Казіргі Қазақстандағы дін саясаты аясындағы жаңарулар

Қазақстан Республикасында заң жүзінде бекітілген мешіттер, шіркеулер және т.б. діни орындар мемлекеттен бөлінуі діннің мемлекетке ешбір етер ықпалы жоқ дегенді білдірмесе керек. Қандай да болмасын мемлекет азаматтардан тұрады, ал олардың өзіндік наным-сенімдері, соның ішінде діни наным-сенімдері бар болатын болса, онда мемлекет те өзін толығымен діннің ықпалынан тысқарымьш деп сезіне алмайды. Діни факторды ескермей маңызды әлеуметтік процестерді қарастыру және олардың мәселелі тұстарын шешу мүмкін емес екендігін бүгінде елдің бәрі мойындайды.

Дін елдің бәріне, көпшілікке түсінікті түрде адамзат тарихының мәні мен ерекшелігі туралы сұрақ қояды, адамшылық идеясын алға тартады, адамгершілікті тұлға, ар-ождан, ұят туралы көзқарастарды қалыптастырады. Ол тек адамның сыртқы қылығы мен іс-әрекетін ғана реттеп бағыттап қоймайды, сонымен қатар ішкі дүниесін құрады, адамның Мейірімділік, Махаббат және Шындыққа деген сенімі мен үмітін қалыптастырады. Қазіргі таңда әлемде бар діндердің қайсысымен болсын әлсіз байланысқан адам бүгінгі таңда әбіржу үстінде - ол не өзінің заң беруші ақыл-ойына, не ұлы пайғамбарлар мен адамзаттың ұлы ұстаздарына сенуі керек. Әр адам жоғарыда аталғандардың қайсысын таңдап алғанына қарамастан діни қажеттіліктің өзектілігі азаймайды, кемімейді. Діни қажеттіліктер әсіресе қоғамдық қарым-қатынастардың күрт өзгеріске ұшыраған, түбегейлі жаңашыл бағыт ұстанған қиын-қыстау өтпелі кезеңдерінде өте маңызды болары сөзсіз, өйткені дәл сондай шақтарда жеке тұлғаның өзінің болашағына деген үміті жоғалып, өзіне деген сенімінің шектелетіні аян. Сондықтан болар, КСРО-ның ыдырауы, яғни алғы шептегі қоғамдық мұрат - «коммунистік бақытты болашақтың» жүзеге аспай құрдымда қалуының нәтижесінде адамдардың көпшілігі әр түрлі діни конфессияларға, бірлестіктерге бет бұрды.

Тәуелсіздік тұста Батыста болсын, Шығыстың көптеген зайырлы мемлекеттерінде болсын, солардың арасында бізде де дін азаматтық қоғамның біріктіруші-бақылаушы терең сенім байламы ретінде қарастырылады. Азаматтық қоғамдағы діннің негізгі қызметі оның мәдени-әлеуметтік жүйенің бірлігін сақтап қалушы күш болып табылатынында. Көптеген діни бірлестіктер өздерінің діни насихатын шаруашылық қызметімен қоса ала жүреді, нәтижесінде республика территориясында кіші жекеменшік ұжымдар мен фирмалар пайда болып, экономиканың дамуына және жаңа жұмыс орындарының пайда болуына әсерін тигізеді. Діни орындар мен қасиетті орталықтар қаражаттан тапшылық көретін кемтарларға, кәрі-құртаңдарға, жалғызіліктілерге және т.е.с. қайырымдылық көрсетуді де ұмытпайды. Діни ұйымдардың бүкіл қаржы-қайрат, іс-әрекеттері бейбітшілік, төзімділік және сүйіспеншілік мұраттарын өмірге енгізу үшін бағышталған.

Адамзаттың мәңгі арманына белгілі бір жай - зорлық-зомбылықтың алдын алу, болдырмау басталып кеткен, орын алған зорлық-зомбылықты тоқтатудан гөрі әлдеқайда оңайға соғады. Себебі зорлық-зомбылық көзі адамның жаратылыс табиғатымен, инстинктерімен байланысты болғандықтан ол көбінде иррационалдық, соқыр сезімділікке жақын түр. Зорлық-зомбылық «жұққыш», оның көптеген еліктегіштері жедел қалыптасады. Басталып кеткен зомбылық өзінің неден туындағанын, шынайы себебін ұмыт қалдырып, мүлдем басқа себептерді өзінің қайнар көзі деп табады. Зорлыққа дәл сондай әрекетті карсы қолданып нәтижеге жетем деу сорақылық, сондықтан да саналы, ақыл-ойы бүтін адам, зорлық көрсе бүкіл болмысымен жиіркеніп, тыжырынар. Әлемдегі бар мүмкіншілік пен бүкіл негіздеуге қажыр-қайратын «күш көрсетпеу» принципін салу керек. Оған басты себеп - «күш көрсетпеу» принципінің адамдардың бірлесе тіршілік етуі үшін пайдалы екендігінде. Әлеуметтік өмір түгелдей дерлік қарым-қатынас, байланыстан тұратын болғандықтан ол қашанда бірлік, татулық, ұйымшылдықты жоғары бағалайды. Әрбір жеке тұлғаның тағдыры басқаны және де қауымды шет қалдырмауы керек.

