БАҒдарламасы өскемен қ., 2016 жыл Мазмұны Паспорт 3 2

Тұжырымдамада 6 басым дестинациялар анықталған, олар: Бұқтарма су қоймасы, Ертіс өзені - Зайсан көлі, Катонқарағай табиғи ұлттық паркі, Марқакөл көлі және Қалжыр каньоны, Риддер – Анатау және Иванов таулары, Алакөл табиғи мемлекеттік қорығын, «Берел» мемлекеттік мәдени-тарихи қорығын қоса алғанда, Семей қаласына дейінгі кластердің ұлғайуы.

Облыстың қала және аудандары үшін туризм саласы бойынша келесі ерекшеліктер тән:

1. 
   экологиялық туризм (Катонқарағай, Күршім аудандарында, Риддер қ.);
   
2. 
   мәдени - танымдық (Өскемен қ., Семей қ., Абай, Тарбағатай және Ұлан аудандарында);
   
3. 
   емдік - сауықтыру және медициналық (Семей қ., Катонқарағай, Үржар аудандарында);
   
4. 
   жағажай (Зырян, Ұлан, Күршім және Үржар аудандарында);
   
5. 
   таушаңғы (Глубокое, Зырян аудандары және Риддер қ.);
   
6. 
   ауылдық туризм (Катонқарағай, Күршім аудандарында және Риддер қ.).
   

Қазақстан Республикасының 2013 - 2015 жылдарға арналған туристік индустриясының басым бағыттарын дамыту бағдарламасы шеңберінде, облыста:

1. 
   «Алтай Альпісі» және «Нұртау» таушаңғы базалары жаңартылды;
   
2. 
   Үржар ауданының Алакөл көлінде «Arasan Alakol Resort Hotel»
   қонақ - үйі және «Керуен» демалыс базасы ашылды;
   
3. 
   Зайсан ауданында «Бәйтерек» спорттық - сауықтыру кешені ашылды.
   

Шығыс Қазақстан облысының 2015 - 2017 жылдарға арналған Туризмді дамыту жол картасын жүзеге асыру барысында 2015 жылы 417 млн. теңгені құрайтын 13 жоба іске асты.

Шығыс Қазақстан аумағында туристік жобаларды іске асыру үшін ірі еуропалық инвесторларды тарту мақсатында ШҚО делегациясының Цюрих қаласына сапары барысында швейцариялық «Фоглер Траст» компаниясымен меморандумға қол қойылды, сондай - ақ Қазақстан - Швейцария экономикалық палатасы арасында Еуропадан әлеуетті инвесторларды тарту мақсатында ынтымақтастық жөнінде келісімге қол қойылды.

Туристік кластерлерді құрудағы тәжірибесі мол ірі инвесторларды іздестіру Шығыс Қазақстан облысы мен Қытай Халық Республикасының Шыңжан - Ұйғыр автономиялық ауданы арасындағы ынтымақтастық шеңберінде жүзеге аспақ.

ҚР Инвестициялар және даму министрлігі мен ҚХР Туризм істері жөніндегі мемлекеттік басқармасы арасындағы Қазақстан Республикасына қытай азаматтарына арналған топтық туристік сапарларды жеңілдету туралы Меморандумға қол қойылды.

Туристік қызметтердің 1/3 бөлігі онлайн режимде жүзеге асыралатындықтан, сондай-ақ облысқа келуші туристер ағынын арттыру мақсатында ШҚО турпакеттерін сату бойынша «TourEast.kz» интернет порталы іске қосылды. Портал 4 тілде (қазақша, орысша, ағылшынша, қытайша) қызмет етеді. Порталда 14 туроператордың 28 туристік маршруты берілген, олардың ішінде онлайн сатылымға 17 турмаршрут қосылған.

«IT - Юрта» турпакетті және ШҚО өнімін жылжытуға арналған интерактивті кешені әзірленді. Кешен үнемі қызмет ететін, автономды көрмелік алаң және бірегей жарнамалы-презентациялық нысаны болып табылады. Аталған кешен ШҚО туристік әлеуетін туристер арасында таратуға арналған.

Туризм саласында облыстың 4 жоғарғы оқу орнында және 5 колледждерінде мамандар даярланады.

Саланың проблемалары:

1. 
   орналастыру орындарының материалдық базасының ескіруі;
   
2. 
   транспорттық инфрақұрылымның нашар жағдайы;
   
3. 
   рекреациялық зоналардың санитарлық жағдайы;
   
4. 
   жергілікті туристік өкілдерінің кәсіби ассоциациялар шеңберінде әлсіз байланысуы;
   
5. 
   орналастыру орындарында қызмет көрсету деңгейінің төмендігі;
   
6. 
   туристік өнімдерге деген жоғарғы баға.
   

Шағын және орта кәсіпкерлік

Мемлекеттін экономикалық саясатының басымды бағыттарының бірі шағын және орта бизнесті (ШОК) дамыту болып табылады (20 кесте).
20 кесте – Өңірдегі ШОК дамытудың жеке көрсеткіштері

Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2013 жыл	2014 жыл	2015 жыл	ҚР/ШҚО үлесі
ШОК тіркелген субъектілер саны	бірл.	137 597	145 987	118 673	1 481 454/ 8,0 %
ШОК белсенді субъектілер саны*	бірл.	77 951	79 915	98 617	1 242 579/ 7,9 %
ШОК тіркелген субъектілердің жалпы санындағы белсенділер үлесі	%	56,7	54,7	83,1	-
ШОК-те жұмыспен қамтығандар саны	адам	220 472	224 016	236 169	3 231 072/ 7,3 %
ШОК субъектілерімен өнімдер шығару	млрд. теңге	513,8	548,8	615,1	15 699,4/ 3,9 %

* - халықаралық тәжірибеге сәйкес, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті деректерінің алшақтығын болдырмауы үшін және ШОК субъектілерінің саны туралы көрсеткіштерді құрудың бірыңғай тәсілдерді қолдану мақсатында, 2015 жылдың 1 ақпаннан статистика органдарымен «белсенді» орнына «жұмыс істеп тұрған» субъектілерінің саны көрсеткіші жарияланады
2015 жыл қорытындысы бойынша тіркелген ШОК субъектілерінің саны 118 673 субъект құрап, 2014 жылға қарағанда 27 314 субъектіге немесе 18 %, 2013 жылға қарағанда 18 924 субъектіге немесе 13,7 % қысқарған.

