Қазақстанның ірі мемлекет қайраткері, ұлт жанашыры, ел қамқоры, халқымыздың біртуар перзенті

Өмірінің соңғы жылдарында Жұмабек Ахметұлы Қаракөл ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары, ғылыми-техникалық орталық директоры қызметтерін атқарды.

Осы орайда, армия генералы, Кеңес Одағының Батыры, Қазақстанның Халық Қаһарманы Сағадат Нұрмағамбетовтің: «Жұмабек Тәшенев қандай қызметте болса да ең алдымен өз елінің мақсат-мүддесінен шығатын, халықтың жағдайын ойлайтын, ұлттық мәселелерді КСРО басшыларының алдында тайсалмай қоятын. Жүрегі қазақ деп соғатын біртуар азамат еді», - деп бағалауы тегін болмаса керек [11; 6].

Сөз соңында қорытындылай келе айтарымыз мансабымнан айырыламын деп ешкімнің алдында иілмеген, еменнің иір бұтағындай өзінің айқын ұстанған бағытынан тайып көрмеген бірегей Тұлғаның есімі қазақ деген халық барда ешқашан ұмытылмақ емес.

1. 
   Каренов Р. С. Жұмабек Тәшенев – Алаштың жүз жылда біртуар алып тұлғасы. – Қарағанды: Қазақстан-Ресей университетінің баспасы, 2014. – 222 бет.
   
2. 
   Жолдасов Ә. Алғы сөз / Халықтың қайсар перзенті. Жұмабек Тәшенев туралы естеліктер. – Алматы: «Жазушы», 2005. – 296 бет (3–5–беттер).
   
3. 
   Қазақстан. Ұлттық Энциклопедия. Том 8 / Бас редакторы Б. Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2006. – 704 бет.
   
4. 
   Салықбай Ә. Мылтықсыз майданның сайыпқыран сардары // Қазақ тарихы. – 2014. – № 6 (129). – 18-23-беттер.
   
5. 
   Сағымбаев Ғ. Жұмабек Тәшенев / Халықтың қайсар перзенті. Жұмабек Тәшенев туралы естеліктер. – Алматы: «Жазушы», 2005. – 296 бет (112–121–беттер).
   
6. 
   Бекбосын А. Жақсылық // «Егемен Қазақстан», 27 мамыр 2015 жыл,
   

7. 
   Қабылда Е. «Ер Жұмабек елдің шын арысы» // «Ана тілі», № 43 (1249), 30 қазан – 5 қараша 2014 жыл, 6-7-беттер.
   
8. 
   Сыздықов К. Арыстан текті тұлға / Халықтың қайсар перзенті. Жұмабек Тәшенев туралы естеліктер. – Алматы: «Жазушы», 2005. – 296 бет (140-145-беттер).
   
9. 
   Қабылдин Е. «Олай болса, КСРО конституциясын жою керек!» // «Қазақ», № 04 (728), 23 қаңтар 2015 жыл, 4-бет.
   
10. 
    Қонаев Д. «Ақиқаттан аттауға болмайды». Естелік – эссе. – Алматы: «Санат», 1994, 210-211-беттер.
    
11. 
    Қожахметов Қ., Садыханұлы М. Бірегей тұлға // «Егемен Қазақстан», 19 наурыз 2015 жыл, 6-бет.
    

КарГУ им. Е.А. Букетова, д.э.н., академик.

г. Караганда

20 марта 2015 года исполнился 100 лет со дня рождения Ташенева Жумабека Ахметовича, работавшего Председателем Президиума Верховного Совета, затем Председателем Совета Министров Казахской ССР. До избрания на высшие республиканские посты он творчески и результативно руководил Северо-Казахстанской и Актюбинскими компартиями Казахстана, был депутатом Верховных Советов Союза ССР и республики.

Ж.А. Ташенев свою кипучую энергию и организаторский талант, интеллектуальный потенциал и политическую смелость направлял на развитие экономики и культуры страны, страстно защищал коренные интересы казахского и других народов.