Дін арқылы бүкіл әлемге нұр шапағатын шашып тұрған бірлесу және келісім, азаматтық бейбіт өмір сүру мағынада өзінің шыңына ақиқат пен бейбіт жолын қалаған діни бірлестіктерде қол жеткізеді. Өзін өзі реттеуші қоғамда, яғни азаматтық қоғамда адам тікелей өзімен және басқалармен тұрақты келісімде өмір сүруі және бүкіл қоғаммен әмбебапты келісімге жетуі қажет. Осы тұста адамға көмекке дін келеді. Ілімімен әлем ортасына танылған ойшыл Э. Дюркгейм дінді ұжымдық бейсаналық, индивид пен қоғам, әлеуметтік топтар мен тұлғалардың арасында байланыс орнататын және қоғамды біріктіретін түсініктердің жиынтығы деп тұжырымдаған. Осы сипатта қарастырғанда, дін белгілі бір дәрежеде қоғам мүшелерінің көпшілігі қолдайтын және осы арқылы оның тұтастығын сақтайтын институционалдырылған өлшемдердің, сенімдердің және құндылықтардың жүйесі болып табылады. Дін жеке тұлғаның әлеуметтік жағдайларға үйлесімді және тиімді бейімделуге бағытталған бағдарлары мен іс-әрекеттік стереотиптерінен тұрады. Мысалы, дүниежүзілік құндылықтар (жақынға деген махаббат, рухани қасиетінің маңызы, пайғамбар уағыздарын орындау, жанды құтқару жылы т. б.) мен исламдық қағидалар (нәсіпқұмарлықты тежеу арқылы құдайға жақындау, қауым мүшелерінің ынтымақтастығының маңызы, мұсылмандық бес парызды өтеу, т.т.) қоғамның рухани деңгейін көтеруге бағытталып, ізгілікке шақырады.

Дүниежүзілік діндер таза этникалық құндылықтар аумағынан шығуға мүмкіндік беретін іс-әрекеттер императивтерін қалыптастырады. Конфессионалдық бірлік деңгейінде тұлғааралық және топаралық қатынастарда қақтығыстар мен ауытқушылықты шектейтін (қағидаттар) принциптер негізделді. Әлеуметтік тұрақтылық мәдени бөліктердің бірін-бірі қолдап отырғандығын талап етеді. Дін мәдениеттің ажырамас бөлігі ретінде орнықты құндылықтарды нығайтып, статус-квоны сақтауға мүмкіндік береді. Сондықтан дін әр адам үшін де тартымды болып табылады. Өйткені, ол, бұқараландырылған, өткен құндылықтарын жоғалта бастаған, постиндустриалдық өркениеттің шамадан тыс ағынымен қамтылған, маргинал тұлғаға жатады. Болмыстың тым жылдам ырғағына ілесе алмаған адам үшін ол батып бара жатқанда қармап қалатын қамыс сияқты және дін арқылы ол уақыттың үзілген сәттерін қалпына келтіргісі келеді. Ал айда дін, әзірге, «біз және біз емес» оппозициясынан жоғары тұра алмайды, айырылған әлем әлі толық қосылған жоқ, әр түрлі конфессиялар өзара келісімге келе алмай тұр. Басқа жағынан алғанда, барған сайын тереңдеп келе жатқан модернизация мен әмбебаптану этномәдени және діни құндылықтардың бірегейленуі мен стандарттануына әкеліп соғады, осы арқылы діни топтардың мүшелеріне тигізетін әсері мен маңызын азайта түседі қазірге. Әмбебапты, жалпы, біріккен дін құру керек екендігі туралы пікірлер де пайда бола бастады. Баяндалып отырған кезеңде діннің өзі де эволюциялық өзгерістерге ұшырап, азаматтық қоғамдағы тұлғааралық қатынастарды реттеу тетіктеріне жаңаша әсер етіп келеді. Оның негізі де бар. Өйткені құндылықтық өлшемдер адамдық қылықтардың сыртқы көріністерін ретке келтіріп, дін көмекке келетін адам үміттеріне, қайғысы мен тәубеге келуіне араласа алмайды.