2015 жылы жұмыс істеп тұрған субъектілері 98 617 құрады, 2014 жылға қарағанда 18 702 субъектіге немесе 24,4 %, 2013 жылға қарағанда 20 666 бірлікке немесе 26,5 % өскен, осыған сәйкес тіркелген жалпы санында істеп тұрған субъектілері үлесі 83,1 % - ға өсті (2013 жылы - 54,7 %,

Жыл сайын ШОБ-те еңбекпен қамтылғандар саны өсіп, 2015 жылы

ШОК субъектілерінің өнім шығару көлемі 2013 жылға қарағанда

Республика бойынша облыстың өнім шығару көлемінің үлесі 3,9 % құрайды.

Ішкі өңірлік өнімде 2015 жылы шағын жәнне орта бизнестің үлесі 15,4 %.

Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту және қолдау мақсатында «Бизнестің жол картасы 2020» (бұдан әрі – БЖК - 2020) бағдарламасы іске асырылады.

Оның іске асырылуына республикалық бюджеттен 2013 - 2015 жылдары 11,2 млрд. теңге бөлінген. 376 жоба субсидияланған, 85 несие бойынша ішінара кепілдеме берілген, 108,0 млн. теңгеге 62 грант берілді (21 кесте).
21 кесте – Құралдар бөлінісінде «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламсы шеңберінде қаржылай қолдау алған жобалар саны

Қолдау құралдары	2013 жыл	2014 жыл	2015 жыл
Субсидиялау, соның ішінде барлық бағыттар бойынша	74	168	134
Кепілдеу	6	40	39
Гранттар	22	24	16
Өндірістік инфрақұрылымды дамыту	5	6	6

2013 - 2015 жылдары БЖК – 2020 бойынша шараларды іске асыру нәтижесінде 12,1 мыңнан астам жұмыс орны сақталып, 3,1 мыңнан астам жұмыс орны қосымша құрылды.

БЖК – 2020 шеңберінде «Кәсіпкерлерді қаржылай емес қолдау» 4 - інші бағыты іске асырылады (22 кесте).
22 кесте – Компоненттер бөлінісінде «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы шеңберінде оқуды өткен қатысушылар саны

Қолдау құралдары	2013 жыл	2014 жыл	2015 жыл
1 бизнес кеңесшісі	1575	1391	1023
2 бизнес кеңесшісі	150	299	125
Жоғары-менеджментке оқыту	34	32	36
Іскерлік байланыс	26	42	37
Аға сеньорлар	2	2	2
Жас кәсіпкер мектебі	127	119	-
Шетелде сынау мерзімін өту	6	5	1

Қазақстан Республикасы Ұлттық қорынан 2014 және 2015 жылы өндеу өнеркәсібі саласында шағын және орта бизнесті қолдау және несиелеуге

Сауда

Коммуналдық базарлардың негізгі қызметі – жергілікті тауар өндірушілерге жеңілдетілген негізде сауда орындарын беру болып табылады. Облыста 88 сауда орындарымен 2 коммуналдық базар бар, оның 34 орны жергілікті тауар өндірушілерге берілген. Негізгі азық - түлік тауарларына бағаны тұрақтандыру мақсатында сауда алаңдарының бөлігі белгіленген баға бойынша (сауда үстемақысын қоспай) тұрақтандыру қорының өнімдерін сатуға беріледі. Ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер тауарларын сатуды 10 % аспайтын сауда үстемақысымен жүзеге асырады.

2015 жылы 651 азық - түлік жәрмеңкесі өткізілді, онда 1 759,4 млн. теңге сомасына өнім сатылды.

2015 жылы бөлшектік сауда айналымының көлемі 600,7 млрд. теңгені құрады, 2013 жылдың деңгейінен 112,6 % - ға жоғары (23 кесте). 2015 жыл бойынша өңір бөлшектік сауда айналымының көлемі бойынша республикада Алматы, Астана қалаларынан кейін 3 орынды алады.

2015 жылы ЖӨӨ құрылымында бөлшек және көтерме сауданың көлемі 13,9 % құрады, ол 2013 жылмен (14,4 %) салыстырғанда 0,5 пайыздық тармаққа кем.

Аймақта бөлшек сауданың дамуы сауда базарларын модернизациялау, заманауи сауда форматы мен электрондық сауданы дамыту бағытында Қазақстан Республикасында 2020 жылға дейін қызмет көрсету саласын дамыту бағдарламасына сәйкес жүзеге асырылады.

Жағымды динамикаға қарамастан, нарықта бөлшек сауданың үлесі 17,4 % құрайды (орта республикалық деңгейден - 11,2 % жоғары). Ірі сауда кәсіпорындарының үлесі 2 % (орташа есеппен алғанда Қазақстан бойынша - 15,5 %, Алматы қ. - 28,8 %, Атырау облысында - 26,2 %).

Өңірге базарлардың жоғары маңыздылығы мен заманауи сауда форматтарының төмен үлесі тән, сауда-саттықтың негізгі үлесі (74,2 %) жеке кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғалардың тауар айналымына келеді. Бөлшек сауда модернизациясының төмен қарқынының негізгі себебі көлеңкелі нарықтың жасырын қарсыласуында, бизнес үшін ынталандырудың, кәсіпкерлер құзіреттілігінің жеткіліксіздігі болып табылады. «Бизнес жол картасы 2020» бағдарламасында заманауи сауда нысандарын салуды қолдау шараларының бар болғанына қарамастан бұл құралдарды пайдалану төмен кепілдік мүлік себебінен тежелуде.
SWOT - саланың даму жағдайын талдау:

Мықты жақтары (S): 1) ШОБ субъектілері халықтың жұмыспен қамтылуының айтарлықтай пайызын құрайды (2015 ж. 34,1 %); 2) өңірде ауыл шаруалығының қарқынды дамуы; 3) ірі бизнес пен ШОБ арасында серіктестік бағдарламаның бар болуы; 4) ШОБ үшін әкімшілік кедергілерді жою бойынша әкімдіктің жүйелік жұмысы; 5) сауда көлемінің дамуы мен халықтың жұмыспен қамтылуының оң динамикасы; 6) әлеуметтік маңызы бар тауарларға бөлшек бағалар мониторингісінің қалыптасқан жүйесі.

