Ббк 84 қаз 7-5 б 45 б 45 Т. Бердалина «Нұр рауаны»
*Ой түйін: Қазақ үшін жылқы қазіргі Жип Lап Сгиzег
жүктеу/скачать 392,72 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- *Сөз соңы
- Мазмұны
- БАЛАЛАРЫМ БАЛДЫРҒАН
- *ЕРТЕГІЛЕР ....................68
- *АУДАРМАЛАР.....................................................................79
- *ҚАЗАҚ ҚАЛҚЫНЫҢ ДҮНИЕ ТАНЫМЫ.....................
- *Ой түйін............................................................................231
*Ой түйін: Қазақ үшін жылқы қазіргі Жип Lап Сгиzег, кезіндегі Аққеме аталған Волгадан артық қадірлі де, қасиетгі болған десем, артық айтпағаным. Оның себебі өздеріңізге де аян, мінсе көлік, сауса қымыз, сойса соғым, қысырын сойса сере, досына берсе үлкен сыйлық, батырына сыйлары арғымақ болды ғой. Қазақ ауызекі мәдени - әдеби тілі бізге жеткен жылқының ісіне, түсіне байланысты біраз деректер осықдай. Қазақта жылқының өте көп болғаны сонша санына жеге алмаған. Жылқы түсін білетіндігі сонша, үйір-үйір жылқыны түсіне қарап түгендеген. Жобаман жылқы түсінің 200 ден астам түрі бар дейді.Енді бірде, бабалардан белгілі болып қалған сайға иірген. Ол сайлардың біріне шамамен 3000 жылқы иірілсе, енді біріне 10 0000, 20 000 жылқы сиятыны белгілі болған. Сондай-ақ, мындаған жылқыны атпен аралап шығып, бар жоғын анықтай білген тәжірибелі жылқышылар, атбегілер, ат сыншылары болғаны анық. Ол кезде жылқы ұстау, жылқышы болу өнердің- өнері, ерліктің-ерлігі болған. Ал қазіргі кей жігіттер жылқышы болуды ұят көретін сияқты, немесе шамасыз, жаурап, кірпігіне мұз қатып, біреудің сыйлаған соғымын алуға барсаң «ақаңа» тойып, жылқының түсін танымай, тағы да «ақаңнан» көмек сұрап, «жілігі татымасты» «кәз қысты, бармақ бастығып, беріп жібермек болып тұрады. Талай алданып, бармағын тістеп, арық соғым сойып, санын соққандарды көргенім анық. Ал қазір, жылқы да, дүрілдеген көкжал жылқышы жоқ, сондықтан қазақ он-жиырма шақты жылқысынан айрылып, жау жақында, көз көршіде деп, амалы адасып отыр. Өзін жарылқай алмай, досқа сыйламай, жеуге қимай, жылқымызды бөрі емес, қары қуып кетті, деген қауесет сөзді естиміз. «Иә, досқа тимегеннің бәрі, қарыға тиесілі болғаны ғой». Дегенмен жарықтық жылқы бар болсын, көп болсын деген тілектеміз. *Сөз соңы: Құрметті оқырман қауым, кейбір сөздердің емлесі жөнінде мағлұмат бермекпіз. Себебі кейбір сөздерді қазақшалап, кей сөзді қазақ ережесіне сәйкестедім, кей тұста түбірін сақтадым, аудармасыз қолданыста жүрген сөздердің тура мағынасын сөйлетуге тырыстым. Аздап тоқталайын, мыс: қазақ дейміз, неге қалық демеске (халық емес); қазақстанды неге қазақ ел демеске, рахым емес рақым десек, сөз негізі рақымшылдық қой. Ашшы, тұшшы дегенде «щ» әріпі қажет пе?! Есімдер Шаһ, Шаһмардан, Арһат, Гауһар, Айдаһар, Шаһар, Жаһұт, каһарман, Руһ, Руһани, тариһ сөздері қазақтың һ-әрібімен жазу қажет болар.Аллаһ сөзіндегі һ әрібі қатаң айтылмай ауада қалқып естілуі қажетті, мыс. Аллаһдан, Аллаһны, Аллаһға (құлшылық) деп жалғанып, биссикат сияқты ауа ырғағымен айтылуы керек сияқты, құран сүрелерде салай оқылады ғой. Сондай-ақ, маһаббат, тәкаббар, жиһаз сөздері де, үф, үлфіл, лұфіл (соққан жүрек), саф (ауа), т.