Тәуелсіздік жылдары бұрынғы дәстүрлі діндермен қатар мәдениәлеуметтік өмір ерекшеліктерін білдіретін жаңа, модернделген діни конфессиялар мен қозғалыстар қалыптасып келеді. Бұрынғылары да, жаңалары да әлеуметтің жаңа талаптарына бейімделіп, өз қолдаушыларын ұлғайтуға ұмтылады. Діни қозғалыстардың мазмұны да өзгеріп кетті. Оған мысал ретінде діни ұйымдардың бейбітшілікті және адам құқықтарын қорғауға бағытталған, әрекеттерін, түрлі бағыт пен мазмұндағы қайырымдылық іс әрекеттерін, білім беруге арналған діни жаңа ұжымдардың қалыптасуын (мысалы, ислам университеттері), адасқан жандарды құтқару арнасындағы қызметтерді (түрмелер мен колониялардағы діни уағызшылар), қатыгездікке қарсы әрекеттерді (әскердегі дін өкілдері) атап өтуге болады. Адамдық қатынастарды мәдени-әлеуметтік реттеудің маңызды тетігі болып табылатын дін өз қызметінде өмір мен өлімнің түбегейлі, болмыстық, экзистенциалдық мынадай мәселелерін қояды және өзінше шешім ұсынады: тіршіліктің мәні мен мағынасы, оның шектері, нәпсіқұмарлық және тәубеге келу, өлімнің мағынасы, қорқыныш және үміт т.т. Адам өмірінің тәндік шектілігінен туындайтын тұңілу, қайғы және болмыстық мағынасыздықты жеңуге ұмтылған дін, адамдық ізденісті рухани жетілуге, адамда адамгершілікті сақтап қалуға, күнделіктіден қасиеттіні көруге шақырады.

Азаматтық қоғамдағы діни құндылық бағдарларының жарасымды жақтарын айта отырып, сонымен бірге дінді, адамзат тіршілігінің барлық мәселелерін шешетін, абсолютті, әмбебапты тетік дегеннің де қисыны жоқ. Еркін қоғамда өмір сүру құқығына тек діни сенім ғана емес, оған қоса діни қағидаларға күмәндану, секуляризм және, тіпті атеизм де.

Постиндустриалдық қоғамдағы дінге де көзқарасты қазіргі постмодернизм өзінше құрастырады. Постмодернистік дискурс бойынша, дінді идеологиялық қатардағы құбылыс ретінде алмау керек. Кез келген идеология жақсылыққа жатпайды, өйткені ол адамдарға сырттан күштеп орнатылыу арқылы танылады. Әсіресе, ғылымға ұқсатылып қалыптасқан идеология мәдениетке жағымсыз болып шығады, себебі идеологтар өз құрылымдарында «адам жанын» белгілі бір саяси мақсаттарға пайдалану үшін ұрлап алады. Постмодернизм жеке адамдардың дауыстарын естуге мүмкіндік беретін «мәдени терапияны» ұсынғысы келеді. Дін туралы пайымдағанда, ғалым сыртта тұрып, адамдарға дінді немесе ғалымның өзін сынауға мүмкіндік беруі керек. Діни идеялар бұл жерде, әсіресе рационалдандырылған адами рухани дүниемен риза болмаудан өз әрекеттеріне негіз таба алады делінеді. Дін осы сипатта «қасиетті мәтін», «құтқарушы шеңбер» қызметін атқаратын, адамдарға түсінікті әрі қарапайым құралдарды жеке тұлғалық болмыстың тым тар шектерінен шығу үшін пайымдалануға мүмкіндік береді.

Дәстүрлі шығыстық (Таяу Шығыс, ислам, конфуцийшілдік, буддалық т.т.) мәдениеттер діни - әдептік критерийлерді алға жетілдіріп, батыстық рационалдық проективизм мен экспериментаторлықты күмәнға алып, ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрді сақтауға шақырады. Өткен бітімдерді либералдық сынауға шектеу қоятын бұл ұстанымда тарихқа ізеттілікпен қарау тұғырнамасы қолданылады, заман талаптарына сай жауап беру, өзгелердің дайын рецептерін сол күйінде қабылдай бермей, өз мәдениетінің ішкі, әлі ашылмаған потенциалын жаңа шындыққа сай қолдану қажеттігі айтылады. Сонымен, даму және инновациялар бұл ұстанымда бекерге шығарылмайды, бірақ олар бұрынғы консервативті және қорғаушы бастауларға ұяланады.