Вообще, когда произносят имя Жумабека Ташенева, то прежде всего всплывают в памяти исторические события, связанные с сохранением целостности территории Казахстана в 60-е годы прошлого столетия. В 1960 году, подводя очередные итоги Всесоюзной кампании по освоению целинных и залежных земель, первый секретарь ЦК КПСС Н.С. Хрущев заявил: «Пора переходить на краевое управление… В перспективе исчезнут границы между республиками…» Тем самым он планировал, что с января 1961 года пять Северных областей Казахстана с их огромным промышленным и сельскохозяйственным потенциалом должны напрямую подчиняться Москве. К тому же в столице СССР обсуждалась передача полуострова Мангыстау Туркмении; Бостандыкского, Кировского и Пахтааральского районов Чимкентской области (ныне Южно-Казахстанская) – Узбекистану.

Против бездумной политики Хрущева практически в одиночку выступил Ж.А. Ташенев: «Я родом из Акмолинска. Двенадцать лет работал в Северо-Казахстанской области. Мои родители и их родители, да и все наши предки покоятся на этой земле. И вы теперь хотите эту землю передать России? Вдумайтесь, товарищи, какой казах с этим согласится?! Подумайте, товарищи! Я, например, категорически против не только рассмотрения, но и постановки данного вопроса!».

«Слушай, а ты кто такой, чтобы выступать против воли партии?! - вскипел Хрущев. - Мы можем принять решение и без вашего согласия. Советский Союз - единая страна, а потому кому, чью территорию отдавать - решит Верховный Совет СССР».

«Если Верховный Совет начнет самолично вмешиваться в территориальный вопрос каждой республики, то надо отменять Конституцию СССР, - резко возразил Ташенев. - Там ведь сказано, что каждая республика обладает правом собственности на свою исторически сложившуюся терри­торию. И если этот закон будет нарушен, то мы ведь вправе обращаться за справедливостью и в международные правозащитные организации».

Столь смелый выпад Ташенева застал врасплох Хрущева. Смелый отпор, который Жумабек Ахметович дал авантюрным идеям Хрущева, не оказался безрезультативным. После инцидента Генсек ЦК КПСС отказался от своей бредовой идеи перекройки географической карты СССР по имперским лекалам. Наверное, он рассудил так: если Ташенев практически в одиночку от имени всех казахов открыто выступает против воли Центра, то можно ожидать и противодействия самого народа.

Если рассматривать значение сохранения пяти областей Северного Казахстана через призму современных социально-экономических реалий, то оно, несомненно, велико. Благодаря этому современный Казахстан занимает девятое место в мире по территории, входит в так называемый зерновой пояс Земли.

Общая территория, которую отстоял председатель Совмина КазССР, по скромным подсчетам, составляет порядка 565,4 тыс. кв. метров, или 1/5 часть всей территории нынешнего Казахстана. Если бы не Ташенев, то население страны уменьшилось бы почти на 3,7 млн. человек (по итогам переписи 1999 года), или на ¼ от общей численности.

В годы правления страной Н.С. Хрущевым и после него в Казахстане руководящие кадры назначались из Москвы. Впервые против такой абсурдной политики также открыто выступил Ж.А. Ташенев.

Так, в марте 1956 года тогдашний секретарь ЦК КПСС Л.И. Брежнев, проводя внеочередное бюро ЦК республиканской парторганизации, объявил кандидатуры на должность 1-го и 2-го секретарей ЦК КПК - И. Яковлева и Н. Журина. Практически все члены бюро, присутствовавшие в зале, промолчали. Не успел Брежнев объявить о закрытии заседания бюро, как Председатель Верховного Совета КазССР Ташенев попросил слово и смело высказал то, что накипело на сердце: «В районах, областях, в центральном аппарате, в министерствах выросли кадры казахской национальности, достойные занять пост второго секретаря партийного руководства в республике. Вот сидит среди нас секретарь ЦК КП Казахстана Фазыл Карибжанов. Чем он хуже других? Неужели он не может работать вторым секретарем?

Меня удивляет такое пренебрежение к готовым местным кадрам. Я это воспринимаю, как недоверие к казахским кадрам, как их откровенное третирование. Это уже становится определенной традицией - не допускать представителей национальных кадров до поста первых и вторых секретарей партийного руководства».