Әлсіз жақтары (W): 1) ШОБ субъектілерінде жеке айналым қаражаттарының, кепілдік мүліктің жеткіліксіздігі; 2) кәсіпкерлердің теориялық және тәжірибелік дайындығының нашарлығы, мамандандырылған кадрлардың жоқтығы; 3) қалалық жерлерде және 3 ауданда ШОБ шоғырлануы (12 ауылдық округтерде ШОБ даму деңгейінің жеткіліксіздігі); 4) аймақтың ШОБ өкілдерінің мамандығы мен қоғамдастығының жеткіліксіздігі; 5) аймақтың бөлшек сауда секторына инвестицияның жеткіліксіздігі; 6) базарлардың жоғары мәнділігі мен заманауи сауда форматтарының төмен үлесі; 7) электрондық сауданың нашар дамуы.

Мүмкіндіктер (О): 1) «Бизнес жол картасы 2020» бағдарламасы аясында заманауи форматтағы жаңа сауда орындарын салуға бағытталған бизнесті қаржылай қолдау, 2) ЕАЭО аясында Ресейдің көршілес аймақтарының кіші және орта кәсіпорыныдармен серіктестік; 3) белгілі бір талаптарға сәйкес емес сауда нысандары қызметтерін кезең-кезеңмен тыйым салуға реттегіш механизмерді пайдалану.

Қатерлер (Т): 1) макроэкономикалық ортада жағымсыз өзгерістер: валюталық курс, пайыздық мөлшерлеме; 2) ЕАЭО пен БСО аясында бәсекелестіктің күшеюі; 3) ШОБ-ке сыртқы экономикалық жағдайдың нашарлауы кезіндегі жүйе құрушы компаниялардың өніміне сұранысты төмендету әсері; 4) бөлшек сауда базарларындағы көлеңкелі тауар айналымының өсуі.

Саланың проблемалары:

1. 
   заманауи сауда форматтарының төмен үлесі;
   
2. 
   жеке айналым қаражаттардың, ШОБ субъектілерінде кепілдік мүліктің жеткіліксіздігі;
   
3. 
   ауылдық жерлерде ШОБ дамуының жеткіліксіз деңгейі;
   
4. 
   кәсіпкерлердің нашар теориялық дайындығы;
   
5. 
   аймақтың ШОБ өкілдерінің мамандығы мен қоғамдастығының жеткіліксіздігі.
   

Өңіраралық ынтымақтастық

Облыстың өңіраралық ынтымақтастықтың негізгі бағыттары болып табылады:

1. 
   машина жасау:
   

 ауылшаруашылық машина жасау – Қазақстанның барлық өңірлеріне ауылшаруашылық техникасын жеткізу;

2. 
   Ақтөбе, Қарағанды, Павлодар облыстарының машина жасау қажеттілігі үшін металлургия өнімдерін жеткізу;
   
3. 
   курортық - рекреациялық қызметтер ұсыну, соның ішінде облыстың ең маңызды алты рекреациялық аймақтарының әлеуетін пайдалану: солтүстік - шығыс (Белуха), шығыс (Марқакөл), солтүстік (Риддер), батыс (Семей), орталық (Бұқтырма су қоймасы, Сібін, Дұбығал көлдері), оңтүстік (Алакөл) - негізінде Алматы қаласы, Алматы және Павлодар облыстарының тұрғындары үшін.
   

Өңіраралық ынтымақтастықты дамыту мақсатында Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Павлодар облыстарының өңіраралық ынтымақтастық бойынша іс - шаралар жоспарын іске асыру жүзеге асырылуда.

2015 жыл бойынша облыста әртүрлі көздерден 81,2 млрд. теңге сомаға тауарлар сатып алынды, соның ішінде:

1. 
   облыстың заңды тұлғаларынан - резиденттерінен - 17,8 млрд. теңге немесе жалпы көлемінен 22 %;
   
2. 
   басқа облыстардың заңды тұлғаларынан - резиденттерінен
   34,7 млрд. теңге немесе 42,7 %;
   
3. 
   импорт бойынша – 28,65 млрд. теңге немесе 35,3 %.
   

Қазақстанның басқа өңірлеріне облыстың заңды тұлғалары - резиденттерімен тауарлар жеткізу көлемі 2015 жылдарға 5,87 млрд. теңге құрады (24 кесте).

Өткізілген тауарлардың негізгі көлемі Алматы қ. 2,05 млрд. теңгеге немесе жалпы тауарлар көлемінен 35 % құрайды. Астана қ. тұтынушыларына 1,8 млрд. теңгеге (үлесі 30,4 %) өнім жеткізу жүзеге асырылған, Қостанай облысы - 0,7 млрд. теңге (12,8 %).

Резиденттердің 2015 жылы өнеркәсіп өнімінің барлығы 294,7 млрд. теңгеге тиеп - жөнелтілді, соның ішінде Алматы қ. - 136,9 млрд. теңге (46,5 %), Астана қ. - 30,8 млрд. теңге (10,5 %), Қарағанды облысы 57,0 млрд. теңге (19,3 %), Алматы - 20,6 млрд. теңге (7 %), Оңтүстік Қазақстан - 13,4 млрд. теңге (4,5 %), Акмола - 10,4 млрд. теңге (3,5 %), басқа өңірлер - 25,5 млрд. теңге (8,7 %).
Экономикалық өсу нүктелерін дамыту

Тұрақты дамуды қамтамасыз ету және кеңістіктік қатынаста халықтың өмір сүру сапасын жақсарту мақсатында Шығыс Қазақстан облысы елдің кеңістіктік дамуының болжамды схемасының ережелері, мемлекеттік және үкіметтік бағдарламалары, сондай-ақ жергілікті деңгейде әзірленген құжаттардың негізінде дамитын болады.