Алайда, қазіргі күні дін мен мәдениеттің дәстүрлі формалары түбегейлі өзгерістерге бәрібір ұшырап отырады. Бүкіл әлемде біртіндеп, бірақ тоқтаусыз жүретін секуляризация процесі қамтиды, ол азаматтық және қасиетті салаларды адамның рухани өмірінде бір-бірін бөліп алып, сакральды-қасиетті ұғымдардың экономика және саясат аймақтарына араласпауын қалайды. Дін өркениетаралық қатынастарды реттеуде маңызды рөл атқарганымен, өзінің жалпы көрінісінде адамның жеке тылсымдық өміріне қарай көбірек ығысады. Әрине, болжанған діни-конфессиялық қайшылықтардан туындайтын суперөркениеттер қақтығысының болу мүмкіндігін абсолютті түрде бекерге жатқызу ақиқатқа сыймайды. Алайда, әлем дамуының әмбебапты тенденциялары әлем мәдениетіндегі тұтастану процесінің терендеп бара жатқанын көрсетеді. Әлем барған сайын ашық, бірегей, толерантты болып келеді.

Мамандар, белгілі бір мәдени тұтастылықтың ажырамас бөлігі болып табылатын «халықтық діндерді» (диффузиялық діндер) және тікелей бір этномәдениетпен шектелмеген әмбебапты конфессияларды бір-бірінен айырады. Халықтық діндер, әдетте, нақтылы мемлекеттік биліктің қасиетті негізі болуға ұмтылады. Осындай діндер көмегімен харизматикалық басшылар өз билігін нығайтқысы келеді. Алайда, осындай тұтастану көптеген жағдайларда мемлекет азаматтарының жеке құқықтарын шектеуге бағытталуы мүмкін. Әмбебапты діндер де (ислам, христиандық, буддизм) саяси биліктің легитимациясын қолдануға ұмтылып, жалпы саяси-әлеуметтік жағдайға бейімделе әрекет етуге тырысады. Олар нақтылы қоғамның басты құндылықтарын негіздеу қызметін атқарады.

Дін, әрбір жеке тұлғаның өзіндік ісі деп жарияланған азаматтық қоғамда да тұлғалардың саяси-әлеуметтік өміріне тигізетін ықпалын жоғалтқысы келмейді, тіпті, бір діннің өзі әр түрлі саяси бағыттарға қолдау бере алады, себебі діни ағым өзімен-өзі емес, керісінше, белгілі бір зайырлы идеология немесе ұстанымдармен қосылып, адамдардың саяси бағдарларының құндылықтар жүйесін құрастырады.

Баяндалып отырған тарихи кезеңде дін қызметі бірде бір сәтте де толастар алмады. Жүздеген мұсылман отандастар Меккеге қажылыққа барып тағзым етті, Рим папасының уағыздары жүздеген мыңдар тобының аудиториясын жинады, буддалық мейрам халық агынын әкелді. Тек әмбебапты діндер ғана нығайып келе жатқан жоқ. Дәстүрлі емес секталарға айрықша әуесқойшылық сұраныс қалыптасып, магия мен астрология, шығыстық медитация техникалары қаулап өсіп келді.

Қазақстан тәуелсіздікке қолы жеткен тұстан осының барлығын зерделеу және мәдени әрекетте орынды қолдану біртіндеп ескере бастады. Азаматтық қоғамдағы діни институттардың қызметі тек теориялық қызығушылық тудырмай отыр. Бұл, әсіресе, өзінің геосаяси және тарихи жағдайларымен ерекшеленетін Қазақстан үшін маңызды. Біздің еліміз үш өркениеттің (исламдық, православиялық, конфуцийлік) тоғысқан жерінде орналасқан және жоғарыда аталып өткен концепция бойынша, қақтығыстар шығуы мүмкін жолайырық болып табылады. Бірақ, басқа жағынан алғанда, Қазақстан территориясында ғасырлар бойы әр түрлі этностар, діндер, мәдениеттер бейбіт, келісімді өмір сүріп келген. Қазіргі кездеде «Қазақстанда 1300-дей діни бірлестіктер, 30 конфессиялар қол ұстасып бейбіт тұрып келеді. Мысалы, Алматының бір өзінде 100 діни ұйымдар бар: 18 мұсылмандық, 4 православиялық, 2 католиктік, 7 баптистік қауым, 2 лютерандық қауым, 10 Иегова куәгерлерінің жиналысы, 20 протестанттық және пресвитерлік, Бахайя қоғамы (синтетикалық сана), 2 ескі обрядтық қауым, 4 пятидесятниктердің қауымы, Кришна санасының қоғамы, Вайшнавов діни қоғамы, 8 мәдени-ағартушы және қайырымдылық миссиялары, иудейлік қоғамдар, адвентистердің Жетінші күні қоғамы, армян шіркеуі, 4 харизматикалық бағыт, 2 буддалық қауым, 1 сатаналықтар қоғамы. Қазақстан халқының күрделі конфессиялық құрылымы елде этнократиялық және исламдық мемлекетті құру идеяларының терістігін көрсетеді. Бір дін құндылықтарын әсірелеу Тәуелсіз жылдарғы жағдайында қоғамдағы жікшілдікке әкелуі әбден мүмкін еді. Сондықтан, Қазақстан Президенті жарияланған демократиялық мемлекет пен азаматтық қоғам құру бағдары дінаралық сұхбат пен келісімді бірінші кезекке қоюды қажет етті.

Батыc пен Шығыстың қосарлы ықпал аймағында орналасқан Қазақстан үшін мәдениеттер мен діндер сұхбаты идеясыньщ берері мол. Сұхбат ықпалы аймағында орналасқан қазақ елі үшін сұхбаттылық, адамдар арасындағы сыйластық өмір салты болып кеткен. Олар үшін құқықтық та, қара күш те адамдар бірлестігінің негізі бола алмайды. Олардан биік тұрған құндылықтар - сұхбатты қалыптастырушы сүйіспеншілік, төзімділік, мәміле-келісім болып табылады. Аталған құндылықтар кереғарлықты болдырмай, әлемде бейбітшілікті қалыптастыру үшін барын салады. Сондықтан болар әлеми діндердің барлығы дерлік жаңағы құндылықтардың өмірде терең тамыр алуы үшін қолдан келгенін аямайды. Әлем бұдан былайғы жерде діндер, мәдениеттердің ортақ тоғысу нүктесін айқындамай, олардың сұхбаттық болмысына тәнті болмай жалпы адамзаттық құндылықтарды дұрыс түсінуі әлде қалай.

Тәуелсіз Қазақстан басшылығы, олардың ішінде бірінші қатарда Республика Президенті, елдегі көпұлтты және көпконфессионалды ахуалды, өткен тарихи жолды алғашқы сәттен қатал бақылауға алып посткеңестік мемлекеттер арасынан осы мәселелерді бейбіт амалмен шешу шараларын тиімді ұйымдастырып келеді. Казіргі заманғы Қазақстанда осы бағытта көптеген әлемдік маңызы бар шаралар іске асырылды.

Солардың қатарында әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі. Қазіргі уақытта Қазақстанда 140 этникалық және 40 конфессиялық топ өкілдері татулық пен түсіністікте өмір сүруде. Діннің қоғамдағы маңызы артқанын жіті сезіне отырып, Қазақстан Президенті Астана қаласында әлемдік және дәстүрлі діндер форумын өткізу бастамасын көтерді. Мемлекет басшысының пайымдауынша, әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары арасындағы сенім мен өзара түсіністікке негізделген дін жетекшілерінің жүздесіп пікіралысу сияқты осы саладағы халықаралық ынтымақтастық үшін кең мүмкіндіктерге жол ашты және заманымыздың күш көрсету, экстремизм, терроризм сияқты келеңсіз құбылыстарын еңсеруге біршама ықпал етті.

Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының I съезі 2003 жылы 23-24 қыркүйекте Астанада өтті. Оның жұмысына ислам, христиандық, иудаизм, синтоизм, индуизм және буддизмнің мейлінше беделді өкілдері қатысты. Съездің қатысушылары құрамының көрнекілігі мен жоғары деңгейі конфессияаралық форум өткізу жөніндегі Қазақстан бастамасының жүзеге асуының даусыз табысына айналды. Діндер басшыларының көзбе көз пікірлесуі (диалогы) І Съездің тұжырымдамалық идеясы және дау-дамайды шешу тәсілі ретінде дінаралық және ұлтаралық қарым-қатынастардағы күш көрсету мен террор әдістеріне қарсы қойылды. Съезге қатысушылар арасында әлемдегі діннің рөлі және кез келген діннің негізгі моральдық құндылықтарының жалпыадамзаттық сипаты жөнінде ашық пікіралысу негізінде өтті.