Ташенева поддержал только секретарь ЦК Тажиев - действительно, почему ЦК проводит столь однобокую кадровую политику, не советуется с руководителями республики? Тогда это было впервые сказано на таком высоком уровне. И лед тронулся. Впоследствии национальные кадры получили возможность занимать высокие посты в своей республике: Карибжанов Фазыл Каримович в декабре 1957 года был назначен вторым секретарем ЦК КПК; Кунаев Динмухамед Ахметович - в 1960 году Первым секретарем ЦК КПК.

Когда Жумабек Ахметович пришел в руководство республики (сначала он работал председателем Президиума Верховного Совета Казахской ССР, потом председателем Совета Министров), им были инициированы и реализованы такие исключительно важные для развития Казахстана мероприятия:

- в 1958 году он стал инициатором проведения декады казахского искусства и литературы в Москве. Причем способствовал тому, чтобы отечественные деятели литературы и искуства были достойно отмечены государственными наградами. Благодаря его стараниям, пятерым выдающимся казахстанским артистам было присвоено высокое звание «Народный артист СССР»;

- добился того, чтобы построенный в центре Алма-Аты 120-квартирный дом был отдан крупным деятелям культуры, искусства и литературы Казахстана (многие из них годами скитались без крыши над головой). При этом принял ответственное решение выделить квартиру репрессированной вдове гениального поэта Магжана Жумабаева;

- будучи председателем Совмина Казахской ССР, привлек на работу в правительственный аппарат группу высококвалифицированных специалистов-казахов; ратовал за продвижение талантливых национальных кадров во всех сферах казахстанской политики и экономики;

- предложил одну из главных магистралей города Алма-Аты назвать проспектом Абая и воздвигнуть там достойный памятник великому мыслителю;

- пригласил тогдашнего председателя Президиума Верховного Совета СССР К. Ворошилова в Алма-Ату и «выбил» у него требуемые средства для завершения строительства спорткомплекса в урочище Медео;

- спас от закрытия в 1958 году казахскоязычных республиканских газет «Социалистік Қазақстан» (ныне «Егемен Қазақстан») и Қазақ әдебиеті; выступил против фарисейской политики дублирования русских газет на казахский язык;

- благодаря его усилиям, в республике были открыты новые инженерно-технические институты: индустриальный - в Павлодаре; политехнические – в Алма-Ате и Караганде;

- обосновал необходимость присвоения звания Героя Советского Союза отважным участникам Великой Отечественной войны – Бауыржану Момышулы и Рахымжану Кошкарбаеву. К сожалению, не смог сломить яростное сопротивление «кремлевской верхушки»;

- по его инициативе были представлены ко второй Золотой Звезде Героя Социалистического Труда рисовод Ибрай Жакаев и чабан Жазылбек Куанышбаев; кроме того, содействовал присвоению второй Золотой Звезды Героя Социалистического Труда Нурмолде Алдабергенову;

- инициировал выдвижение замечательного романа «Абай» Мухтара Ауэзова на престижную Ленинскую премию;

- способствовал тому, чтобы книга Бауыржана Момышулы «За нами Москва» увидела свет (несмотря на преграды сверхбдительных служак из ЦК КПК, активно препятствовавших ее опубликование);

- вникал во все жалобы униженных и оскорбленных черствостью и бездушием бюрократов-чиновников, и волевым образом безотлагательно решал их проблемы. Умел располагать к себе простых людей добротой, вниманием, отзывчивостью на их беды, умением оперативно решать проблемы.

Как известно, Ж.А. Ташенев – неординарная личность, известная своей отвагой, глубиной мышления, дальновидностью и целенаправленной устремленностью, мужеством в отстаивании интересов Казахстана, стал одной из жертв проявлений субъективизма и волюнтаризма - государственной политики, осужденной временем и историей, которую неустанно проводил в жизнь вождь КПСС Никита Хрущев. С его легкой руки Жумабек Ахметович в начале 60-х годов был понижен в должности и направлен в Шымкент заместителем председателя облисполкома. Это было сильным моральным ударом для руководителя такого ранга, служебная карьера которого сложилась в свое время весьма успешно. Имея солидный опыт руководящей деятельности в высших эшелонах государственной власти, Жумеке мог спокойно трудиться, тихо пребывая в «южной ссылке». Однако он не успокоился и без отрыва от производства начал писать научный труд о проблемах развития экономики Казахстана. В 1962 году Ж. А. Ташенев в Москве успешно защищает диссертацию и решением ВАК СССР ему присваивается ученая степень кандидата экономических наук. Безусловно, это была моральная победа Ташенева.