Экономикалық өсу нүктелерін дамытудың негізгі мақсаты қалаларды және ауылдық елді мекендерді әлеуметтік-экономикалық даму бойынша қолайлы жағдай жасау, жоғары даму әлеуеті бар ауылдық елді мекендердің санын көбейту болып табылады.

Мақсатқа қол жету үшін өндірісті, ауыл шаруашылығын, әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымды, көлікке қол жетімділік және мемлекеттік және коммерциялық қызметтерді көрсету орталықтарын құру қарастырылған.

Резервтерді сараптау бойынша жұмыстар, нақты секторды дамытуға инвестиция көлемін ұлғайтуға мүмкіндіктер іздестірілуде.

«Өңірлерді дамыту 2020» бағдарламасы аясында, моноқалалардың әлеуметтік-экономикалық әлеуетін дамытуға қолайлы жағдайлар жасау мақсатында Зырян, Серебрянск, Риддер және Курчатов қалаларына мемлекеттік қолдау шаралары жасалады.

Экономиканы әртараптандыру мақсатында моноқалаларды дамытудың кешенді жоспарларында жалпы инвестиция көлемі 17,7 млрд. теңгеге 6 «зәкірлі» инвестициялық жобалар қарастырылған, олардың Риддер қ. құны 200 млн. теңге болатын «Тау - кен кәсіпорынның өндірісін әртараптандыру» 1 жоба іске асырылды.

Іске асырылу сатысында 3 жоба:

1. 
   «Алтын және күміс өндеу бойынша фабрика құрылысы» Зырян қаласында құны 3,5 млрд. теңге;
   
2. 
   «Су энергетикалық кешенінің құрылысы» Зырян қаласында құны 11,6 млрд. теңге;
   
3. 
   «Кальций гидроксидін шығару бойынша өндірісті жаңарту» Курчатов қаласында құны 1,1 млрд. теңге.
   

1. 
   «Риддер қаласында ағаштан бұйымдар шығару бойынша өндірісті ұйымдастыру» құны 1,1 млрд. теңге;
   
2. 
   Серебрянск қаласында «Ротоформования әдісімен қуыс бұйымдарының өндірісі» құны 225 млн. теңге.
   

2015 жылы Риддер қаласында өнеркәсіптік өндіріс көлемі 71,2 млрд. теңге құрады (НКИ – 87,2 %), Курчатов – 2,4 млрд. теңге

Аягөз, Зайсан, Шар, Шемонаиха шағын қалаларының экономикасын дамыту және әртараптандыру мақсатында 8 зәкірлі инвестициялық жобаларды іске асыру қарастырылған:

- Аягөз қаласында 9,1 млрд. теңге құнындағы «Мал сою цехын және бордақылау аланының құрылысы» және 1,3 млрд. теңге құнындағы «Аягөз құрылыс материалдар комбинатының құрылысы»;

- Зайсан қаласында 3,6 млрд. теңге құнындағы «Шыны өндірісі бойынша зауыт құрылысы» және 749,0 млн. теңге құнындағы «15 гектарға жылыжай кешенінің құрылысы»;

- Шар қаласында 23 млрд. теңге құнындағы «Қазақцемент ЖШС цемент зауытының маңында жылына 35 мВт электр энергия қуаттылығындағы жел электр қондырғылы жел паркі» және 5 млрд. теңге құнындағы «Қуаттылығы жылына әк ұнтағының 90 мың тонна өнім өндіру бойынша зауыт құрылысы»;

- Шемонаиха қаласында 5,6 млрд. теңге құнындағы «Артемьевск кенішінде шахтаның екінші оқпанының құрылысы» және 587,0 млн. теңге құнындағы «Шекара маңындағы ынтымақтастық үшін көлік - логистикалық орталығын, агроөнеркәсіптік нысандарының құрылысы».

«Нұрлы Жол», 2020 жылдарға дейін Өңірлерді дамыту бағдарламасы, «Еңбекпен қамту картасы 2020» және «Бизнестің жол картасы 2020» мемлекеттік бағдарламалар аясында моно қалалар мен шағын қалалар экономикасын дамыту және әртараптандыру бойынша мемлекеттік қолдау шаралары.

Шағын қалаларда шағын және орта бизнесті дамытудың негізгі құралы «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы болып табылады.

2013-2015 жылдары ішінде тірек ауылдарды, аудан орталықтарды және ауылдық округтар орталықтарын дамытудың 2014-2018 жылдарға арналған Кешенді жоспарлары аясында халықтың экономикалық белсенділігі, әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымды, транспорттық инфрақұрылымды және шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту іске асырылған. «Өңірлерді дамыту 2020» бағдарламасына өзгерістер мен толықтырулар енгізуге байланысты Кешенді дамыту бағдарламаларын облыстық, қалалар және аудандардың
2016-2020 жылдарға АДБ - на енгізілген.

Шекаралас аумақтар

Шекаралас аумақтары Риддер қаласы, Бесқарағай, Бородулиха, Зайсан, Катонқарағай, Күршім, Тарбағатай, Үржар және Шемонаиха аудандары болып табылады, сонда 371 мың адам немесе жалпы облыс тұрғындар санынан 26,6 % тұрады. 2015 жылы шекарааралық аудандарда халықтың саны 2013 жылға қарағанда 8 590 адамға немесе 2,3 % - ға азайды.