Бірегей және есте қаларлық оқиғаға айналған форум бүкіл әлемдегі адамзат қоғамының бейбіт және лайықты өмірі үшін түрлі діндер өкілдерінің ынтымақтастығы мен бірлігінің өзектілігін және аса қажеттігін көрсетіп берді. Съездің идеясын К.Аннан, Дж.Буш, М.Тэтчер, Цзянь Цзэминь, Н.Манделла, Ж.д'Эстен және әлемнің өзге де аса ықпалды саясаткерлері өз заманында қолдаған.

Форум қорытындысы бойынша рухани көшбасшылар болашақтағы үйлесімді әлемнің негіздері ретінде адамзат үшін бейбітшілік пен өрлеуді қамтамасыз ету және барлық қоғамда тұрақтылықты сақтау бағытындағы бірлескен іс-әрекеттері туралы мәлімдеген Декларация қабылдады. Ауқымды шараның табысы І Съездің дінаралық форумды әр үш жылда бір реттен кем емес тұрақты негізде өткізіп тұру туралы шешімінде бекітілді.

Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының ІІ съезі 2006 жылы 12-13 қыркүйекте Астанада өткізілді. Съезд арнайы форум өткізу үшін салынған жаңа «Бейбітшілік және келісім сарайы» ғимаратында өтті. Форум «Дін, қоғам және халықаралық қауіпсіздік» атты жалпы тақырып аясында «Діни наным-сенім бостандығы және өзге дінді ұстанушыларды құрметтеу» және «Діни көшбасшылардың халықаралық қауіпсіздікті нығайтудағы рөлі» деген екі негізгі бағыт бойынша өткізілді. Екінші форум жұмысына 29 делегация қатысты. Съезд барысында басшылыққа алған негізгі бөлігі көрініс тапқан «Дінаралық диалог қағидаттары» қабылданды. Екінші съезд қорытындысы бойынша қатысушылар барлық діндер мен этникалық топтар өкілдерін мәдени және діни ерекшеліктер негізіндегі дау-жанжалдарға жол бермеуге шақырған бірлескен Декларация қабылдады. Бұл құжатта «қырғиқабақ идеологияны» «әлем мәдениетіне» ауыстырудың жаһандық қажеттілігі кең көрініс тапты.

Еуропа, Азия, Таяу Шығыс және Американың 35 елінен 77 делегация қатысқан Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының III съезі 2009 жылы 1-2 шілдеде Астана қаласында өтті. Оның басты тақырыбына кез келген мәселенің оң шешілуіндегі рухани көшбасшылар рөлін олардың өзара құрмет пен ынтымақтастыққа негізделген толерантты әлемді қамтамасыз етуге қосқан үлесі аясында арттыру жайы арқау болды.

Сонымен қатар, Съездің өткізілуіндегі жаңалық бейбітшілікті қамтамасыз етумен, қазіргі әлемдегі келісім және үнқатысумен байланысты өткір мәселелерді талқылау жөніндегі секция отырыстарын ұйымдастыру болды. III Съезде секция отырыстары үшін мынадай тақырыптар таңдап алынды: 1) Моральдық және рухани құндылықтар; 2) Әділеттілік, бейбітшілік және қауіпсіздік; 3) Қоршаған орта және үйлесім; 4) Диалог және әріптестік; 5) Дағдарыстар кезеңінде аса қажет ынтымақтастық.

Үшінші форумның қорытындысы бойынша жұртшылықты шынайы дінаралық диалог орнату үшін діни көшбасшылар мен ұйымдардың күш-жігерін қолдауға және арттыруға, діндер мен өркениеттердің өзара түсіністік пен құрметті жақсартуға бағыталған үнқатысуын қолдауға ықпал етуге шақырған бірлескен декларация қабылдады.

Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының IV съезі 2012 жылғы 30-31 мамырда Астанада өтті. IV Съездің басты тақырыбы «Бейбітшілік пен келісім адамзат таңдауы ретінде» деп аталды. Форумға әлемнің 40 елінен 85 делегация қатысты. Осы съезд аясында Діни көшбасшылар кеңесінің бірінші отырысы болып өтті. Діни көшбасшылар кеңесінің мақсаты – жұмысы мәдениеттер диалогына және экономикалық өзара ықпалдастыққа бағытталған өзге де форумдар мен халықаралық ұйымдармен пікіралысу (диалог) және ынтымақтастықты қамтамасыз етудің басымдықтары мен тетіктерін айқындау болып табылады. Форум төрт секция отырысы бойынша өтті: 1) «Орнықты дамуға қол жеткізудегі діни көшбасшылардың рөлі». 2) «Дін және мультикультурализм». 3) «Дін және әйелдер: рухани құндылықтар мен заманауи талаптар». 4) «Дін және жастар».