Таким образом, стойко приняв очередной удар судьбы, он не затаил в себе обиду, продолжая добросовестно трудиться... Об этом свидетельствует официальное высказывание тогдашнего первого секретаря Шымкентского обкома партии В. А. Ливенцова на заседании президиума ЦК КПК, проходившем в начале декабря 1964 года. "Всем известно, — заявил Ливенцов,— как Хрущев, корча из себя знатока, освободил Ж.А.Ташенева с должности председателя Совета Министров и с целью опозорить строптивого премьера направил к нам зампредом облисполкома. Однако Ташенев стал самым уважаемым человеком в Южном Казахстане".

Пришедший к власти после Хрущева Л.И. Брежнев не интересовался судьбой Ж.А. Ташенева, скончавшегося в ноябре 1986 года. За месяц до назначения руководителем республики Геннадия Колбина.

В последние годы Ж.А. Ташенева постоянно вспоминают и приводят в пример писатели, ученые, государственные и общественные деятели. Бывший первый секретарь ЦК КПК Исмаил Юсупов (1962-1964 гг.) как-то отметил: «Нe нашелся никто иной, кто мог бы открыто противостоять Хрущеву, кроме Ташенева. Жумабек Ташенев за свою республику, за свой народ был готов ко всякой борьбе, ко всяким неожиданностям. Вот таких настоящих сынов-героев не должен забывать казахский народ».

На самом деле имя легендарного государственного деятеля Жумабека Ахметовича Ташенева, наряду с историческими именами славных казахских батыров и народных героев, не должно быть предано забвению. Подрастающему и нынешним поколениям казахстанцев есть с кого брать пример бескорыстного и беззаветного служения своему народу и Отечеству.

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ қазақ әдебиеті кафедрасының профессоры, ф.ғ.д.

Астана қ.

Жұмабек Ахметұлы Тәшенов 1960 жылдары Тың өлкесін құрамыз деген желеумен Қазақстанның Көкшетау, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан облыстарын Ресейге беру жөніндегі Мәскеудің саясатына қарсы шыққан отаншыл тұлға. Қайраткер «Ақмола облысы менің кір жуып, кіндік қаным тамған ата жұртым. Одан бергі он екі жыл мұғдарында Солтүстік Қазақстан облысында түрлі қызметтер атқардым. Ұрпақтан ұрпаққа мирас болып бағзыдан келе жатқан осынау қастерлі мекенімізде ата-анам, ата-бабаларым мәңгілікке тыныстапты. Сонда сіздер осынау кең байтақ қасиетті жерімізді белден басып, басы бүтіндей Ресейге бере салмақсыздар ма? Байыппен ойланып, ақыл тоқтамға келгендеріңіз жөн дер едім, жолдастар! Сіздердің тап осы теріс пиғылдағы өктем шешімдеріңізбен қай қазақтың баласы оңайлықпен келісе қояр екен? Мен аталған дөңайбат мәселемен келіспек түгіл, оның күн тәртібіндегі қойылымының өзіне үзілді-кесілді қарсылығымды білдіремін!» деп ұлттық наразылық бұлқынысын білдірді.

