процесiнiң бастапқы сатысында-ақ тиiстi субъектiнiң заң шығару бастамасын жасауға өзiнiң конституциялық құқығын жүзеге асыруына кедергi келтiрiледi.

Одан тыс, заң жобалары оны Мәжiлiстiң мақұлдамауы; заң жобасын Сенаттың қабылдамай тастауы және онымен Мәжiлiстiң келiсуi; Мәжiлiс қайта мақұлдаған заң жобасын Сенаттың қайтадан қабылдамай тастауы; Палаталардың бiрлескен отырысында қаралуға тиiстi заң жобасын Парламенттiң қабылдамай тастауы нәтижесiнде қабылданбауы мүмкiн.

Парламент Палаталарының тым болмағанда бiрiнiң енгiзген түзетулерiмен келiспеген жағдайда, өзi бастамашылық жасаған заң жобасын кез келген сатыда Үкiметтiң керi шақырып алуын сондай-ақ заң жобаларының қабылданбауына әкеп соқтыратын жағдайларға жатқызған жөн.

Қазақстан Республикасының атқарушы билiгiн жүзеге асыратын және атқарушы органдардың жүйесiн басқаратын Үкiмет, мемлекеттiң әлеуметтiк-экономикалық саясатының, оның қорғаныс қабiлетiнiң, қауiпсiздiгiнiң, қоғамдық тәртiптi қамтамасыз етудiң негiзгi бағыттарына жауап бередi және Конституция, "Қазақстан Республикасының Үкiметi туралы" конституциялық заң , заңдар, Республика Президентiнiң актiлерi ережелерiнiң шеңберiнде, сондай-ақ Үкiмет Бағдарламасы шеңберiнде олардың жүзеге асырылуын ұйымдастырады (Конституцияның 64-бабы 1 және

Бұл ұйғарым Конституциялық Кеңестiң 1999 жылғы

Заң жобасы, егер оны депутаттар тұтас алғанда қабылдамай тастамаған, бiрақ өзiнiң жекелеген ережелерiнде, заң шығару бастамасы субъектiсi – Үкiмет келiспеген, тұжырымдамалық өзгерiстерге ұшыраған, алайда Үкiмет керi шақырып алмаған жағдайда қабылданбады деп саналмайды.

2. Республика Конституциясының 61-бабы 7-тармағында былай делiнедi: "Үкiмет енгiзген заң жобасының қабылданбауына байланысты Премьер-Министр Парламент Палаталарының бiрлескен отырысында Үкiметке сенiм бiлдiру туралы мәселе қоюға хақылы. Бұл конституциялық нормада Үкiметке сенiмсiздiк бiлдiру туралы процесс басталатын рәсiм жөнiнде айтылады, Премьер-Министр бұл мәселенi Сенат пен Мәжiлiстiң бiрлескен отырысында ғана қояды.

"Үкiмет енгiзген заң жобасының қабылданбауына байланысты" деген конституциялық ереже арқылы, мәселелердi әуелi Мәжiлiсте, ал содан кейiн Сенатта өз кезегiмен қарау арқылы Палаталардың бөлек отырысында да, Парламент Палаталарының бiрлескен отырысында да (Конституцияның 54 және 53-баптары) қарауға және қабылдауға жататын барлық заң жобаларын

3. Заң жобасының қабылданбауына әкеп соқтыратын жағдайлар заң шығару процесiнiң кез келген сатысында туындауы мүмкiн болғандықтан, Премьер-Министр Конституцияның 61-бабы

4. Осылайша, өтiнiште қойылған мәселеге қатысты қолданыста, Парламент Мәжiлiсi Үкiмет бастамашылық жасаған заң жобасының жекелеген ережелерiне тұжырымдамалық өзгерiстер енгiзген және осы тұжырымдамалық өзгерiстерге Үкiметтiң келiспеуiне қарамастан, өз депутаттары жалпы санының көпшiлiк даусымен оны Парламент Сенатына берiп, заң жобасын мақұлдаған жағдайды еңсерiлмейтiн келiспеушiлiк деп қарауға болмайды.

Баяндалғанның негiзiнде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" конституциялық заң күшi бар Жарлығының 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасын, 31-33, 37-баптарын және 41-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа алып, өтiнiште қойылған мәселелерге қатысты қолданыста, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi