Д. Т. Курманова, З. А

• 
  көру (визуалды) құралдары -кестелер, карталар, табиғи объекттер ж.т.б.;
  
• 
  есіту(аудио)құралдары-радио, магнитафон, ән-күй аспаптары ж.т.б.;
  

• 
  есіту-көру құралдары-дыбысты фильмдер, теледидар ж.т.б.;
  
• 
  сөздік құралдар - оқулықтар, мәтіндер;
  
• 
  оқу процесін авмоматтастырушы құралдар – тіл кабинеттері, компьютерлер,
  

• 
  сөз, сөйлеу, ым-ишара, дене қозғалыстары.
  

Оқушылардың іскерліктері мен дағдылары шикізат, материал, қондырғы, инструменттер, құралдар және басқа да еңбек заттарының қолданылуымен

байланысты оқу-өндірістік еңбегі арқасында құралады. Осылардың барлығы кәсіптік оқытудың материалдық-техникалық құралдарды құрайды.
Кәсіптік оқыту құралдарының басқа құрамдас бөлігі –оқу әдістемелік жабдықтау. Бұл оқу-тәрбиелік процестің педагогикалық жақтарын қамтамасыз етуші оқыту құралдары: оқулықтар, оқу және көрнекі құралдар, оқытудың техникалық құралдары, оқу-әдістемелік құжаттар және құралдар, анықтамалық, нормативтік, көрнекі материалдар және т.б.
Кәсіптік оқытудың материалдық – техникалық жабдықталуы. Кәсіптік оқыту процесінің өзіне тән ерекшелігі - оқушылардың арнайы жасақталған шарттарда (оқу шеберханаларында, оқу полигонында, оқу шаруашылықтары мен зертханаларда, оқу қондырғыларында және т.б.) және өндіріс шарттарында оқытуды үйлестіруінде.
Оқу шеберханалары – қажетті қондырғы, инструменттер, құралдар және басқа да өндірістік оқытуға арналған жабдықтармен жарақталған, кәсіптік оқу орнының арнайы бөлмесі, кәсіптік оқыту орнының құрылымдық бөлігі.
Бұл жерде оқушылар еңбекті және жұмыс орнын тиімді пайдалану дағдыларын қалыптастырады, еңбек мәдениетін үйренеді, жұмыс уақытын тиімді пайдалануды үйренеді, қауіпсіздік талаптары мен нормаларын, санитарлық-гигиеналық және экологиялық талаптарды, өндірістік және технологиялық пәндерталаптарын сақтауды үйренеді.
Оқу шеберханаларына арналған бөлменің жоспары және жабдықталуы, әртүрлі мамандыққа арналған оқу шеберханаларында оқу – өндірістік әрекетті ұйымдастыру ерекшеліктеріне сай әртүрлі.
Нақты конструктивтік нұсқалар да әртүрлі. Олар әдетте оқу орнының
материалдық-техникалық және қаржылық мүмкіндіктеріне, педагогикалық ұжымның тәжірибесі мен шеберлігіне және басқа да факторларға байланысты.
Оқу орнының оқу шеберханалар кешені, әдетте, оқу корпусының дыбыс тұншықтырғыш қабырғалары бар жағына салынады.
Оларды жеке ғимарат етіп те салады. Осылайша орналастырудың артықшылықтары: оқу кабинеттері мен зертханаларда отырған оқушыларды пайда болған өндірістік шуыл алаңдатпайды; шаң-тозаң, ыс, газдар оқу корпусындағы санитарлық-гигиеналық шарттарды бұзбайды; қосымша аудан көмекші қызметтер мен тұрмыстық бөлмелерді ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Оқу шеберханасының жалпы ауданы әр оқушыға кәсіптік шеберлік пен дағды қалыптастыру үшін жеке жұмыс орнын қамтамасыз ету қажеттілігін ескере келе, жалпыға арналған қондырғы мен өндірістік әрекетке қажетті қосымша қондырғыларды орналастыруды ескере келе анықталады.
Кәсіптік оқытудың жайлылығы үшін оқу шеберханаларының жарықтандырылуы, қабырғаларының түсі, температуралық тәртібі, ауа алмастыруы, шаң сіңіргіштігі үлкен әсер етеді. Оқу шеберханалары еңбек қауіпсіздігі және өрт қауіпсіздігі талаптарына сай болуы керек.
Оқу орнының оқу шеберханалары кешенінің негізі - белгілі бір мамандық бойынша өндірістік оқытуға арналған мамандандырылған шеберханалар.Әдетте, оқу шеберханалары толық оқу тобына (25-30 жұмыс орнына) арналып жасалады.

Кешен құрамына мамандандырылған оқу шеберханаларынан басқа өндірістік-қосалқы бөлмелер мен қызметтер де кіреді. Мамандандырылған оқу шеберханалары және өндірістік-қосалқы бөлмелер мен қызметтер көп бөлшекті типтік өнімді дайындау технологиялық процесінің біртекті болуы принципіне сәйкес орналастырылады.