Ұлттық қасиеттерден нәр алып өскен Жұмабек Тәшенов Алаш көсемі Әлихан Бөкейхан Екінші жалпы қазақ сиезіне арнайы шақыртқан милләтшіл Нұрлан Қияшұлындай кескекті ердің сойынан екенін атап өтуіміз қажет. Әлихан Бөкейхан «…Бұл болып жатқан оқиғалардың түбі неге соғатынын жалпы қазақ елі сезе қоймайтын шығар. Оқиғалардың сүреңі жаман: қам қылмай, қол қусырып отыра берсек, алдымен қазақ халқы сорлайтын түрі бар. Соның үшін біз жанымызды, малымызды қорғау жайын ойлау керек…

Алаш баласының басына бір сын, бір күн туды» [1, 419] деп аласапыран дәуірде елге қорған, әлеуметке тұтқа болу барша саналы азаматтардың басты міндеті екенін жеткізді. Міне, азаматтық тұлғасы ұрпақтар сабақтастығының тағылымында қалыптасқан Жұмабек Ахметұлы қазақ баласы сыналар сол бір Хрушевтік билік ойран салған сойқанды жылдары бабалар аманатына адалдық танытты. Ел мен жер тұтастығын сақтап қалудағы перзенттік парызына ар биігінен келіп, ұлт құрметіне бөленді.

Қазақ жерінің бөлшектенуіне жол бермей, ұлы орыстық шовинистік өктемдікке қарсы шыққан Жұмабек Ахметұлы Тәшенов тоталитарлық жүйенің қан қасап зардаптарын қоғамға жеткізуде батыл көзқарасын білдірді. «Жылымық» жылдарында сталиндік жеке басқа табынушылық қасіретін әшкерлеуде айқын азаматтық ұстанымда болып, партиялық талаптың қасаң қағидаларына шырмалып қалмады. Соның нақты дәлелі 1956 жылдың 19 наурызында Жамбыл облыстық партия активі мәжілісінде жасаған «Советтер Одағы Коммунистік партиясы ХХ съезінің қорытындылары және Жамбыл облыстық партия ұйымының міндеттері туралы» атты баяндамасы.

Сталинизм зұлматын ашуда нақты тарихи деректер мен дәйектерге сүйеніп, 1937-38 жылдардағы саяси қуғын-сүргінде «халық жауы» деп айыпталғандардың нақақтан-нақақ заңсыз жазалғандарына шындық сәулесін түсірді. «Установлено, что многие партийные, советские и хозяйственные работники, которых обвинили в 1937-38 годах во вражеских действиях, в действительности никогда врагами, вредителями не были, они были оклеветаны, а иногда, не выдержав зверских истерзаний во время следствия, сами на себя наговаривали всевозможные тяжкие обвинения» [2, 124]. Сұрапыл соғысы жылдарында саяси билік тарапынан жіберілген қателіктерге сын көзімен қарап, қан майдандағы сәтсіздіктердің басты себебін атап көрсетті. «Единовластие Сталина приводило к особо тяжким последствиям в ходе Великой Отечественной войны» [2, 124].

Кеңестік идеология тудырған жалпыадамзаттық ауқымдағы қасіретке үңілген Жұмабек Ахметұлы Тәшенов атамыш баяндамасында «Сталин нарушал Ленинский принцип национальной политики Советского государства» [2, 125] деп ұлттық саясатқа қатысты орын алған қателіктерге ерекше екпін жасады.

Сталинизмнің қанды саясатын айыптаған қайраткер баяндамасындағы ерекше назар аударылған түйінді мәселердің бірі депортацияланған халықтардың тағдыр-талайы еді. «Речь идет о массовых выселениях из своих родных мест населения» [2, 125] деген өзекті пікірін өрбіте келе, «Так в конце 1943 года, когда на фронтах Великой отечественной войны определился прочный перелом в пользу Советского Союза, принято было и осуществлено решение о выселении с занимаемой территории всех карачаевцев. В конце того же года такая учесть постигла всего населения Калмыцкой Автономной Республики. В марте 1944 года выселены были со своих родных мест все чеченцы и ингуши, и Чечено-Ингушская Автономная Республика была ликвидирована. В апреле 1944 года с территории Кабардино-Балкарской Автономной Республики выселены были в отдаленные места все балкарцы, а сама Республика переименована в Кабардинскую Автономную Республику» [2, 125] деп кеңес қоғамын жайлаған имансыз саясаттың сан ұлт пен ұлысты қаншалықты қасіретке салып отырғанын.