б. сөздер қолданысы қазақша болуы қажет-ақ. Әсіресе, бәйгі (бәйгім-бәйгім) сөзі әбден бәйге (орыс ұлтының қалданысы) болып орналысып алыпты. Сондықтан қазақ әліпбиінен сөз жүйесіне орай түзу, қазақша орнатсақ дұысырық болар. Бұл сездердің қазіргі грамматикалық қолданысын білсем де, латын ережесіндегі баламаларын қолдануға ұмтылыс жасадым. Түсінулеріңізді сұрап, кешірім өтінемін. Мазмұны Алғысөз 3 Күн сәулелі нұрлы Отан. Нұрлы Отан 6 Астана - Нұрбақыт 6 Дара Дәурен 7 Тұнық сәуле таң сұлу. Ой құрсауы 9 Бұлақ сөзім 10 Анам, сізге қарыздармын. Менің анам. Сөз және тіл.......11 Тілек 12 БАЛАЛАРЫМ БАЛДЫРҒАН Сіздерге арнап жаздым ән. Әжені сүй. Балақай. Сәлем, мектебім 13 Дәл осылай сезінем 13 Көбелек. Жаз мезгіл 14 Құстар. Жаңбыр. Күнді көрдім 15 Анашым. Күн нұры.Еңбек. Гүлдер. Ғашықгүл 16 Бақытгүл, Үлфілмәлік. Бөртегүл. Күнбағыс. Жауқазын... 17 Бақбақ. Бәйшешек. Бұлбұлым. Күнім, Шырша 18 Жұпар иіс. Өрік. Қауын. Қарбыз. Жүзім 19 Қызанақ. Ана 20 Торғай мен бұлбұл 21 Балық неге ән салмайды. Қораз бен қаз 22 Тайқардай. Аққайың. Ақ мысық 23 Қарлығаш 24 Іс тіктім. Боламын. Қос қарлығаш 25 Төлдер. Қазақ малсақ 26 Балара. Бұртиады бала. Қамыс 27 Орман. Күз. Әппақ, әппақ, әппағым 28 Шырша жыры 29 Боран, Көктем келді 30 Ұя. Күншуақ. Ақ қоян. Екі қаз 31 Сұр көжек. Үкі. Көкек. Шар. Шындық 32 Тапқыр қоян 33 Кішкентай ертегі 34 Жалқау. Доп 35 Алақай. Қыс. Аю қыста неге ұйықтайды? 36 Неше аяқ бар кірпіде? 37 Ай мен Ажар 38 Тісің нешеу? Дәлдейік. Санамақ 40 Бес саусақ неге бірдей емес 42 Менің досым он 43 Он жерде оным 44 Мен мен Менмен 45 һәріптер әсері 46 Ақ бөпем 47 Ақ бөпеш 48 *КӘНЕ, БАЛАЛАР, ОЙЛАЙЫҚ 50 Жұмбақтар 50 Әркімді - ақ ойлантар 55 Ойлан да тап 56 Жаңылтпаштар 57 Ойлан, тап! 58 Оңға оқысаң да, солға оқысаң да қос сөз болады 58 Оңға оқысаң да, солға оқысаң да мағыналы сөз болады.,58 Оңға қарай оқысаң да, солға қарай оқысаң да мағынасы біреу ғана 59 Буынды алмастыру арқылы сөз жаса 59 Сөзден бір әріп алынса да, мағыналы сөз қалады 60 Күлейік, Күлдірейік.Әзілің жарасса.«А» дан кейін т.с.с. 61 Өлеңді аяқтамадың ғой. Әй. Рауан-ай. Тілазарға сөз айтсаң... 61 Екі мақтаншақ көрші. Ашшы не? Тұшшы не? Дәмді не?. 62 «Р» - «Л» ма. «Ш» - «С» ма? Бәрін өжің білешің ғой...........62 Жеймін, жеймін. Алма бар ма, мама? Тығылыспақ..............63 Ой, ғажапай! ....................64 Кел, балақай, ойнайық, ойнасақ та, ойлайық! ....................65 Бұл қай кез, айта ғой тез! ....................66 *ЕРТЕГІЛЕР ....................68 Достық ....................68 Күзетші торғай. Қанқыз ....................70 Қорқақ қасқыр. Тұңғиық ....................71 Әлемдегі мөр немесе құс қанатындағы кереметтер..............72 Бұл, әлде, маһаббат па?! .....................73 Дыбыс әлемі .....................74 Әліпби......................................................................................76 *АУДАРМАЛАР.....................................................................79 Тасбақа. Піл және Керен.........................................................79 Абсент деген аты бар аңыздың жалғасы болғаны абзал... 166 *ҚАЗАҚ ҚАЛҚЫНЫҢ ДҮНИЕ ТАНЫМЫ.....................80 Қазақтың даналық мұрасы.....................................................80 Киелі қарашаңырақ..............................................................84 Көнеден келе жатқан киіз үйдің түрлері мен құрылысы....84 Киіз үйді тігу және жығы.....................................................90 Киіз үйге қатысты ұлттық ұғымдар......................................91 Киіз үйдің арғы бергі тариһынан..........................................93 Ертегі ермек емес...................................................................97 Киіз үй жайлы мақал-мәтел.................................................104 Қарғыс және тыйым сөздер..................................................105 Киіз үйге арналған, басқа тідерге аударылмайтын сөздік ..106 Қазақтың обсерваториясы (Б.