Съезд жұмысының қорытындысы бойынша Қатысушылардың үндеуі қабылданды. Бұл құжаттан биік рухани мән-мағынаға толы үн байқалып тұрды. Діни көшбасшылар бүкіл адамзатты ғаламшарымыздың болашағы үшін өзара ықпалдастыққа, келісім мен бейбітшілікке, әділеттілік пен жасампаздыққа ұмтылуға шақырды.

Осындай тақырыптағы келесі әлемдік дін жетекшілері съезі 2015 жылдың маусым айы ортасында Республика бас қаласында өтті. Өткізіліп келе жатқан жылдар ішінде Съезд барлық діндердің міндеті қазіргі заманда көбінесе ортақ екенін айқын көрсетіп берді. Бұл – рухани бос қуысты және адамзаттың моральдық-адамгершілік құндылықтары дағдарысының қатерін еңсеру. Бұл – кез келген қоғамның еңбексүйгіштік, адалдық және әділеттілік құндылықтары іспеттес жасампаздық бастауларын нығайту қажеттілігі. Мұнымен қоса, діннің бітімгершілік күші кез келген қоғамдағы жанжал-қақтығыстардың, төзімсіздік пен радикализмнің алдын алуға мүмкіндік жасауда болып отыр.

Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезін өткізу арқылы Қазақстан бүкіл әлемдік қоғамдастыққа жалпыұлттық консенсус пен қоғамның топтасуының үлгісін көрсетіп келеді. Біздің еліміз этносаралық және конфессияаралық келісімді қолдау саласында бай тәжірибеге ие және осы тараптағы кең ауқымды әрі тиімді ынтымақтастыққа қашанда әзір. Әлемнің діни көшбасшыларын Астанаға шақыру жөніндегі Тәуелсіз Қазақстан және әлемдік тарихтағы тұңғыш бастамасы мәдениеттер мен өркениеттер тікелей пікіралысуының жаһандық үдерісінің дамуында орасан маңызды орын алады.

Осы жылдары әртүрлі діни ілімдер мен әдістердің кең таңдауы орныққан. Бірақ қарапайым адам, егер бұл оның кәсіби қызметіне қатысты болмаса, қай діннің ақиқат, ал қай діннің алдамшы дін екенін білуге, әртүрлі діни және дін атын жамылған ағымдарды түсінуге теология мен дін саласындағы білімдері айтарлықтай сенімді емес. Ал осы мүмкіндікті дін атын жамылған ағымдар үлкен қасиетті ұғымды өзінше ұстанып, қоғам мен адамның діни-өнегелі жаңаруын, діннен алшақ, керісінше материалдық түрде дамудың қарапайым дүниелік мақсаты ретінде пайдаланушылар ортасын өмірге әкелген. Және тағы да айтып кететін жайт, олардың пайдаланатын әдістері, тәрбие беру мен дағдыландырудан гөрі, күштеп сендіруге едеуір ұқсайды. Бұл – олардың дәстүрлі діндерден негізгі айырмашылығы. Және діни бірлестікті тіркеу кезінде, олардың қандай мүддемен өзінің діни ілімін насихаттайтынын анықтау мүмкін емес.

Тәуелсіз Қазақстан үшін дәстүрлі емес болып саналатын діндер мен конфессиялардың ішіндегі ерушілері ең көп «Жаңа өмір», «Саентология» шіркеулері сенушілерінің саны – шамадан тыс қырық мыңға жеткен. Олар арнайы тіркеуден өткен, олардың арнайы сараптамалық жарлықтарында, Қазақстанның заңнамасына қайшы келетін ешқандай ереже көрсетілмеген. Алайда, бірнеше жылдарда мемлекеттік органдарда қазақстандықтардың олардың деструктивті қызметтері жайлы, яғни, психологиялық ықпал ету және алаяқтық арқылы мүлікті иемдену, дәрігерлік мамандар кеңесі мен емінен бас тартуға және туыстарымен араласпауға мәжбүрлеу сияқты көріністері айтылған үндеулер жарияланып тұрған.