Жұмабек Ахметұлы Тәшенов ерекше тоқталған депортация тақырыбы КСРО тарихындағы шеңгелінен қан сорғалаған әрі ызғарлы сұсы жан шошытатын қылмыстың бір ғана парасы. «1920-1950 жылдары тұрғындарды күштеп көшіру - сталиндік қуғын-сүргіннің негізгі құрамдас бір бөлігіне айналды. Жалпы КСРО-да депортацияға ұшырағандардың саны 1920 жылдан 1949 жылға дейін 3,2 млн адамға жетті» [3].

Екінші дүниежүзілік соғыс жылдары бұрынғы КСРО да барлығы 61 ұлт пен ұлыс өкілдері өздерінің байырғы атамекендерінен зорлық-зомбылықпен ажыратылып, жат жерлерге күштеп қоныстандырылды. Кеңестік идеология тарапынан саяси «сенімсіздік» білдірілген неміс, қарашай, қалмақ, шешен, ингуш, балқар және қырым татарлары Қазақстанға үдере көшірілді. Мәселен, 1943 жылдың 12 қазанында Қарашай автономиялы облысынан қарашайлықтарды Қазақ КСР мен Қырғыз КСР күштеп қоныс аударуға қатысты КСРО Жоғары Кеңесі Президиумының жарлығы шықты. Соның барысында 69 267 қарашай депортацияланды. (1939 жылғы санақ қорытындылары бойынша Қарашай автономиялы облысында 70 301 қарашай болған). Оның 50 % балалар мен 16 жасқа дейінгі жасөспірімдер, 30 % әйелдер еді. Өз кезегінде Қырымнан 228 543 адам күштеп көшірілген болса, оның 191 014 ын қырым татарлары құрады.

1944 жылдың 24 ақпанында қанды қол Берияның балқарларды тарихи мекенінен айыруға қатысты НКВД ның «Кабардин-Балқар АСР нан балқар халқын қоныс аудару іс-шаралары туралы» («О мероприятиях по выселению из КБ АССР балкарского населения») зілді бұйрығы шықты. Сол жылдың 8-9 наурызында бүтіндей бір ұлттың шаңырағы шайқалып, бастарына қара бұлт үйірілді. Сол бір зобалаң кезеңде балқар ұлтының 40% қынадай қырылды. Бар жоғы екі күнде 37 713 балқар 14 вагонға малша тоғытылып, қияндағы өлкелерге жөнелтілді. Қырағы бақылау мен қадағалауға алынып, құсада ит өмір кешті. Міне, 1956 жылдың 17 қаңтарында Жоғары Кеңес Президиумының Жарлығына сай 1936 жылы қоныс аударылған поляктардан, ал 1956 жылдың 17 наурызында қалмақтардан, 27 наурызда грек, болгар және армяндардан, 18 сәуірден қырым татарлары, балқарлар, түрік-месхетиндіктер, курд және хемшилдіктерден, 16 шілдеден шешен, ингуш және қарашайлықтардан құқықтық шектеушіліктер алынып тасталды. Алайда олардың Отандарына түпкілікті оралуы мен қайта орнығуына құқықтық шек қойылды. Тек 1957-1958 жылдары ғана қалмақ, шешен, ингуш, қарашай және балқарлардың ұлттық автономиялары қалпына келтіріліп, тарихи мекендеріне оралуға рұқсат етілді.

Тұтастай алғанда, 1937-1944 жылдар аралығында Қазақстанға 1 109 мың адам депортацияланды. Қазақстандағы әрбір бесінші адам күшпен қоныс аударылушы болды. Олардың ар-намыстары аяққа тапталып, ұлттық құндылықтары мансұқталды. Ұлттың тарихи атауын атауға тиым салынды. Оны 1944 жылы туған елінің депортациялануымен байланысты майданнан шақыртылып, саяси қыспаққа алынған қалмақ ақыны Давид Кугультинов (Көглтин Дава) «От правды я не отрекался» (1956) өлеңінде: «В то время гнев несправедливый, дикий Нас подавил…И свет для нас потух. И даже слово самое – «калмыки» – Произносить боялись люди вслух» деп жеткізді. Ұлтының ар-намысын қорғаған ақын 58 баптың 10 тармағаммен сотталып, Сібірге 15 жылға жер аударылды. 1956 жылы ғана туған жеріне оралды. 