Т.С.).......................................110 Қымыз ............................112 *ТАРИҺ ҚОЙНАУЫНЫҢ ЗЕРДЕ ҚАЗЫНАСНАН............115 Киелі сандар сөйлейді..........................................................115 Жеті саны діни ұғымда.........................................................155 Қазақ неге қырық санын қадірлейді?...................................162 *Ой соңы ..................163 Қазіргі сәтте адамзат баласы дамудың қай деңгейінде деп ойлаймыз? .....................164 Менің ат туралы айтарым, әлі де, көп сияқты ....................182 Қазақтың қазанаты бар ма?..................................................184 Ал қазіргі кезеңнің сәйгүліктерінен білерміз шамалы.......189 Атпен шынығу ойын, жарыстары........................................191 Сәйгүліктер сыны.................................................................191 Тағы да қазанат жайлы........................................................194 Араб жылқысы.....................................................................195 Қас жүйріктің белгілері.......................................................195 Жылқы түстері...................................................................197 Тұлпарға тағзым................................................................200 Ақылды мал........................................................................200 Жеті қазынаның бірі - жылқы.........................................200 Тұл қайыру ғұрыпы...........................................................203 Жалқы туралы сөз мәйегі де көп......................................206 Жылқы түлігі туралы мақал-мәтелдер.............................207 Жылқы жайлы жұмбақтар да бар.....................................208 Жылқы түсі........................................................................208 Жылқы атауы.....................................................................209 Дертке шипа іздесең..........................................................210 Жылқы жүрісіне байланысты ерекшеліктер....................210 Жасына қарай жылқы атауы .............................................211 Жылқы екі жасында тісейді...............................................211 Жылқы түлігінде кездесетін аурулар................................211 Сәуіріктің сезімі..................................................................213 Жиреннің жоғалуы мен оралуы.........................................213 Жылқы - малдың патшасы.................................................214 Ер-тұрман құралдары.........................................................216 *Жылқының тоғыз қасиеті................................................220 Жылқы сою........................................................................221 *Ой түйін............................................................................231 *Сөз соңы............................................................................232 жүктеу/скачать 392,72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|