Білім және ғылым министрлігі

Себеттер мен тұқымның зақымдануы аса зиянды, оларда ауру алғашқыда сұр өңезбен қапталған қара түсті майлы дақтар түрінде білінеді. Ауру салқын әрі ылғалды жылдары, гидротермиялық коэффициент 0,85-1 және одан да жоғары, шілде мен тамыз айларында орта тәуліктік температура 14-21° С болғанда байқалады. Ақ және сұр шірікпен зақымданған өсімдіктерден алынған тұқымның салмағы мен технологиялық сапасы төмендейді. Ауру өсімдік қалдықтарында, топырақта сақталады және тұқым арқылы тарайды.

 

Күнбағыс таты. Қоздырғышы: Puccinia helianthi Schw. (Basidiomycetes класы, Uredinales қатары).

 

Күнбағыс сұңғыласы - Orobanche cumana Wallr.

 

Бұтақты сұңғыла - Orobanche ramosa. Сабағының сирек қабыршақтары бар, жіңішке, төменгі жағы жуан, қатты бұтақтанады. Гүлдері ұсақ, көкшіл-күлгін. Тұқымдары дөңгелек пішінді. Көптеген өсімдік түрлерін қырыққабатты, қышаны, асқабақты, сәбізді, күнбағысты және басқаларын зақымдайды.

Сабағы биік (35 см дейін), ашық түсті, жер астындағы бөлігі бұтақтанған. Гүлдері ірі, диаметрі 23-27 мм, түтікше-құйғы тәрізді, көгілдір реңді ашық-күлгін түсті. Тұқымдары дөңгелек пішінді. Картопты, күнбағысты, қызанақты, қырыққабатты және басқаларын зақымдайды.

Тапсырма:

1. Кесте бойынша күнбағыс ауруларын анықтау, ауру белгілерін суреттеу.

2. Күнбағыс сұңғыласын қарастыру және суреттеу.

3. Күнбағыстың  шірік ауруларының жадығаттарын микроскоппен қарау.

4. 7, 8, 9 – кестелерді толтыру.

                                                     7 кесте - Сұңғылалардың сипаттамасы 

 

Шірік аурулары	Зақымдану белгілері		Ауру қоздырғышының сипаттамасы (мицелийлер және оның өзгергендері)
	сабағында	себетінде

                                                     9 кесте - Күнбағыс аурулары

 

Қоздырғыш, оның жүйелік орны	Зақымданған мүшелер, аурудың белгілері	Аурудың пайда болуы	Таралу жолдары	Күресу шара-лары

 

   Бақылау сұрақтары:

2.ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР:

Тапсырмалар:

1.Дәннің сұр көбелегінің өсу циклі және зияндылығы мен танысу.

2.Жапырақ жемірлері тұқымдасы тұрлерінің морфологиялық,өсіп-өніп көбею ерекшеліктері және зияндылығымен танысу.

3.Астық қоңыздарының морфологиялық,өсіп-өніп көбею ерекшеліктері және зияндылығымен танысу.

4.Дәннің сұр көбелегі,қатты қанаттылар отрядының кеміргіш зиянкестерімен күрес шараларын зерттеп тану.

5.6 кестені жазып толтыру.

Астық дақылдарының кеміргіш зиянкестері

Түр,системалық жүйедегі орны	Зақымданатын дақылдар,зақымдану мезгілі	Келтірілген зиянкестердің зақымдану кезеңі.ЭЗШ	Қысқаша биологиясы	Күресу шаралары
1	2	3	4	5

Бақылау сұрақтары:

1.Егіннің көгін зақымдайтын астық дақылдарының зиянкестерін атап,өсімдіктердің зақымдану белгілерінің сипаттамасын,олардың келтірнтін зиянын және күресу шараларын көрсетіңіз.

2.Астық дақылдарының сабақ іші зиянкестерінің систематикалық атауын, ерекше өзгешеліктерін көрсетіңіз.

3.Астық дақылдарының сабақ іші зиянкестеріне қарсы қандай шаралар қолданылады.

4.Астық дақылдарының шаншып сорғыш зиянкестерінің өкілдері қай тұқымдасқа жіне қандай отрядқа жататынын атап шығыңыз.

5.Шаншып сорғыш зиянкестерінің зақымдау белгілеріне анықтама беріңіз.

6.Астық егіушісінің өзгешелігі,күресу шаралары.

7.Астық дақылдарының сорғыш кешенге жататын зиянкестеріне қарсы қолданылатын кұресу шаралары.