Риддер қаласы және Зайсан ауданында халық санының 0,3 - 1 % - ға шамалы өсімі байқалады, Бесқарағай, Бородулиха, Катонқарағай, Күршім, Тарбағатай, Үржар және Шемонаиха аудандарында халық санының

2015 жылы туу көрсеткіші 2013 жылмен салыстырғанда орташа

Шекаралас аудандарда халықты көбейту мақсатында сауда бойынша шекаралас мемлекеттермен әріптестік бойынша шаралар қолданылуда, ол өңірлерде экономикасын қосымша дамуға серпін береді. Осыған байланысты, ұзақ мерзімді дамудың негізгі басымды бағыты өсіп келе жатқан тауар айналымын қамтамасыз ету үшін көлік-логистикалық инфрақұрылымның кеңейуі болып табылады.

«ШҚО Күршім ауданында Бұқтырма су қоймасы арқылы көпір өткелінің құрылысы мен пайдалануы» жобасы паромды өткелдерін ауыстырады, берілген өңірдің көліктік проблемаларын шешуге ықпал етеді, резервты пайдалы қазбалар кен орындарын игеру үшін қол жеткізуін қамтамасыз етеді және келешекте Бұқтырма су қоймасына іргелес аудандар экономикасының дамуына серпін береді.

Сондай - ақ, сауда - экономикалық, ғылыми - техникалық және мәдени ынтымақтастық туралы Қазақстан Республикасының Шығыс қазақстан облысы әкімдігі мен Рессей Федерациясының Алтай Республикасы арасындағы келісім бойынша Қазақстан Республикасы жағынан «Өскемен қ. – Риддер қ. – Рессей Федерациясының шекарасы» және Рессей Федерациясы жағынан

Шығыс Қазақстан облысы жағынан міндеттемелер орындалып, Рессей Федерациясының шекарасына дейін автожол участкісінің құрылысы аяқталды. Рессей Федерациясы жағынан жол құрылысы үшін мемлекеттер арасында үкімет деңгейінде шешім қажет. Берілген автожолдың құрылысы мемлекеттер арасында шекарааралық сауданы дамытуға болашағын ашады.

Келешекте Монғолиямен шекарааралық сауда бойынша келіссөздер жоспарлануда.

Темір жол көлігі және тауар тасымалдау саласын дамытуға

Айта кеткен жөн, туристтік саласының даму келешегін қолдану бойынша шекаралас аудандардың жоғары әлеуеті бар.

Сондай - ақ, Риддер қаласында Кенді Алтайдың негізгі табиғи назар аударлық жерлері қалыптасты, бұл Қазақстан, ТМД елдерін ғана емес дегенмен алыстағы шетелдердің де көптеген туристерін тартады. Күршім ауданы Мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Maрқакөл ұлттық паркі мен Марқакөл көліне ұсынылған.

Облыстың шекара маңындағы аудандарын дамыту жөніндегі

Облыс қалалрының негізгі проблемалары:

1. 
   моно және шағын қалаларда халық санының қысқару беталысы
   (көші - қон кемуі, теріс табиғи өсімі, жастардың кетуі);
   
2. 
   қара құраушы кәсіпорындарынан қала экономикасының байланыстылығы;
   
3. 
   жергілікті экономика әртараптандыруының төмен деңгейі және агроиндустрияда, тамақ өнеркәсібінде заманауи технологиялар жоқтығы;
   
4. 
   өнім өндірісінің жоғары ресурстық энергия сыйымдылығы, өндірілетін өнімдердің төмен бәсекеге қабілеттілігі;
   
5. 
   қалалардың төмен инвестициялық тартымдылығы;
   
6. 
   қолайсыз экология және әлеуметтік - маңызды аурулармен аурудың жоғары деңгейі;
   
7. 
   ТҮКШ инфрақұрылымның жоғары тозушылығы;
   
8. 
   көптеген қалаларда тұрғын қорының айтарлықтай бөлігінде қанағаттанбаған жағдайы.
   

1. 
   халық санының қысқару беталысы (көші - қон кемуі, теріс табиғи өсімі, халықтың қартайуы, жастардың қалаларға кетуі);
   
2. 
   ауыл шаруашылығы өндірісінің ұсақ тауарлығы;
   
3. 
   әлеуметтік, көліктік, және тұрғын үй - коммуналдық шаруашылықтағы объектілерінің жоғары тозушылығы, базалық әлеуметтік қызметтеріне қолжетімділік мәселелері, кең жолақты интернетке қолжетімдіктің шектеулігі;
   
4. 
   су тасқыны және қар көшкіндер түсу себебінен табиғат апатының жоғары қаупі;
   
5. 
   қоршаған ортаның қазіргі сәттегі және тарихи ластаушылардың бар болуы;
   
6. 
   демографиялық және көші-қон үдерісінен мектеп оқушылары контингентінің қысқаруы;
   
7. 
   алыстағы елді мекендерді жүйелі қатынасымен қамтамасыздығы;
   
8. 
   білікті кадрлар жетіспеушілігі;
   
9. 
   сауда және тұрмыстық қызмет көрсету жүйесі дамымаған.
   

Қалалық және ауылдық мекендерді жоспарлау

Қалалардың бас жоспарлары және 5 мың адамнан артық халқы бар 27 елді мекендердің бас жоспарлары, немесе даму және құрылыс жоспарлары (бас жоспардың қарапайым түрі) әзірленіп бекітілді.

Халық саны 5 мың адамнан аз (738 ауыл) 265 елді мекенде бас жоспарлары бар.

Базалық деңгейде мемлекеттік қала құрылысы кадастрының ақпараттық жүйесі 6 қалада әзірленген: Өскемен, Семей, Риддер, Курчатов, Аягөз, Зырян және 6 аудан орталықтарында: Ұлан ауданында Қасым Қайсенов к., Тарбағатай ауданында Ақсуат а., Глубокое ауданында Глубокое к., Бесқарағай ауданында Бесқарағай а., Бородулиха ауданында Бородулиха а., Абай ауданында Қараул а.