1944-1947 жылдары Солтүстік Қазақстан облысы партия комитеті хатшысының орынбасары, мал шаруашылығы бөлімінің меңгерушісі, 1947 -1948 жылдары Солтүстік Қазақстан облысы атқару комитеті төрағасының орынбасары, төрағасы, 1952-1955 жылдары Ақтөбе облысы партия комитетінің 1-хатшысы қызметтерін атқарған Жұмабек Ахметұлы Қазақстанның түкпір-түкпіріне күштеп қоныстандырылған ұлт пен ұлыстардың қайғы-қасіретке толы тағдыр-талайымен етене таныс болатын. Сондықтан шерменде жандардың саяси тұрғыдан ақталып, тарихи Отандарына оралуларына риясыз тілектестігін білдірді. Қызыл қырғын шеңгеліне ілігіп, аяусыз қудаланған ұлт өкілдерінің азаматтық құқықтарының тезірек қалпына келтірілуіне саяси биліктің назарын аудартты. Сталинизм жендеттері тарапынан бұрмаланған демократиялық құндылықтардың сақталуына екпін жасап, ГУЛАГ жүйесіндегі аяр қоғамның ізгіленуіне ой салды.

Қазақстанға арнайы қоныс аударылған ұлт өкілдері кеңес саясатының озбырлығына қайтпас қайсарлықпен қарсылықтарын білдіріп отырды. Имансыз биліктің тепкісінде езіліп, тағылықпен бұғақталған мүскіндердің шемен шері өлең болып өрілді. Бұл ретте балқар поэзиясының негізін қалаған ақын Кязим Мечиевтің кеңестік саясат қылмысын айыптаған өршіл рухтағы кейбір өлеңдері қазақ топырағында туды.

1944 жылы Талдықорған өңіріне туған халқымен қоныс аударған қайсар ақын «Тәуекел етейік біз бүгін», «Өсиет», «Жарлы халқым» өлеңдерімен қуғын-сүргін ылаңында жаншылған балқар ұлтының қайғы-қасіретін жүрегі қарс айырыла отырып жырлады.

«Кругом жестокий вихрь, тяжелый снегопад,

Но горы, как всегда, без трепета стоят.

В годины бедствия, тревоги и невзгод

Учись у наших гор, несчастный мой народ». (С.Липкин аудармасы).
«Айнала ала құйын, дүлей апат қарлы мұз,

Тұр ғой әне, мызғымастан шың мен құз.

Зұлмат, нәубет төнген қилы кезеңде,

Үйрен содан, сорлы халқым, кезген түз». (Аударма автордікі).

Лучше в камень меня преврати,

Но остаться не дай на чужбине,

К моему очагу возврати!» (1939).

Қара тасқа айналдыршы шегендеп.

Жат өлкеде қалдырмашы, құдырет,

Оралдыршы ата жұртқа, аманат!». (Аударма автордікі).

1945 жылдың 15 наурызында өмірден өткен ақын мүрдесі 1999 жылы тарихи Отанына жеткізіліп, Нальчик қаласында қайта жерленді.

Тоталитарлық жүйе зардаптарын сол кезеңнің өзінде батыл әшкерлеген қайраткер Жұмабек Ахметұлы Тәшеновтің ғибратты ғұмыры ұлтқа қалтқысыз қызмет етудің өшпес үлгі-өнегесі болып қала бермек. Ақтық демі таусылғанша ата-бабаларымыздың ел мен жер қорғау аманатына адалдық танытқан Алаш перзентінің отаншыл тұлғасын қастерлеу ұрпақтың басты парызы деп білеміз.

1. Екінші жалпы қазақ сиезі // Бөкейхан Әлихан Нұрмұхамедұлы (1866-1937). Шығармаларының 9 томдық толық жинағы – Полное собрание сочинений в 9 томах. / Құраст.: Жүсіп Сұлтан Хан Аққұлыұлы. – Астана: «Сарыарқа», 2013. 419-бет.

2. ҚР Орталық мемлекеттік мұрағат. 1109-қор, 3-тізім, 370б-іс, 80а бума.

3. Уикипедия — ашық энциклопедиясы.