8.Астық қоңыздарды және барылдақ қоңызды сипаттаңыз.Олармен күресу шараларынвң жүйесін келтіріңіз.

9.Дәннің сұр көбелегінің тіршілік циклін сипаттап күресу шараларын көрсетіңіз.

9.Астық дақылдарының кезеңдеріне байланысты зақымдайтын фитофагтардың түрлері.

ТАҚЫРЫБЫ: 9-16

Дән және бұршақ тұқымдас дақылдарының зиянкестері және қорғау шараларының жүйесі.

1. Бұршақ бітенің, бұршақ және үрме бұршақ қоңызының, түйнекті бізтұмсықтың, акция көбелегінің даму циклімен және өсімдіктің залалданған нышандары мен зерттеп танысу.

2. Бір жылдық бұршақ дақылдарын зиянкестерден қорғаудың шараларын қарастырыңыз.

3. 7 кестені жазып толтырыңыз.

Бұршақ тұқымдас дақылдарының зиянкестері

Түр, жүйелі орны	Зақымдайтын дақылдары, зиян келтіретін кезеңі	Зияндығы	Қысқаша биологиясы	Күресу шаралары

Бақылау сұрақтары:

1. Бұршақ тұқымдас дақылдарды зақымдайтын фитофагтардың түрін және отряды мен тұқымдасын сипаттаңыз.

2. Бұршақ бітенің дамуы мен көбеюінің ерекшелігі қандай?

3. Бұршақ тұқымдас дақылдардың қатты қанаттылар отрядына жататын фитофагтардың даму циклін және зақымдауының өзгешелігін сипаттаңыз.

4. Бұршақ жемісжемірі мен бұршақ немесе акция көбелегінің биологиясының ерекшелігін және оның зияндылығын көрсетіңіз.

5. Бұршақ дақылдарын зиянкестерден қорғаудың шараларын тізіп сипаттаңыз.

ТАҚЫРЫБЫ: 16-24

Техникалық және майлы зиянкестері және аурулардан қорғау шараларының жүйесі

1. Күнбағыс қан көбелегінің морфологиялық және биологиялық ерекшеліктерін танып біліңіздер

2. Күнбағыс мұрты қоңыздың морфологиялық және биологиялық ерекшеліктерін танып біліңіздер.

3. Күнбағыс фитофагпен зақымдану белгілерін зерттеп танысыңыздар.

4. 10 кестені жазып толтырыңыз және зақымдану кезеңінің, зақым келтіретін түрдің суретін салыңыз.

ТАҚЫРЫБЫ: 24-30

Көкеніс және бақша дақылдарының зиянкестері және қорғау шаралары

1.Сәбіз шыбынының тіршілік оралымы мен зияндылығын зерделеу.

2.Пияздың қос қанаттылар отрядына жататын зиянкестердің морфологиялық және биологиялық өзгешіліктері мен өсімдіктерді зақымдау белгілерін зерттеп танысу.

3.ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРДЫҢ ТАҚЫРЫБЫ:

№	СОӨЖ		СӨЖ
	Аудитория	Аудиториядан тыс
1	Бунақденелілер құрылысымен танысу.	Көп қоректі кеміргіш зианкестер	Химиялық күрес шаралары
2	Дәнді дақылдардың кеміргіш зиянкестері	Топырақта мекендейтін зианкестер	Агротехникалық күрес шаралар
3	Қант қызылшасының зиянкестері	Көкеніс және бақша дақылдарының зианкестері	Биологиялық күрес шаралары
4	Көкені	Тура қанаттылар отрядына жататын көп қоректі жәндіктер	Физикалық күрес шаралары
5	Көкеніс және бақша дақылдарының зиянкестері және қорғау шаралары	Көп қоректік зиянкестер шегірткелер және негізгі түрлері. Биологиясы, экологиясы және Қазақстанда таралуы және күрес шаралары	Зианкестермен күресудін химиялық шаралары
6	Қоймадағы астық және басқа ауыл шаруашылық өнімдерінің зиянкестері және оларды қорғау шаралары.	Дәнді дақылдардың зиянкестері және кешенді қорғау шаралардың жүйесі.	Карантинге жатқызылған зианкестер
7	Ауыл шаруашылығына зиан келтіретін карантиндік зианкестер	Дән және бұршақ тұқымдас дақылдарының зиянкестері және қорғау шараларының жүйесі.	Шегірткелерді тексеру, және болжам жасау әдістемесі
8	Ауыл шаруашылық зианкестерінің систематикасы	Техникалық және майлы зиянкестері және аурулардан қорғау шараларының жүйесі.	Қойма зианкестері