Мекен - жайлардың эталондық базасы ретінде және ақпараттық қатынас бойынша мемлекеттік органдардың, басқа мемлекеттік базалармен оның интеграциялану және «Мекен - жай тіркелімі» ақпараттық жүйесін бекіту бойынша жұмыстар өткізіледі.

Негізгі проблемалар:

1. 
   бас жоспарларсыз және егжей-тегжейлі жоспарларсыз аумақтын бейберекет құрылысы.
   

2.1.2. Әлеуметтік орта

Білім беру саласын дамыту 2011 - 2020 жылдарға арналған білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы аясындажүзеге асырылады, мұнда білім беру сапасы мен қолжетімділігін қамтамасыз ету бойынша іс-шаралар анықталған.

Мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру

5 - 6 жастағы балаларды мектеп алды даярлықтың қолжетімділігімен қамтамасыздандыру бойынша мектепке дейінгі ұйымдардың жүйесін сақтап қалу мен кеңейту бойынша шаралар қолданылды. 2015 жылы мектепке дейінгі балалар ұйымдарының жүйесі 2013 жылмен салыстырғанда 16 ұйымға ұлғайды. 5 - 6 жастағы балалар мектеп алды даярлықпен толық қамтылды.

3 пен 6 жастағы балалардың мектепке дейінгі білім берумен қамтылуы 99,1 % құрайды (68 140 бала) (26 кесте).
26 кесте – Мектепке дейінгі ұйымдар желісінің даму динамикасы

Көрсеткіштер	2013 жыл	2014 жыл	2015 жыл
Балабақшалар саны, дана	209	235	268
Балабақшадағы балалар саны, адам	37 761	37 108	39 578
Шағын орталықтардың саны, дана	565	590	522
Шағын орталықтардағы балалар саны, адам	29 701	32 252	28 562
3 пен 6 жастағы балалардың жалпы қамтылуы %	97,4	98,2	99,1

Зайсан (99,6 %), Үржар аудандарын (99,8 %) және Семей қаласын (95,9 %) қоспағанда, барлық өңірде балалар мектепке дейінгі білім берумен толық қамтылды.

Мектепке дейінгі ұйымдарға кезекте тұрған балалар саны – 24,5 мың бала, олардың 80 %-ы 1 мен 3 жасқа дейінгілер – 19,7 мың бала. Орынға барынша мұқтаждық Семей (51 %), Өскемен (14,9 %), Риддер (8,2 %) қалаларында және Зырян (4,4 %) ауданында байқалады.

1 - 3 жастағы балаларға арналған мектепке дейінгі мекемелердегі орындарға сұранысты қанағаттандыру қажеттілігінен бөлек, педагогикалық кадрлардың сапасын арттыру мәселесі өзекті болып тұр (жоғары және бірінші санатты педагогтардың үлесі қалалық жерлерде 22,8 %, ал ауылдық жерлерде 15,0 % құрайды).

12 жылдық жалпы орта білім беруге көшу дайындығы және білім берудің қолжетімділігі мен сапасы бойынша жұмыстар жүргізілуде, сынамалы тәртіпте жан басына шаққандағы қаржыландыруға көшу жұмыстары өңделуде.

2016 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 667 мемлекеттік мектеп, 12 түзету оқу орындары, 8 кешкі және 6 мемлекеттік емес мектептер жұмыс істейді. 3 тілде білім беретін мектептер саны - 6, сонымен қатар 2 Назарбаев Зияткерлік мектептері (кесте 27).
27 кесте – 2013-2015 жылдардағы мемлекеттік күндізгі жалпы білім беретін мектептер

жүйесінің динамикасы

Мектеп ғимараттарының ескіруі негізгі мәселе болып табылады.

2016 жылдың басында 11 мектеп (1,6 %) апаттық деп танылды (2013 жылы - 36 мектеп - 5,2 %), 2 мектепте 3 ауысымды оқыту (Курчатов қаласы және Семей қаласының қала аймағы), 16 мектепте оқушылар орындары бойынша едәуір тапшылық бар (6 мектеп Аягөз қаласында – 1 149 оқушылар орны; 10 мектеп Семей қаласында – 2 622 оқушылар орны).

164 мектеп бейімделген үй-жайларда орналасқан, 443 - пайдалануға берілген мерзімі 30 жылдан асқан, 372 мектептің 667 (55,8 %) шағын жинақты болып табылады.

Апатты мектептердің орнына жаңасын салу және бейімделмеген ғимараттардағы жартылай бос мектептерді босату арқылы оңтайландыру жүргізілді, мектептер саны 9 - ға азайды.

Облыстың барлық мектептері компьютерлендірілген. 2015 жылы жалпы білім беретін мектептердің компьютермен жабдықталуы 7 оқушыға шаққанда 1 - ден келді²². Мектептердің 54 % кең жолақты интернетке қосылған (шалғай орналасқан ауылдардағы мектептерді қосу шығындары білім ұйымдарының мүмкіндіктерінен едәуір асып түседі).

Мектептердің материалды-техникалық базаларының пәндік кабинеттермен және материалдық техникалық құрал-жабдықтармен жабдықталуы жеткіліксіз болып тұр (кесте 28).
28 кесте – мектептердің пән кабинеттерімен жабдықталуы

Көрсеткіштер	Саны	Қамтамасыз етілуі, %
Мультимедиялық кабинеттер	465	69,7
Физика кабинеттері	412	67,5
Химия кабинеттері	364	56,8
Биология кабинеттері	300	49,2

2013 - 2015 жылдар аралығында жалпы білім беретін мектептерде облыс педагогтары жалпы санының 15 078 - і (73 %) жаңартылған бағдарлама бойынша біліктілігін арттыру курстарын өтті. Олардың ішінде 20 %²³ мұғалімдер Кембридж жүйесі бойынша курстар өтті.

Ағымдағы жылы 389 жас мамандардың ішінен 268 - і «Ауылға дипломмен» бағдарламасы бойынша мектептерге келді. Өз аудандарына 350 мамандар қайтып оралды.