Брахма Кумарис, Иегова куәгерлері, Сан Мен Мун бірлестігінің қозғалысы сияқты ағымдар отбасынан бас тартуды және туыстарымен қатынасты үзуді насихаттайды. Балаларының мектепке баруына тиым салатын Жетінше Күн Адвентистеріне жалпы білім беретін мекемелерден шағымдар жиілеп келген оқиғалар да болған.

Дәстүрлі емес діни ағымдардың барлығы дерлік өз сенушілеріне діни ағым ұсынған әдебиеттерден басқа, кез-келген әдебиетті оқуға және қоғамдық іс-шараларға қатысуға тиым салады. Иегова куәгерлері, Аля Аят ағымдары қазіргі заманғы дәрігерлік көмекті алмауды, қан алдырмауды, екпе жасатпауды насихаттайды. Осымен қатар, Саентология шіркеуі, Ата жол, Аля Аят сияқты ағымдарында мамандықсыз, білімсіз және заңсыз емдеу іс харекеттері қолданылады, діни ағым сенуші-әйелдері өз еркімен босандыру көмектерінен бас тартып, үйлерінде босанған оқиғалары болған және бұл ана немесе баланың өлімімен аяқталған жөнінде санқилы оқиғалар тіркелген.

Брахма Кумарис, Жаңа өмір, Сан Мен Мун бірлестігінің қозғалысы, Иегова куәгерлері сияқты діни ағымдарында қайыршылықпен айналысу, діни қауым үшін еңбек ету және өз жолын қолдаушыларды қаржылық пайдалану, қанау көп таралған. Ағымдардың тағы да бір категориясы бар, олар мүлдем тіркеусіз қызмет жасайды. Мемлекеттік тіркеуден өтпесе де, «Алля Аят», «Ата жолы» сияқты дін атын жамылған ағымдардың жолын қуушылар пәтерлерде астыртын кездесулер ұйымдастырады.

Әлемдік сарапшылар, ғылыми, әлеуметтік зерттеулердің негізінде, дәстүрлі емес діндер – бұл діни, діни-саяси, психотерапевтикалық, шипалы, ғылыми-ағартушылық, мәдени және басқа да атты жамылған, өз сенушілерін қанай отырып, билігін жүргізуге талпынған, шынайы мүдделерін жасырған авторитарлық ұйым деген бір пікірге келеді. Бұндай бірлестіктерге тән қасиет, Құдіретті күшке, яғни Құдайға емес, ұйымның өзін немесе ұйым көшбасшысын құдайдай дәріптейді.

Тәжірибе көрсеткеніндей, осындай ұйымдарға әсіресе өздерінің қоғамдағы орнын табуда бірнеше қиындықтарға кезіккен немесе өмірінде қандай да бір жетістікке жетуге деген мүмкіндікке сенімсіздікпен қарайтын жастар түсіп қалады. Көбінесе, туыстарының және достарының қолдауынсыз қалғандықтан және осындай ұйымдардың шынайы мақсаттарын білмегендіктен, олардың қармағына тез ілігеді.

Ойымызды қорыта келгенде, жаңа діндер, мектептерде, жоғары оқу орындарында, қызмет орындарында, тіпті түзету мекемелерінде емін-еркін жүретін жайға жеткен. Осыған орай олардың шетелдердегі қызметінің нәтижелері зерттелмеді, пайда болған елдің заңымен осы ұйымдар және олардың көшбасшыларының арасындағы қатынас тарихы, олардың адамдарға пайдаланып жүрген үлгісі мен мақсаты анықталмаған. Бұндай «діни еркіндіктің» нәтижесін көру ұзаққа бармады. Білім беру мекемелерінде жанжалдар пайда болды. Ағымдардың мүшесі болып табылатын ата-аналар дабыл қақты. Көптеген жан түршігерлік оқиғалар туралы және тіпті «дәстүрлі емес діндерге» қызығушылықтың салдарынан болған қылмыстық іс туралы құлақтандырулар пайда болды.

Кез-келген мемлекет өз азаматтарының негізгі құқықтарына, еркіндік пен оны сақтау құқығына, сонымен қатар білім алу, денсаулық сақтау, құқық қорғау және бостандық құқықтарының сақталуына кепілдік береді. Әбден орынды сұрақ: Мүмкін, психикалық, материалдық және денсаулыққа зиянын тигізіп жүрген деструктивті ағымдардан азаматтарымызды мемлекеттік деңгейде қорғау үшін мемлекетте қабылданған салалық заңдардың атқаратын маңызы өте жоғары және ондай заңдарды әлемдік ахуалмен сәйкестендеріп жетілдірген жөн.