«Биологиялық экология» пәнінің оқу-әдістемелік материалдары №3 басылым ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені
Адам үшін орта жағдайларының организмнің генетикалық алдын-ала анықталуына сәйкес келу заңы
жүктеу/скачать 230,51 Kb.
|
2c908bb6-082b-11e7-bfa7-a692e7d05c5eбиологи экология лекция
- Бұл бет үшін навигация:
- «экологиялық қақпан»
| Адам үшін орта жағдайларының организмнің генетикалық алдын-ала анықталуына сәйкес келу заңы орындалады: организм түрлері оны қоршаған табиғи ортада осы түрдің бейімделуінің генетикалық мүмкіндіктеріне ортаның ауытқулары сәйкес келгенде ғана тіршілік ете алады. Әр түр белгілі бір ортада пайда болады және ол әрі қарай енді сол ортада ғана тіршілік ете алады. Тіршілік ортасын күрт өзгерту түрдің генетикалық мүмкіндіктерінің тіршіліктің жаңа жағдайларына бейімделуі үшін жеткіліксіз болып шығуына әкеп соғуы мүмкін.
Осыған байланысты адамның табиғатты өзгертуі қазір тіршілік етіп отырған түрлер үшін, оның ішінде ерекше биолигиялық түр болып табылатын адамның өзі үшін де аса қауіпті. Биосфера адам мен басқа да тірі ағзалардың бірден - бір мекен ету ортасы болып табылады. В.И.Вернадский мен басқа да бірқатар ғалымдардың теориасынан биосфераның алмастырылмайтындығы заңы шығады. Биосфера – бұл туындаған кез келген ауытқуларда тіршілік ортасының тұрақтылығын табиғи бірлестіктер құруға үміттенуге ешбір негіз жоқ. «Адам барлық тірі ағзалар тәрізді ғаламшар аспектісінде тек тіршілік аймағында – биосферада, өзі сонымен берік байланысқан және одан кете алмайтын белгілі бір жер қабатында ғана ойлап, әрекет жасай алады. Оның тіршілік етуі оның атқаратын қызметі болып табылады» (В.И.Вернадский). Адамның биосферадан ажырамастығы ноосфераны құрудың басты мақсатын көрсетеді. Ол биосфераның адам биотикалық түр ретінде пайда болып, өз денсаулығы мен өмірін сақтай отырып тіршілік ететін типін сақтап қалуда жатыр. Тек адмзаттың саналы әрекеттілігі ғана ғаламдық дамудың басты айқындаушы факторына айналады. «Ноосфера-біздің ғаламшарымыздағы жаңа геологиялық құбылыс, ал адам-ірі геологиялық күш» (В. И. Вернадский). Ноосфераны жасауда негізгі екі тәсіл бар: а) бүкіл биосфераның өзгеруіне әкелетін процестерді шектеу; б) техносфераны биосферадан толықтай дерлік оқшаулау арқылы оны барынша сақтау. Демек, даму екі бағытта жүре алады. Тірі организмдердің метоболизміне сыртқы химиялық ортаның сапасының өзгеруінің теріс ықпалы соңғы кездері «экологиялық қақпан» деген атау алды. Мұндай қақпанның физиологиялық үрдістерге әсер етуін («Минимат» ауруы) келтіреді. Мәселен, дидзопропилфторфосфат (ДФФ) атты белгілі зат тек жүйке ұлпаларындағы нейрохимиялық үрдістер кезінде жинақталатын ацетилхолинде бәсеңдетуде маңызды роль атқаратын ацетилхолинестерезаның ферментіне инактивациялық ықпалын тигізеді. Улы химикаттар тек өздері қарсы қолданылатын түрлер үшін ғана қауіпті емес. Оларды шаруашылық мақсатта пайдалану ортаның қатты ластануына және қалаусыз салдарға әкелуі мүмкін. ХХ ғасырдың 20-шы жылдарында В.И.Вернадскийдің еңбектерінде биосфера Жер шарының тірі оргонизмдер жайлайтын бөлігі, ең үлкен экожүйе екенін ғылыми түрде негіздеді және ол бірінші рет тірі организмдердің геологиялық ролі туралы биосфера ілімін ұсынды. Ол еңбектерінде топырақ түзу процесі ауа-райынан басқа өсімдіктер мен жануарлардың жиынтық әсеріне байланысты екенін көрсетті; тірі организмдердің іс - әрекеті жер қыртысының кейпін өзгертетін ең негізгі фактор екенін де дәлелдеді. В.И.Вернадский биосфера заттегі геологиялық жағынан кездейсоқ емес әр түрлі 7 бөлшектен тұратынын атап айтты: тірі заттек, тіршілік (биогенді) заттегі, өлі (енжар) заттек, биологиялық енжар заттек және т. б. Ол ғаламшардағы барлық организмдердің жиынтығын тірі заттек деп атай отырып, оның негізгі қасиеті ретінде жалпы массасын, химиялық құрамын және энергиясын қарастырды. В.И.Вернадский анықтамасы бойынша өлі (енжар) заттек деп түзілуіне тірі организмдер қатыспайтын биосферадағы заттектер жиынтығы айтылады. Биогенді заттектер организмдердің тіршілік әрекеті нәтижесінде пайда болған химиялық қосылыстар, тіршілікпен құрылған және өңделген заттектер. Олар өте күшті потенциалды энергия көзіне жатады, тірі организмдердің тіршілік әрекеті өнімдерінен тұрады немесе олардың шіріген қалдықтары (әктас, ақбалшықты жыныс, , қазба көмірлер, мұнай және т. б.) болып табылатын оргоногенді шөгінді жыныстар. Биологиялық енжар заттектер ерекше топтың бірі. Олардың түзілуіне биосферада бір мезгілде тірі организмдер мен өлі заттектерде жүретін процестер қатысады. Енжар заттектерде жүретін процестерге организмдердің қосатын үлесі өте зор. Ғаламшардың енжар заттектеріне топырақ, желге мүжілетін топырақ жамылғысы, барлық табиғи сулар жатады, олардың қасиеттері жер бетіндегі тірі заттектердің әрекетіне байланысты келеді. Биосфера, сонымен, заттектер айналымын үзбей сүйемелдеп тұратын ғаламшардың ең үлкен экожүйесі, яғни тіршіліктің өніп-өсіп, көбеюіне мүмкіндік бар қабат. Оның шекарасы Жер бетіндегі 20-25 км деңгейден (атмосфераның озон қабатына дейінгі бөлігі кіреді) 11 км мұхит тереңдігіне және жер астына 6км тереңдікке дейін созылып таралған. жүктеу/скачать 230,51 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|