Білім сапасы артуда. Ұлттық бірыңғай тестілеу мониторингісінің нәтижелері 2015 жылы орташа балл 80,4²⁴ құрады. 2015 жылы халықаралық олимпиадалар мен конкурстардың жеңімпаздары атанған оқушылар саны - 64 (2013 жылы - 66).

2015 жылдың жазғы мезгілі ішінде 71 307 (44,3 %) оқушыларды жалпы қамтыған 644 түрлі тұрпаттағы лагерлер мен алаңдар жұмыс істеді (соның ішінде 39 қала сыртындағы балаларды сауықтыру лагерлері (олардың 2 - уі жыл бойғы), 476 тамақтандырумен қамтылған мектеп маңындағы лагерлері, 19 шатырлы – киіз - үйлі лагерлері, 110 бейінді алаңдары), 2013 жылмен салыстырғанда қамту 76 888 оқушы, (2013 жылы - 49,1 %).

2015 - 2016 оқу жылдары 105 127 оқушыларды (60,3 %) қамтыған 142 қосымша білім беру ұйымдары жұмыс істейді, 72 ұйым бейімделген

Көптілдік білім беруге кезең-кезеңмен ауысу Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2016 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында анықталған.

Қазақстанның бірыңғай білім кеңістігіне енуі, экономика және мәдениет салаларындағы ынтымақтастықтың кеңейуі қоғам алдында бірнеше тілді білетін, сауатты тұлғаны қалыптастыру мәселесін қояды. Сондықтан, біздің елде ағылшын тілін меңгеру – қазақ және орыс тілдерін меңгерудей өзекті болып табылады. Жалпы айта кететін болсақ, мектептер тұтас алғанда оқушыларды көптілді оқытуды жүзеге асыруға қабілетті білікті кадрлармен қамтылған.

Қазақстандық оқулықтардың жаңартылған мазмұнына қарамастан, соның ішінде тіл пәндері бойынша, оқушылардың ауыз екі сөйлеу деңгейінде төмендеу тенденциясы бар. Оқу-әдістемелік кешендердің жетілмегендігі, оның ішінде дидактикалық және сайма-сай материалдардың жоқтығы, оқулықтар мазмұндары 2012 жылғы мемлекеттік жалпыға міндетті орта білім беру стандарттарының талаптарына сәйкес келмеуі жоғарыда аталған төмендеудің негізгі себептері болып табылады.

2015 - 2019 жылдарға үштілдікті дамыту бойынша Кешенді жоспар бекітілген. «Шығыс Қазақстан облысының 2015 - 2019 жылдарға арналған барлық білім беру деңгейіндегі ұйымдарда үштілдік білім беруді дамыту бойынша жол картасы» әзірленген.

Жоспарды іске асыру 3 кезеңде жүреді.

Бірінші кезең (2015 - 2016 жылдар) - барлық тіл пәнінің мұғалімдер диагностикадан өткізілді. Ағылшын тілі бойынша бірыңғай оқулықтар сатып алынды, орыс тілде оқу жүргізетін мектептерге арналған бірыңғай қазақ тілі оқулықтары сатып алынады.

Екінші кезең (2016 - 2018 жылдар) - мектептерде тілдерді оқу барысында 10 - 12 адамнан топшаларға бөлуді қамтамасыз ету, қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде тілдесу дағдыларын тексеру бойынша бірыңғай тестілеуді өңдеу жоспарланған.

Үшінші кезең (2018 - 2019 жылдар) - үштілдік бойынша авторлық әдістемелер және оқу құралдары дайын болады, мұғалімдердің тәжірибелері жинақталады, және оқушылардың жетістіктерін тексеру мүмкіндігі пайда болады. Тілдерді басқа пәндерге бірте-бірте енгізу бойынша жұмыстар басталады.

2015 жылы жоспарды жүзеге асыруға 1 338,3 млн. теңге жіберілген.

2016 жылдың 1 қаңтарына жетім балалар және ата - ана қамқорынсыз қалған балалар саны - 3012. Олардың ішінде: интернаттық ұйымдарда - 1 008 адам (33 %)²⁵, қалған 67 % қамқорлыққа және патронаттық тәрбиеге берілген ²⁶.

2011 жылдан бастап жетім балалар мен ата - ана қамқорынсыз қалған балаларды қолдау бойынша бесжылдық Кешенді жоспар және осы санаттағы балаларды тұрғын-үймен қамтамасыз ету бойынша «Мейірім» акциясы жүзеге асырылып келеді. Акция 1 861 баланы қамтыған (2015 жылы балалардың «Тұрғын үй жинақ банкі» АҚ жеке есеп шоттарына 230 млн. теңгеден астам қаражат аударылған, 2013 жылы 79 млн. теңге).

2014 жылдың ақпан айынан бастап мақсаты балалар үйінің тәрбиеленушілерін отбасына орналастыру болып табылатын «Шығыс Қазақстан - жетімдерсіз аймақ» жобасы жұмыс істеп келеді.

2015 жылғы мүмкіндігі шектеулі балалар саны 13 434²⁷ (соның ішінде 25 % мектепке дейінгі және 75 % мектеп жасындағы), осы санаттағы балалардың 32 % арнайы білім берумен қамтылған (2013 жылы 26 %).

17 арнайы ұйымдармен қатар, 128 жалпы білім беретін мектептерде (19,2 %) мүмкіндігі шектеулі балаларға инклюзивті оқыту жағдайлары жасалған. Инклюзивті білім берумен 1 427 бала қамтылған, олар мүмкіндігі шектеулі балалардың жалпы санының 10,6 % құрайды. Үйден оқитындар саны - 970 адам, оларға ғылым негіздерін оқыту бойынша қашықтықтан көмек көрсету үшін «Әлем айнасы» жобасы жүзеге асырып келеді. Жалпы білім беретін мектептерді және мектепке дейінгі мекемелерді дефектологтар, логопедтармен қамту мәселелері шешілген жоқ.

Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдар жүйесіне 82 колледж кіреді, оның ішінде 14 колледж ауылдық жерлерде орналасқан. Олардың көп бөлігі (70 %) қалалық жерде топталған, әрбір ауданда кемінде бір колледж бар (Зырян ауданында 6 колледж).