Шебердің жұмыс орнының жарақтандырылуы мамандық ерекшеліктеріне, оқу орнының оқу материалдық жабдықталуының жалпы стилі мен мүмкіндіктеріне байланысты.

Шебердің жұмыс орнының міндетті (тиімді) жарақтандырылуына:

• 
  жұмыс үстелі, орындық, сынып тақтасы;
  

• 
  оқытудың дидактикалық және техникалық жабдықтары;
  

• 
  оқылатын операциялар және типтік оқу-өндірістік жұмыстар бойынша оқу-техникалық құжаттар;
  

• 
  еңбек ережелері мен оқу-өндірістік жұмыстарды орындау тәсілдерін демонстрациялауға арналған құрылғылар (ағаш ұсталарының ұзынша үстелі, станок, панель, электр құрастыру тақтасы, оқу кабинасы, пісіру посты және т.б.);
  

• 
  оқушылардың ұжымдық инструктаж тыңдау кезінде отыратын орындықтары;
  

• 
  инструменттер, құрылғылар, материалдар мен құжаттар, оқытудың дидактикалық және техникалық құралдарын сақтауға арналған орындар (шкафтар, жәшіктер, сөрелер және т.б.);
  

• 
  оқытудың дидактикалық және техникалық құралдарын қолдануға арналған құрылғы (демонстрацциялық тақта, экран және т.б.);
  

• 
  оқушылардың жұмыс орнына энергияны – электр тоғын, қысылған ауаны, жанатын газды және т.б. беріп - өшіруге арналған арнайы тақта;
  

• 
  оқушылардың орындалған оқу-өндірістік жұмыстарын қабылдауға арналған арнайы үстелі жатады.
  

Көптеген кәсіптік оқытудың тәжірибелі шеберлері оқу шеберханалары мүмкіндіктерін пайдаланып, өздерінің өзіндік қонструкциясын және өз жұмыс орнын жабдықтаудың түпнұсқасын жасауда үлкен жұмыстар атқарады. Алдыңғы қатарлы тәжірибелерді ескере келе шебердің жұмыс орнын жабдықтаудың қосымша объектерін ерекшелеуге болады:

• 
  оқытудың дидактикалық және техникалық жабдықтарын сақтауға, жүйелеуге және қолдануға арналған құрамдастырылған шкаф (көптеген оқу орындарында бұндай шкаф «әдістемелік» деп аталады);
  

• 
  оқытудың техникалық құрылғыларын, сигнал беру және барлық оқушыларға жалпы команда беруге арналған қашықтықтан бақылау пульттері;
  

• 
  оқушылардың жұмыс орнымен оперативті байланыс құралдары;
  

• 
  экрандық оқулықтарды демонстрациялауға арналған құрамдастырылған тақта-экран;
  

• 
  интерактивтік тақта;
  

• 
  электромагниттік тақта;
  

• 
  бақылаушы және «оқытушы» құрылғылар, электр щиттері және схемалар, интеграторлар және т.б.;
  

• 
  компьютер және оны басқаратын құрылғылар жинағы (емтихан алушы, консультант, информация беруші және т.б.).
  

Оқу шеберханасында бос орын болған жағдайда шебердің жұмыс орнына қосымша препаратор бөлмесін ұйымдастырады. Препаратор бөлмесінде техникалық құралдар, сабақты дидактикалық жабдықтауға қажетті шкафтар және

стеллаждар, көрнекі құралдарды жөндеуге және жасауға арналған қондырғы орнатылады.
Оқу полигоны. Полигон – оқушыларды мамандық бойынша кәсіптік оқыту үшін қажетті жағдайларды жасау мақсатында ұйымдастырылатын кәсіптік білім беру ұйымының оқу бөлімшесі. Оқу полигондарында, әдетте, ауыл шаруашылығы механизаторлары, түрлі көліктердің жүргізушілері, құрылыс, тау және шахта машиналары мен механизмдері машинистері, құрылысшы-монтажшылар, мұнай және газ өндіруші өнеркәсіпте және басқа да мазмұны және еңбек шарттары бойынша ұқсас мамандықтарға оқушылардың кәсіптік оқуының алғашқы этаптары өтеді.
Оқу шаруашылығы. Оқу шаруашылығы кәсіптік оқыту ұйымының оқу-өндірістік бөлімі, ол ауыл шаруашылығы өндіріс кадрларын дайындайды. Ол оқушыларды ауылшаруашылықөнімдерін өсіру технологияларына және мал шаруашылығындағы көп еңбек сіңіруді керек қылатын жұмыстарды механизациялау бойынша алғашқы өндірістік оқытуды ұйымдастыру мақсатында құрылады.
Оқу шаруашылығында барлық жұмыстарды оқу орнының студенттері өндірістік оқыту және практика кезінде орындайды.