ТжКББ оқу мекемелерінде 36,3 мың адам оқиды, оның ішінде мемлекеттік білім тапсырысы бойынша 19,2 мың адам (53 %). Кадрларды дайындау 118 мамандық (237 біліктілік) бойынша іске асырылуда. Жатақханаға мұқтаж – 2 645 адам²⁸.

Демографиялық үрдістерге байланысты ТжКББ ұйымдары жүйесінің оқушылар контингентінде жыл сайын төмендеу тенденциясы бар (10 % - дан астам төмендеген).

Ауылшаруашылық бағыттағы колледждер заманауи ауылшаруашылық техникаларды қажет етеді.

Аймақта электрондық оқыту жүйесін қолданатын ТжКББ ұйымдар үлесі артып келеді, 2013 жылы - 5,6 %, 2014 жылы - 11,1 %, 2015 жылы - 11,2 %.

ШҚО Кәсіпкерлер палатасы және Германияның халықаралық қызметтестік бойынша қоғамы қолдауымен 2013 жылдан бастап колледждерде оқу жоспарларының өзгертілуін және тәжірибелік сағат сандарының ұлғайуын қарастыратын, қосарлы оқыту жүйесі технологиялары енгізіліп келеді.

2015 - 2016 оқу жылының басынан қосарлы оқыту жүйесі бойынша 41 оқу орындары(53 %) оқып келеді, 2 517 студенттерді (8,2 %) қамтиды, және 168 кәсіпорын тартылған.

Өңір колледждерінде инженерлік - педагогикалық кадрлар (бұдан

Жоғары және бірінші санатты ИПҚ санының төмендеу себептері:

инженер - педагогикалық қызметкерлердің құрамы санаты төмендеу жас кадрлармен жаңартылғандықтан;

өндірістік оқыту шеберлері ретінде санаттары жоқ кәсіпорын жұмысшыларын тартқандықтан;

біліктілікті жоғарылатуға ынталандырмайтын қазіргі қосымша төлеу жүйесі.

Білім сапасын көтеру үшін материалдық-техникалық қамту және кадрлармен толықтыру мәселелерінен өзге, мемлекеттік колледждердің тәуелсіз ақкредитациядан өту мәселесі басымды болып тұр.

Өңірде колледж студенттердің өндірістік тәжірибе базасымен жүз пайыз қамтылуына жағдайлар жасалған. Қосарлы оқытуда тиімді бірге қызмет етіп жатқандар: «Риддер аграрлы-техникалық колледжі» мен «Қазмырыш» ЖШС АТБК (Шүлбі кеніші, Тишин кеніші, Риддер - Сокольный кеніші); «Өскемен көп салалы технологиялық колледжі» мен «ҮМЗ» АҚ; «Өскемен құрылыс колледжі» мен «Востокпромтехмонтаж» ЖШС; «Серебрянск технологиялық колледжі» мен «Хайдельбергцемент» ЖШС; «Көлік колледжі» мен
«Азия авто» АҚ; «Өскемен политехникалық колледжі» мен «КЭМОНТ» АҚ.

ШҚО ТжКББ жүйесі түлектерін жұмысқа орналастыру бойынша бес жылға жасалған салыстырмалы динамикасы оң нәтиже көрсетті ²⁹ (8 сурет).

8 сурет – ТжКББ түлектерін жұмыспен қамтамасыз ету динамикасы

Негізгі проблемалар:

1. 
   мектепке дейінгі білім беру мекемелеріндегі орындар тапшылығы;
   
2. 
   мектептер ғимараттарының физикалық және моральдік тозуы;
   
3. 
   мектептердің материалды-техникалық базасы пәндік кабинеттер және құрылғылармен толық көлемде қамтамасыз етілмеуі;
   
4. 
   арнайы білімі бар кадрлар жетіспеушілігі, сондай-ақ аутист балалар үшін мектепке дейінгі топтар ашу проблемасы;
   
5. 
   ТжКББ мекемелерінің материалды-техникалық базасы толық көлімде қамтамасыз етілмеуі.
   

Денсаулық сақтау

9 сурет – ШҚО бойынша 2012, 2014 жж. орта республикалық деңгеймен салыстырғанда

туу және өлімнің негізгі көрсеткіштері.
Тұрғындар санының табиғи өсу деңгейі 1000 адамға санағанда 2013 жылғы +5,46 көрсеткішінен 2015 жылғы +5,9 дейін көтерілді. Облыс қалаларында өлім көрсеткіші (1000 адамға 10,6) ауылды мекендер көрсеткішінен (10,3) жоғары.

Ең жоғары өлім көрсеткіші Зырян (1000 тұрғынға 16,11), Шемонаиха (15,07), Глубокое аудандарында (14,67) және Риддер қаласында (14,89) тіркелген.

Орта республикалық деңгеймен салыстырғанда облыстағы бала туудың төменгі көрсеткіші халықтың жыныстық-жастық құрамы әсеріне, яғни бала туу жастағы (15 - 49) әйелдердің санына байланысты.

Облыс халқы демографиялық кәріліктің орта деңгейінде (60 және одан жоғары жастағы тұлғалар 15,4 % құрайды).

Өндірістік қалаларда ластанудың жоғары деңгейі, радиобелсенді шөкпелермен ластанған аумақта көп жыл бойы тұру факторы аумақтың экологиясына және халық денсаулығына кері әсер етті. 2015 жылы болжамды өмір ұзақтылығының деңгейі 70,79 құрады, 2013 ж. - 69,49, бұл көрсеткіштер орта республикалық көрсеткіштен біршама төмен - 71,95 (2015 ж.).

Облыста әйелдер мен балалар денсаулығының төмен деңгейі және бала туу жастағы әйелдердің денсаулығы мәселесі әлі де өзекті.

10 сурет – ҚР және ШҚО бойынша 2013 - 2015 жж. ана және нәресте өлімінің динамикасы